24 maja 1941 r. Wielka Brytania otrząsa się z szoku po tym, jak krążownik liniowy HMS Hood — duma Royal Navy — został zniszczony w ciągu zaledwie ośmiu minut przez niemiecki pancernik Bismarck, który odtąd mógł swobodnie przemierzać morza i zatapiać konwoje z zaopatrzeniem dla Wysp Brytyjskich. Wielkiej Brytanii groziło oddanie Niemcom władzy na morzach, więc Churchill wydał rozkaz upolowania i zatopienia niemieckiego pancernika. Na czele zespołu uderzeniowego popłynął brytyjski okręt flagowy, lotniskowiec HMS Ark Royal pod dowództwem admirała Toveya. W wielkiej morskiej bitwie wzięło udział ponad 5 tys. marynarzy Royal Navy i 2,6 tys. żołnierzy hitlerowskiej Kriegsmarine. Tysiące z nich zginęły. Poznamy niepublikowane wcześniej relacje marynarzy biorących udział w bitwie i dowiemy się, jak wyglądały ostatnie 24 godziny jednego z najpotężniejszych pancerników II wojny światowej.

Tajemnice, zbrodnie i oszustwa miały miejsce w czasach III Rzeszy zarówno w kontekście dotkniętych nimi tłumów, jak i jednostek. Dziś skupiamy się na najbardziej katastrofalnych zbrodniach III Rzeszy, które próbowano ukryć.

Obozy koncentracyjne i obozy zagłady

Początkowo dla tych, którzy byli wysyłani do obozów zagłady, ich prawdziwie przeznaczenie było tajemnicą. Propaganda przedstawiała je jako ośrodki ciężkiej pracy, a jednak skazywane na wyjazd tam osoby, nie miały pojęcia o skali okrucieństwa. Dopiero na miejscu dowiadywano się, że to miejsca masowych morderstw. Obozy koncentracyjne miały przede wszystkim służyć do „ostatecznej likwidacji kwestii żydowskiej”, ale też eksperymentów na ludziach i kradzieży ich majątków.

Co ciekawe obozy koncentracyjne, a w szczególności ich przeznaczenie, były przez lata tajemnicą nie tylko dla tych, których tam zsyłano, ale także aliantów. Nawet żony nazistów, które często mieszkały na terenie samych obozów, twierdziły, że nie wiedziały nic o eksterminacji dokonywanej przez faszystów. Jednak w tym ostatnim przypadku mowa o ewidentnym kłamstwie.

Tajemnice przywódców III Rzeszy

Bez wątpienia największym zbrodniarzem II wojny światowej był Adolf Hitler. Ten, choć nie zabijał własnymi rękami, z dużym prawdopodobieństwem przyczynił się do śmierci swej siostrzenicy, Geli Raubal. Oficjalnie niewiele też było wiadomo o jego życiu prywatnym. Jego życiowa partnerka, Eva Braun, nie pełniła u jego boku oficjalnych funkcji, była jedynie gospodynią w jego górskiej rezydencji. Także tematy dotyczące zdrowia wodza III Rzeszy były tajemnicą – o tym, że chorował na żołądek przyjmował cały miks leków, wiedzieli tylko najbardziej zaufani.

Także życie Josepha Goebbelsa, ministra propagandy, było owiane wieloma sekretami. W szczególności życie prywatne głównego doradcy Hitlera, było dalekie od populistycznej wizji o idealnym życiu Niemców, którą sam snuł. Zdradzał swoją żonę, Magdę (notabene ulubienicę Hitlera), a z kochanką, Lídą Baarovą, widywał się w urokliwym domu nad jeziorem. Małżeństwo Goebbelsa zawisło na włosku i gdyby nie interwencja samego twórcy nazizmu, zapewne zakończyłoby się ono na długo przed samobójczą śmiercią rodziny ministra propagandy. 

Tajemnic i morderstw wśród najwyżej postawionych nazistów było znacznie więcej. Lekomania i narkomania (jak w przypadku Hermanna Göringa), czy strzelanie do ludzi dla zabawy (którym „umilał sobie czas Amon Göth), to tylko kropla w morzu tego, co działo się w latach 1939-1945 na terenie Europy.

Na serial dokumentalny „Nazizm: morderstwa i tajemnice” na Polsat Viasat History zapraszamy w każdy poniedziałek o 21:00. Zainteresowanym tematyką II wojny światowej polecamy nasz artykuł „Hitler: odliczanie do wielkiego konfliktu”


Autor: Zuzanna Pęksa

Jednym z bardziej charakterystycznych elementów kultury wikingów były bez wątpienia uroczystości związane z ich ostatnią drogą. Słynni wojownicy odbywali ją w tzw. łodziach pogrzebowych wikingów, a z samą ceremonią łączyło się wiele zwyczajów. Część łodzi wypływała na otwartą wodę i zostawała spalona, inne zaś były umieszczane w specjalnych kurhanach.

Łódź pogrzebowa Oseberg

Jednym z najsłynniejszych wikińskich grobowców jest bez wątpienia łódź pogrzebowa Oseberg. Została ona odkryta przypadkowo na początku XX wieku. Jej odnalezienie było utrudnione, ponieważ znajdowała się ona właśnie we wspomnianym kurhanie. Co ciekawe, łódź pogrzebowa Oseberg stała się miejscem ostatniego spoczynku kobiety, najpewniej babki Haralda Pięknowłosego. Wraz z królową, w łodzi pochowano jej służącą. Był to zresztą powszechny zwyczaj – wysoko postawionych wikingów chowano z zabitymi chwilę wcześniej narzeczonymi, służącymi i zwierzętami (na przykład końmi, kurami psami i wołami).

Niczym w piramidach starożytnego Egiptu, w wikińskich kurhanach także umieszczano przedmioty codziennego użytku. W łodzi pogrzebowej Oseberg podczas wykopalisk archeologicznych znaleziono między innymi kuchenne naczynia, meble, materiały i wiele innych artefaktów. Archeolodzy oceniają, że złożenie wszystkich tych skarbów w kurhanie, musiało stanowić dla lokalnej społeczności wikingów duże obciążenie materialne. Dziś łódź Oseberg znajduje się w jednym z muzeów w Norwegii.

Alkohol i brak skrupułów

Fakty z historii wikingów świadczą o tym, że najpewniej ceremonie pogrzebowe były suto zakrapiane alkoholem. Choć wikingowie dołożyli starań, by w łodzi pogrzebowej znalazło się to, co najcenniejsze, niektóre czynności (jak na przykład zamknięcie grobowca) wykonali niechlujnie. Z jedynego zachowanego opisu pogrzebu wikingów wynika, że nie mieli oni większych skrupułów, jeśli chodzi o skazanie na śmierć niewinnej niewolnicy (by podążyła za swoim zmarłym panem na jego łodzi). Według ekspertów samych niewolników grzebano bez żadnych honorów, w zwyczajnych grobach wykopanych w ziemi.

W ramach cyklu „Wiosna z wikingami” na Polsat Viasat History zapraszamy na serial dokumentalny „Wikingowie: zaginione królestwo” (premiera w piątek 10 marca o godz. 21:00). Osobom zainteresowanym dawnymi obrzędami pogrzebowymi polecamy nasz artykuł „Grobowiec Tutanchamona i jego największe skarby”.


Autor tekstu: Zuzanna Pęksa

Wikingowie, wraz ze swoim imponującym wyglądem i fascynującymi dziejami, do dziś stanowią ważny element historii, ale także popkultury. Na interesujące filmy i seriale pokazujące ich losy można natrafić bardzo często. Ile w nich prawdy historycznej, a ile romantyzacji i fikcji?

Rogate nakrycia głowy

Jednym z bodaj najczęściej powtarzanych mitów na temat wikingów jest ten, według którego mieli oni nosić hełmy ozdobione groźnie wyglądającymi rogami. Według archeologów prawda historyczna jest całkiem inna. Rogi na nakryciach głów pochodzą jeszcze z czasów prehistorycznych, a dokładnie z epoki brązu. Artefakty zostały zbadanie przez eskpertów przy pomocy nowych metod i dopiero w 2019 roku okazało się, że są znacznie starsze niż sama kultura wikingów. To przekonanie, tak zakorzenione w popularnej kulturze, ciężko jednak zmienić. Cóż bowiem bardziej pasuje do postaci silnego wikinga, niż właśnie hełm ozdobiony rogami?

Wysocy herosi

Choć zwykle w filmach wikingowie prezentowani są jako niezwykle wysocy mężczyźni, prawda historyczna o nich wygląda niestety nieco inaczej. Mieszkańcy okradanych i palonych przez nich wiosek, mogli oczekiwać raczej na przybyszy średniego wzrostu. Wikingowie mierzyli sobie bowiem niewiele ponad 170 cm. wzrostu, co nie przekraczało danych w tej materii dotyczących mężczyzn z Anglii, czy Francji. Błędne przekonania znów udało się sprostować dzięki działaniom współczesnych badaczy, a także badaniom DNA.

Bezzębne brudasy

Na szczęście według historyków, najpewniej wikingowie dbali nie tylko o higienę, ale też o swoje stroje. Łatwo sobie wyobrazić, że gdy przypływali łupić wioski, szczerzyli swe niekompletne zęby, ale i temu archeologowie zadali kłam. Okazuje się, że wielu wikingów miało dość zdrowe uzębienie, nie miało nawet szczególnie postępującej próchnicy. Skąd to wiadomo? Wszystko dzięki cmentarnym wykopaliskom z 1939 roku. Co ciekawe, część wikingów zdobiła swoje uzębienie specjalnymi żłobieniami, które raczej nie miały innych funkcji, niż estetyczne.

Jeśli zastanawiasz się, co oglądać w marcu, podpowiadamy! Na Polsat Viasat History będzie to miesiąc upływający pod znakiem dziejów wikingów. Na mini-serial dokumentalny „Wikingowie: prawdziwa historia” zapraszamy 3 marca od 21:00. Więcej na temat programu przeczytacie tutaj.


Autor tekstu: Zuzanna Pęksa

W marcu w każdy piątkowy wieczór zapraszamy do świata dzielnych wojowników i żeglarzy o dość burzliwej przeszłości… Wikingowie mieli ogromny wpływ na wczesnośredniowieczną historię Skandynawii, Wysp Brytyjskich i innych części Europy. Słynęli z misternej sztuki i umiejętności handlowych, ale pozostawili po sobie również morze krwi, napadając na miasta na całym kontynencie. Czego jeszcze możemy się dowiedzieć o „rasie wojowników”? Zapraszamy na filmy„ Wikingowie: prawdziwa historia” i „Wikingowie: zaginione królestwo”, prezentujące wyniki najnowszych badań i odkryć archeologicznych.

Walki II wojny światowej to nie tyko bezpośrednie starcia na froncie, ale też prowadzona na szeroką skalę akcja dezinformacyjna. Wprowadzanie w błąd, liczne oszustwa, a nawet wystawienie do walki armii duchów, stanowiły wsparcie dla akcji standardowych. Wiele z tych działań stanowi naprawdę zdumiewające historie.

Operacja Fortitude

Akcja ta została zaplanowana i wcielona w życie przez agencje wywiadowcze aliantów. Miała na celu wprowadzenie w błąd Niemców odnośnie planów związanych z lądowaniem w Normandii. Radiostacje przekazywały sprzeczne informacje, które miały na celu wprowadzenie w błąd Adolfa Hitlera i jego doradców.

Była to największa tego rodzaju akcja dezinformacyjna okresu II wojny światowej. Lądowanie w Normandii miało być rzekomo tylko nieważnym elementem działań, zaś jako główne miejsce ataku wskazywano region Pas-de-Calais. Dzięki temu przywódca III Rzeszy do końca nie wiedział, gdzie nastąpi lądowanie.

Armia duchów udająca prawdziwą

D-Day – lądowanie aliantów w Normandii, było jednym z najbardziej przełomowych momentów II wojny światowej. Całość akcji była oczywiście utrzymywana w najściślejszej tajemnicy. Dodatkowo, tak zwana Operacja Fortitude została wsparta przez specjalną jednostkę, nazwaną armią duchów. Wszystko po to, by Hitler myślał, że desant nastąpi w rejonie Brestu. Do zmyłki użyto między innymi gumowych czołgów, czy fałszywych komunikatów z głośników.

Operacja mielonka

By oszukać przeciwnika, korzystano nie tylko z fałszywych wozów bojowych, czy wprowadzających w błąd komunikatów, ale także dużo bardziej makabrycznych sposobów. Jednym z nich była opracowana przez aliantów tzw. „Operacja mielonka”. Miała ona na celu przekierować uwagę Hitlera na Bałkany, tzw. „miękkie podbrzusze Europy”. Wszystko to dzięki dokumentom znalezionym przy zwłokach fałszywego agenta – wokół mężczyzny zbudowano całą legendę, dzięki czemu operacja wzbudziła zaufanie Niemiec i skończyła się sukcesem. 

Zastanawiacie się, co oglądać w lutym? Na czteroczęściowy serial dokumentalny „Największe oszustwa II wojny światowej, s. 1” zapraszamy od 20 lutego w każdy poniedziałek o 21:00 na Polsat Viasat History. Więcej na temat słynnej armii duchów przeczytacie w naszym artykule „Armia duchów na straży lądowania w Normandii”


Autor: Zuzanna Pęksa

Bywa, że na najbardziej szokujące odkrycia archeologiczne, pełne wyjątkowych skarbów i artefaktów, natrafia się w najmniej spodziewanych miejscach. Tak było w przypadku celtyckiego grobowca, na który grupa archeologów natrafiła… na jednej z walijskich farm.

Więcej o samych Celtach

By mówić o wspomnianym archeologiczny wykopalisku, kryjącym starożytne artefakty, warto wspomnieć nieco więcej o samej kulturze Celtów. Za kolebkę Celtów uważa się tereny kurhanów na terenie południu Niemiec, ale ślady ich kultury można znaleźć właśnie na Wyspach Brytyjskich, a nawet w Polsce. To im zawdzięczamy rozwój cywilizacji na naszych ziemiach, w tym między innymi rozwój narzędzi z żelaza, czy wprowadzenie do użytku koła garncarskiego.

Wyjątkowe wykopaliska

W odległej walijskiej wsi dokonano wykopalisk, które odkryły pełne tajemnic skarby liczące sobie tysiące lat. Znaleziska archeologiczne pozwoliły znacznie lepiej poznać kulturę Celtów. Pochowany w kurhanie wojownik nie był sam – wraz z nim pod ziemią znajdował się także bogato zdobiony rydwan.

W czasie działań archeologów w Pembrokeshire udało się odnaleźć dwa żelazne koła, a także miecz. Jednym z cenniejszych znalezisk okazała się bogato zdobiona tarcza, która pełniła funkcje obronne i nosiła na sobie ślady ciosów. Tajemnicą celtyckiego grobu pozostaje, czy konie zginęły wraz z celtyckim wojownikiem, też czy ich pochówek miał charakter rytualny. O samym mężczyźnie nie wiadomo wiele, poza tym, że gdy zmarł miał około 40 lat.

Znalezisko było na tyle nietypowe, że początkowo eksperci nie mogli uwierzyć, co faktycznie znaleziono w liczącym 2200 lat kurhanie. Badaczom udało się jednak potwierdzić, że to, co odkryły wykopaliska, choć nietypowe, jest jednak autentyczne.

Co obejrzeć w lutym 2023? Premiera programu „Tajemnice celtyckiego grobowca” już 5 lutego o godzinie 21:00 na Polsat Viasat History. Osobom zainteresowanym archeologią polecamy także nasz artykuł „Starożytny Egipt: jedna z najbardziej tajemniczych nekropolii”.


Autor: Zuzanna Pęksa

Grobowiec faraona Tutanchamona został odnaleziony niemal równo sto lat temu – w listopadzie 1922 roku. Od samego początku było wiadomo, że odkrycie dokonane przez egiptologa Howarda Cartera będzie miało wiekopomne znaczenie dla historii. Znaleziono tam ponad pięć tysięcy skarbów Tutanchamona. Dziś opisujemy wybrane artefakty odnalezione w jednej ze słynniejszych komór grobowych Doliny Królów.

Komory grobowe, w których chowano faraonów musiały być solidnych rozmiarów. Wszystko dlatego, że prócz zmumifikowanych zwłok umieszczonych w zdobionym sarkofagu, trzeba było tam zmieścić całą masę dóbr, złota i cennych skarbów. Wszystko dlatego, że według wierzeń, przedmioty te miały być przydatne w pośmiertnej drodze zmarłych. Nic zatem dziwnego, że u Tutanchamona spoczął wśród wielu kosztowności. Zaskakiwać może, że było ich ponad 5 tysięcy!

Uchowane przed złodziejami

Ponieważ opisywana komora grobowa, była dobrze ukryta, jako jedna z nielicznych nie padła ofiarą złodziei kosztowności ani splądrowana. Tym sposobem archeologowie, którzy trafili tam jako pierwsi, mogli podziwiać artefakty przeróżnych kategorii. Oprócz przedmiotów codziennego użytku, takich jak: szaty, obuwie, nakrycia głowy, a nawet skarpetki, do krypty trafiły oczywiście te bardziej niezwykłe.

Znaleziono tam między innymi sztylet, którego ostrze wykonano z… meteorytu. Ciekawym skarbem była także bez wątpienia pochodząca ze starożytności planszówka zwana „Senet”. Dzięki niej mogliśmy dowiedzieć się, jak zabijali wolny czas mieszkańcy Egiptu. Wyjątkową gratką dla egiptologów były z pewnością także wykonane ze złota sandały.

Maska z czystego złota

A skoro już mowa o złocie! Jednym z najsłynniejszych, jeśli nie najbardziej znanych artefaktów odnalezionych w miejscu spoczynku faraona Tutanchamona jest wykonana właśnie z tego kruszcu oraz z kamieni szlachetnych maska. Stanowi ona wręcz ikoniczny zabytek kultury starożytnego Egiptu, prawdziwe arcydzieło ówczesnej sztuki. Przede wszystkim daje ona wyobrażenie o tym, jak mógł wyglądać zmarły młodo faraon, po drugie – podkreśla, że darzono go iście boskim szacunkiem.

Nie jesteś pewien, co oglądać w styczniu? Podpowiadamy! Już w niedzielę 8 stycznia o 21:00 na Polsat Viasat History premiera programu „Tutanchamon: ostatnia wystawa”. Więcej o grobowcach skrywanych przez piaski Egiptu można przeczytać w naszym artykule „Starożytny Egipt: jedna z najbardziej tajemniczych nekropolii”.


Autor tekstu: Zuzanna Pęksa

W połowie XIX wieku, dokładnie w latach 40., Amerykę Północną ogarnęła gorączka złota. Poszukiwacze tłumnie przybywali na zachodnie wybrzeże kontynentu, w nadziei na szybki i znaczący zarobek. Łowców złotych samorodków nie brakowało także nad rwącymi rzekami Kanady. Do dziś badacze próbują odkryć prawdę związaną z zaginionym właśnie tam złotem Slumacha.

Złoto w morderstwem w tle

Historia zaginionego złota rozpoczyna się w tym przypadku tragicznie. W 1891 roku, w Kanadzie mężczyzna imieniem Slumach z plemienia Katzie został skazany na karę śmierci za zastrzelenie niejakiego Louisa Bee. Mordercę powieszono zanim zdążył wyjawić sekret złota, które ponoć ukrył nad jeziorem Pitt.

Klątwa umarlaka

Plotki o tym zaczęły pojawiać się dopiero na kilka lat po śmierci Slumacha i nie bez powodu do dziś działają na wyobraźnię. Artykuły prasowe donosiły, że uciekający przed policją morderca porozrzucał kawałki złota wzdłuż brzegu rzeki. Według niektórych to właśnie on miał odkryć tamtejsze złoża złota i z nikomu nie podać ich lokalizacji. Co więcej, miał rzucić na pełne tajemnic miejsce klątwę, wszystko po to, by nikt nie mógł przejąć jego bogactw, nawet, gdy sam nie mógł już z nich korzystać.

Niezrażeni poszukiwacze

Choć w artykułach pisano, że szansa na odnalezienie zaginionej kopalni złota przepadła wraz ze śmiercią jej odkrywcy, nie brakowało śmiałków, którzy chcieli dotrzeć do skrytej w niej bogactw. Wokół historii narastało coraz więcej budzących niepokój legend, ale poszukiwacze nadal tłumnie przybywali nad jezioro Pitt.

Według zachowanych przekazów, klątwa działała, a przynajmniej wyprawy były na tyle niebezpieczne, że zbierały śmiertelne żniwo. Podobno około 20 śmiałków straciło życie w poszukiwaniu złota ukrytego w Kanadzie. Jeden z nich został zmiażdżony przez spadające drzewo, jeszcze innego pokonała burza śnieżna. Kolejny łowca na trasie doznał ataku serca, a jeszcze inny – po prostu zniknął. Mimo sceptycznych głosów, mówiących nawet, że na tym terenie raczej nie powinien występować złoty kruszec, do dziś nie brakuje chętnych, by rozwiązać zagadkę.

Zastanawiacie się, co oglądać w nowym roku? Już w czwartek 5 stycznia o 21:00 na Polsat Viasat History premiera serialu dokumentalnego „Klątwa umarlaka: w poszukiwaniu zaginionego złota”. Wielbicielom podobnych tematów polecamy nasz artykuł „Złoto Priama: skarb odnaleziony przez archeologa amatora”.


Autor tekstu: Zuzanna Pęksa

Niektóre wydarzenia II wojny światowej pozostają niemal zupełnie nieznane. Ten program opowiada o akcjach, bitwach i działaniach, o których większość z nas nigdy nie słyszała…

Mussolini był symbolem sojuszu Włoch z nazistowskimi Niemcami — ale jaka była prawdziwa historia Duce i stworzonego przezeń włoskiego faszyzmu? Dlaczego człowiek, który długo pozostawał obojętny na kwestie rasowe, stał się łacińskim alter ego Führera i jakie miejsce zajmuje w hierarchii tyranów? 100 lat po dojściu Mussoliniego do władzy, dzięki oficjalnym archiwom i amatorskim materiałom filmowym oraz świadectwom osób, które żyły pod rządami Mussoliniego — zarówno jego byłych zwolenników, jak ofiar — przyjrzymy się mechanizmom faszystowskiej władzy, kultowi przemocy i państwowym represjom politycznym, które ostatecznie doprowadziły Włochy do katastrofy.

Ten oryginalny serial prezentuje nietypowe podejście do najbardziej gwałtownych i krwawych wydarzeń współczesnej historii, ukazując je z nowej perspektywy: nie jako dwie wojny światowe, ale jedną opowieść o błędach, ambicji i odwadze. Postrzegając dwie wojny światowe jako pojedynczy konflikt, możemy inaczej spojrzeć na ich przyczyny i skutki. Dzięki temu lepiej zrozumiemy, jak te wydarzenia zmieniły świat i w jaki sposób uczyniły go takim, jaki znamy — od upadku dawnych imperiów po zmianę równowagi sił: spadku znaczenia Europy i wzrostu roli Azji i Stanów Zjednoczonych. Autorzy serii starają się spojrzeć na historię wojen z perspektywy czasu, aby pokazać nam, dlaczego świat pozostawał w stanie wojny przez tak dużą część dwudziestego stulecia.

Nie trzeba być zwolennikiem teorii spiskowych, by wiedzieć, że to co dyktatorzy pokazywali całemu światu, było tylko częścią ich planów i założeń. Reszta prezentowana była podczas tajnych narad i w skrzętnie ukrytych dokumentach.

Nie inaczej było w przypadku Hitlera i jego reżimu. Część ustaleń stanowiła tajemnicę. Część, odpowiednio ubraną w język propagandy, podawano do wiadomości publicznej. Sekrety nazistów ujawniano stopniowo. Zaczęło się to już w czasie procesów norymberskich, a jeszcze więcej informacji znalazło się w tajnych, dokładnie analizowanych przez naukowców aktach.

Mit aryjski

Swój pogląd o wyższości rasy aryjskiej Adolf Hitler przedstawił m.in. w książce „Mein Kampf”. Pisał tam, że w historii kluczową rolę odegrali właśnie aryjczycy i to do nich należą wszelkie osiągnięcia kultury i sztuki. Naziści przyjęli tak naprawdę teorię, którą zaczęli popularyzować badacze już w okresie od XVII do XIX wieku. Hitlerowcy brali z niej jednak tylko to, co pasowało do ich doktryny i planów globalnej dominacji nad światem.

Okultystyczne wierzenia Hitlera

Jeszcze pod koniec I wojny światowej w Niemczech powstała tajna organizacja Thule. Miała ona działać w duchu rasizmu i antysemityzmu. Jej idee odegrały sporą rolę we wczesnej fazie tworzenia się nazizmu. „Zainspirowano się” nawet wykorzystywanym w Thule symbolem – swastyką.

Ważną rolę w organizacji odgrywały także wierzenia okultystyczne. Podobnie było w przypadku Adolfa Hitlera i jego pobratymców. Uznawali oni magię liczb, rolę wróżb, wierzyli w istnienie sił nadprzyrodzonych. Z jednej strony w okrutny, metodyczny sposób prowadzili Holocaust, z drugiej – ufali roli jasnowidzów!

Zastanawiasz się, co obejrzeć w listopadzie? Nowe odcinki serialu dokumentalnego „Tajne akta nazistów” na Polsat Viasat History w każdy poniedziałek o 21:00. O antysemickiej propagandzie czasów II wojny światowej, która była częścią ówczesnych teorii spiskowych, przeczytacie w naszym artykule „Projekt nazizm: Wielka machina propagandy Josepha Goebbelsa”


Autorka tekstu: Zuzanna Pęksa

Choć nazwisko Jeana-Françoisa Champolliona nie należy do najbardziej znanych w historii, odegrał on kluczową rolę w złamaniu tajemnicy hieroglifów. Ten urodzony we Francji w drugiej połowie XVIII wieku poliglota był zafascynowany czasami antyku i odczytał pismo starożytnego Egiptu (zwane „świętymi znakami”).

Wyjątkowy poliglota

Młody francuski uczony miał wyjątkowy dar do przyswajania języków – znał ich aż 16 (w tym między innymi łacinę, grekę i hebrajski). Bez wątpienia te zdolności umożliwiły genialnemu naukowcowi rozszyfrowanie tajemnicy hieroglifów. Już w wieku 17 lat Jean-François Champollion dał materialny wyraz swojemu zafascynowaniu Egiptem. Stworzył wówczas (jako pierwszy) mapę tego pełnego tajemnic kraju (z czasów jego antycznej świetności).

Słynny kamień

Nie bez powodu naukowiec nazywany jest twórcą egiptologii. Odczytał kod, którego wcześniej przez całe wieki nie udawało się złamać nikomu. Do badania hieroglifów wykorzystał między innymi znaki umieszczone na słynnym „Kamieniu z Rosetty”. Na artefakcie, który dziś znajduje się w muzealnych zbiorach w Londynie, spisano w trzech językach (a tym po egipsku) dekret na cześć faraona Ptolemeusza V.

Wyścig po wiedzę

Francuskiemu badaczowi udało się odczytać złożone i trudne egipskie zapiski w 1822 roku. Jego publikacja na temat znaczenia hieroglifów ukazała się dwa lata później. Było to cenne narzędzie pracy dla egiptologów i przełom w badaniu historii starożytnej cywilizacji. Co ciekawe, próbę rozwikłania zagadki skomplikowanego pisma podjęło wielu naukowców. Niemalże prześcigali się oni w tym, który z nich będzie pierwszy! Rok po Francuzie odkodowanie hieroglifów udało się także Thomasowi Youngowi z Anglii.

Bez wątpienia złamanie szyfru, bo tak można nazwać pismo Egipcjan, było wyjątkowo trudnym zadaniem. Czytane w różnych kierunkach, zapisywane w wierszach albo kolumnach, czasem przedstawiające obrazy, czasem symbole, a jeszcze innym razem dźwięki, było z pewnością trudniejsze do przyswojenia niż alfabet łaciński.

Co oglądać wieczorami? Wielbicielom historii Egiptu polecamy serial dokumentalny „Tajemnice hieroglifów” (na Polsat Viasat History w każdą niedzielę o 21:00). Więcej na temat jednego z głównych ośrodków cywilizacji antyku przeczytacie w naszym artykule „Starożytny Egipt: jedna z najbardziej tajemniczych nekropolii”


Autor: Zuzanna Pęksa

Rocznie Koloseum odwiedza około 5 milionów osób. Ta liczba świadczy o tym, że stało się ono niemal obowiązkowym punktem na mapie osób odwiedzających Włochy. Starożytna budowla nawet dwa tysiące lat po wzniesieniu robi wrażenie na turystach w Wiecznym Mieście – Rzymie.

Osiągnięcie antycznych budowniczych

Rzymskie budynki historyczne to między innymi Forum Romanum, Panteon, Circus Maximus i właśnie wspomniane Koloseum. Zostało ono wybudowane w latach 70. I wieku n.e. i jest nazywane zamiennie amfiteatrem Flawiuszów. To wybitny przykład starożytnego osiągnięcia inżynieryjnego.

Antyczni inżynierowie zbudowali owalne Koloseum z kamienia. Mogło w nim przebywać na raz aż 50 tysięcy osób. Dla porównania trybuny Stadionu Narodowego w Warszawie mogą pomieścić niewiele więcej kibiców, wielbicieli muzyki pop i innych wydarzeń (58 tysięcy). Ma ono cztery kondygnacje, na których mieściły się między innymi pomieszczenia dla gladiatorów, miejsca, w których można było się posilić, a nawet natryski.

Co się tam działo?

Istnieje wiele mitów na temat tego, co rozgrywało się na arenie Koloseum w starożytnym Rzymie. Jak było naprawdę? Jedną z największych atrakcji były bez wątpienia walki gladiatorów. Walczyli oni nie tylko ze sobą nawzajem, ale także z dzikimi zwierzętami. Były wśród nich lwy, niedźwiedzie, a nawet nosorożce. Bez wątpienia atrakcje te różniły się od tych popularnych w nowożytności. Wyjątkowo widowiskowe musiały być także bitwy morskie, do których przygotowania arenę zalewano wodą.

Choć starożytny Rzym uważany jest za kolebkę cywilizacji, te akurat elementy miały niewiele wspólnego z humanitaryzmem i poszanowaniem życia. Liczyły się tylko emocje i tania rozrywka. Nie jest pewne, czy na arenie Koloseum zabijano wyznawców chrześcijaństwa. To popularna teoria, jednak pojawiła się dopiero wieki po zamknięciu amfiteatru Flawiuszów, stąd poddawana jest w wątpliwość.

Ciekawią Cię starożytne cywilizacje? Jeśli tak, zapraszamy na drugi sezon serialu dokumentalnego „Sekrety dawnych budowniczych” w każdy wtorek o 21:00 na Polsat Viasat History. Więcej o słynnych budowlach przeczytasz w naszym artykule „Sekrety dawnych budowniczych – te obiekty wciąż skrywają wiele tajemnic”


Autor: Zuzanna Pęksa

W historii wojen można wskazać wiele wynalazków, które zmieniły sposób prowadzenia bitew — katapultę, kuszę, armatę, karabin maszynowy. Była jednak broń, która zmieniła nie tylko pole walki, ale cały sposób prowadzenia wojny: bombowiec. Bombowce rozszerzyły zasięg konfliktów zbrojnych na tereny całych państw biorących udział w wojnie i rozpętały terror, jakiego świat wcześniej nie widział. Na początku XX wieku stały się one najpotężniejszym symbolem nowoczesnej wojny i dały początek obrazom, które są niemal symbolami II wojny światowej: serie bomb wylatujących z luków maszyn takich jak B-24 Liberator, zrównane z ziemią budynki, potężne chmury dymu nad wybuchami… Żadna broń ani system uzbrojenia nie pochłonęły tyle inwestycji, nakładów siły roboczej i innowacji, żadna broń nie miała także tak niszczycielskiej siły. Program ukazuje strategie wykorzystania bombowców, technologie używane przy ich produkcji i ich wpływ na działania wojenne. Poznamy także najważniejsze samoloty bombowe produkowane podczas II wojny światowej.

Od dziwacznych starożytnych symboli po przypadkowe liczby i litery: kody i szyfry były używane przez tysiące lat do wysyłania tajnych wiadomości, ukrywania tożsamości i działania poza prawem. Złamanie tych kodów umożliwiało poznawanie tajemnic wojskowych, demaskowanie śmiertelnych wrogów, a nawet poznawanie dziejów zaginionych cywilizacji. Program odkrywa niektóre z najbardziej znanych szyfrów na świecie — sławnych i niesławnych. Dowiemy się, jak zostały rozszyfrowane, poznamy genialne umysły, które je złamały, i tajemnice, które skrywały.

Około 5 tys. lat temu nad Nilem powstało jedno z najpotężniejszych imperiów w historii: starożytny Egipt. Egipska cywilizacja do dziś uważana jest za dziwną i tajemniczą; seria pokazuje wyjątkowe osiągnięcia Egipcjan w zakresie sprawowania władzy, kultury i relacji społecznych. Naukowcy z całego świata analizują fascynujące oblicza tej wysokiej kultury; każdy odcinek skupia się na jakimś jej aspekcie — od roli Nilu poprzez egipskich bogów i królów, wielkie metropolie, kult zmarłych, piramidy i kobiety starożytnego Egiptu po wielkie wojny i wreszcie przyczyny upadku tej pierwszej zaawansowanej cywilizacji.

Zaginione miasta fascynują nie tylko pasjonatów historii i archeologów. Kryją wiele sekretów, a czasami nie ma nawet pewności, czy naprawdę istniały, czy stanowią jedynie legendę. Nie inaczej jest w przypadku pełnych tajemnic miast pojawiających się w Biblii.

Starożytna Niniwa

Dziś Niniwa to wykopalisko archeologiczne na teranie Iraku. W czasach biblijnych było to jedno z największych miast Mezopotamii („na trzy dni drogi”). Według Starego Testamentu było to miasto grzechu, do którego Bóg wysłał Jonasza – nakazał mu prosić ludzi, by się opamiętali. W obawie przed boską karą, mieszkańcy miejscowości przestali czynić źle. Zdaniem niektórych z ekspertów to właśnie tam znajdował się jeden z siedmiu cudów świata – wiszące ogrody. Koniec miasta nastąpił w czasach najazdów w 612 roku p. n. e. (najeźdźcami byli między innymi Persowie).

Wielki Babilon

Kolejnym nieistniejącym już miastem na terenie dzisiejszego Iraku był Babilon. W Biblii symbolizował on zło i Wielką Nierządnicę. Nieopodal miała znajdować się słynna Wieża Babel. To w trakcie jej budowy ludzie mieli zacząć mówić różnymi językami. W rzeczywistości Babilon był jedną z kluczowych metropolii Mezopotamii, ale zaczął stopniowo podupadać po śmierci Aleksandra Wielkiego. Do dziś stanowi jednak ważne miejsce wykopalisk dla archeologów.

Miasto Uruk

Choć dziś ze starożytnego miasta Uruk zostały już jedynie ruiny, kiedyś było ono potęgą ekonomiczną i polityczną rejonu południowej Mezopotamii. To tam swoje zaczątki miało pismo klinowe i to Uruk miało stanowić kolebkę Sumerów. W Biblii Uruk nosiło nazwę Erech. Podobnie jak Babilon, miało być założone przez Nimroda, legendarnego myśliwego. Zostało opuszczone przez mieszkańców najprawdopodobniej dlatego, że rzeka Eufrat, nad którą zostało wybudowane, zmieniła swój bieg. 

Oczywiście nie wszystkie miasta przedstawione w Biblii popadły w ruinę. Do dzisiejszych czasów przetrwały chociażby Nazaret, Jerozolima, czy Jerycho. 

Zastanawiacie się, co oglądać w długie jesienne wieczory? Na premierę mini serialu dokumentalnego „Zaginione miasta Biblii” na Polsat Viasat History zapraszamy w niedzielę 25 września o 21:00. Jeśli ciekawią Was zaginione miasta, polecamy Waszej uwadze artykuł „Zaginiony świat Angkor Wat: największy zabytek religijny na świecie” (aut. Zuzanna Pęksa). 

Autor: Zuzanna Pęksa

Gdy na początku lat 20. minionego wieku we Włoszech zaczął się rodzić faszyzm, zyskał on wyznawców wśród członków masonerii. Wolnomularze przekazali Mussoliniemu środki finansowe oraz udzielili mu poparcia. Jak to się stało, że po czasie dyktator uznał ich za jednych z czołowych wrogów?

Dobre złego początki

W 1922 roku Mussolini otrzymał słowa poparcia od wielkich mistrzów włoskiej loży masońskiej, Raula Palermiego i Domizio Torrigianiego, jednak już w 1923 roku nastąpił rozłam. Wielka Rada Faszystowska uznała, że doktryna wolnomularska stoi w sprzeczności do faszyzmu. Ci, którzy mianowali się jednocześnie faszystami i masonami, musieli dokonać wyboru.

Eskalacja nienawiści

Rok później zwolennicy dyktatora przeszli od neutralności do jawnych ataków skierowanych przeciwko członkom masonerii. W 1925 roku uchwalono ustawę, która nakazywała sekretnym stowarzyszeniom ujawnienie wszelkich szczegółów funkcjonowania. Stało w sprzeczności z tajnym charakterem organizacji, jaką jest masoneria. Koszmar wolnomularzy we Włoszech miał się jednak dopiero rozpocząć. Dochodziło do napaści, pobić, a nawet morderstw dokonywanych na członkach tego ruchu.

Idealny pretekst

Apogeum konfliktu nastąpiło w 1927 roku. To wtedy doszło do zamachu na życie Mussoliniego, za którym stał Gino Lucetti. Zlecone przez dyktatora śledztwo wykazało, że wśród spiskowców był także generał Capello, wolnomularz. Tak naprawdę przywódca włoskich faszystów tylko szukał powodu, by ustanowić swoje jednowładztwo. Co dokładnie nim kierowało, że zwrócił się przeciwko sprzyjającym mu ludziom?

Wróg publiczny

Powodów walki z masonami było kilka. Przede wszystkim faszyzm, jak każdy totalitaryzm, wymagał wyłączności. Nie znosił konkurencji w postaci silnych ruchów społecznych. Mussolini wiedział też, że w jego rządzie, wśród dyplomatów i wojskowych są członkowie masonerii – obawiał się spisków i zjednoczenia przeciwko własnej osobie.

Zależało mu także na poparciu ze strony Watykanu, a to mógł zyskać właśnie między innymi stając w opozycji do wolnomularzy. Dodatkowo nie od dziś wiadomo, że nic tak nie jednoczy, jak wspólny wróg. Dla Mussoliniego, który (podobnie jak Hitler) chciał porwać tłumy, idealnym wrogiem publicznym stali się właśnie członkowie masonerii.

Na dwuodcinkowy serial dokumentalny „Faszyści i masoni” na Polsat Viasat History zapraszamy w sobotę 17 września o 21:00. O tym, jak wrogów nazizmu kreował Hitler, przeczytacie w naszym artykule „Wielka machina propagandy Josepha Goebbelsa”


Autorka tekstu: Zuzanna Pęksa

„Biblia Diabła” jest jednym z najbardziej tajemniczych manuskryptów, jakie znamy. Powstała w średniowieczu i zachowała się do dziś, jednak na lekcjach historii raczej o niej nie usłyszymy.
Łacińska nazwa niezwykłej biblii to „Codex Gigas”, czyli dosłownie „Wielki kodeks”. Została nadana manuskryptowi nie bez powodu – ma on naprawdę imponujące rozmiary. Drugim jego wyróżnikiem jest umieszczony na jednej ze stron wizerunek szatana.

Miejsce powstania

Kryjąca wiele sekretów biblia powstała w XIII wieku na terenie Czech, a dziś znajduje się w muzealnych zbiorach w Sztokholmie. Według badaczy jest to największy manuskrypt, jaki powstał w średniowieczu, ale istnieją jeszcze inne powody, które sprawiły, że dla naukowców to tak cenny przedmiot.

Wyjątkowe rozmiary

Przez niektórych biblia nazywana jest ósmym cudem świata. Wszystko dlatego, że nie istnieje druga podobna jej księga. Ma ona prawie metr wysokości, waży 75 kilo, a do jej złożenia wykorzystano skórę 160 cieląt. Wymiary biblii to jedno – wyjątkowa jest także jej zawartość. Tajemnicę stanowi między innymi to, co znajdowało się na 8 stronach, które zaginęły. Eksperci uważają, że spisano na nich najpewniej benedyktyńską regułę zakonną.

Magnetyzująca treść

Co umieszczono pozostałych, niemalże metrowych kartach? Trafił na nie cały tekst Biblii (Nowy i Stary Testament), historyczne i medyczne traktaty, kalendarz a nawet… magiczne formuły! Bez wątpienia najcenniejszą dla badaczy i wielbicieli ciekawostek historycznych częścią wyjątkowej księgi jest spisana tam w całości i być może najstarsza wersja „Kroniki Kosmasa”. Stanowi ona główne źródło wiedzy o historii Czech – można śmiało powiedzieć, że jest odpowiednikiem naszej „Kroniki Galla Anonima”.

Pytania odnośnie autora

Rodzi się pytanie, czy jedna osoba mogła stworzyć tak cenne dzieło? W średniowieczu tak złożona księga powstawałaby wiele lat. Według ekspertów napisana jest bardzo jednolicie – nie widać żadnych różnic, które są właściwe dla zmian w samopoczuciu i zdrowiu autora występujących na przestrzeni dekad. To dlatego pojawiły się teorie mówiące, że biblię stworzono w krótkim czasie.

Niestety, żadne naukowe dochodzenie nie wykazało, ile lat pisano „Wielką księgę”. Pozostaje nam legenda o mnichu który, by uniknąć kary za złamanie reguły zakonnej, zobowiązał się zebrać całą wiedzę tego świata w jedną noc. Ponieważ było to ponad jego siły, o pomoc miał prosić samego diabła. To tłumaczyłoby uwieczniony tam wizerunek szatana.

Na 7. sezon serialu dokumentalnego „Zakazana Historia” na Polsat Viasat History zapraszamy od 12 września w dni powszednie o 20:00. Wielbicielom tego, co niewyjaśnione, polecamy nasz tekst „Tajemnice dawnych cywilizacji: Dlaczego zakończyła się epoka brązu?”


Autorka tekstu: Zuzanna Pęksa

Dziś łodzie podwodne kojarzą się przede wszystkim z zaawansowaną technologią. Aż trudno uwierzyć, że ich historia sięga… XVIII wieku! W naszym artykule przeczytacie o tym, kto wynalazł łódź podwodną i jaki był najsłynniejszy polski okręt tego typu.

Zwykle na hasło „łódź podwodna” od razu myślimy o działaniach zbrojnych, najczęściej tych z czasów II wojny światowej. Jednak pierwszy okręt podwodny został wykorzystany znacznie wcześniej, a dokładnie w czasie amerykańskiej wojny o niepodległość.

„Żółw” wypływa na szerokie wody

„Turtle”, bo tak pierwszy w historii okręt podwodny nazwał jego wynalazca, David Bushnell, zbudowano w 1776 roku. Początkowo pomysły Amerykanina uznawano za nieco ekscentryczne, dziś śmiało możemy nazwać go patrzącym w przyszłość naukowcem. Pionierska łódź podwodna zbudowana była z dębowego drewna i metalu – wcale nie przypominała żółwia, a raczej beczkę. Niestety, w działaniach wojskowych wynalazek poniósł fiasko, ale z pewnością Bushnell przetarł szlaki do stworzenia bardziej skutecznej pływającej broni.

Pierwsza udana akcja

Nim doszło do pierwszej udanej akcji wojskowej z wykorzystaniem okrętu podwodnego, musiało minąć sporo lat. W 1864 roku stalowa łódź podwodna „Hunley” należąca do konfederatów przeprowadziła skuteczny atak na okręt przeciwnika. Wkrótce jednak potem sama zatonęła, zabierając na dno ośmiu ochotników, którzy zgłosili się do akcji.

Polski wątek

Jeśli chodzi o Polskę, najsłynniejszym okrętem podwodnym, który należał do naszej floty, był z pewnością ORP „Orzeł”. Zwodowano go w 1938 roku w Holandii, a w lutym 1939 roku oficjalnie włączono go do polskiej Marynarki Wojennej. W historii zapisała się jego spektakularna ucieczka z internowania w Tallinie oraz przedarcie się do Wielkiej Brytanii. Niestety okręt zatonął podczas patrolu na Morzu Północnym w 1940 roku – przyczyny katastrofy do dziś stanową jedną z największych tajemnic tamtego okresu.

Broń wymierzona w cywilów

W styczniu 1945 roku radziecki okręt podwodny przyczynił się do wielkiej tragedii, w której zginęło od 6 do 10 tysięcy osób, w znacznej mierze cywilów. Na pokładzie zatopionego Wilhelma Gustloffa znajdowały się głównie kobiety i dzieci. Do ataku doszło, ponieważ na pokładzie podróżowało także kilkuset wojskowych (dlatego statek nie został oznaczony jako cywilny).Historia okrętów podwodnych jest bez wątpienia fascynująca. Stanowią one ważne narzędzie w czasie konfliktów zbrojnych, a przez to, że są zanurzone pod powierzchnią mórz i oceanów budzą naszą ciekawość. Więcej na ich temat dowiecie się dzięki programowi „Pod wodą: historia kontrowersyjnej broni” (premiera w poniedziałek 5 września o 21:00 na Polsat Viasat History). Łodzie podwodne wykorzystano także w Normandii, o której artykuł przeczytacie tutaj


Autor: Zuzanna Pęksa

Genezy cichociemnych należy szukać na przełomie lat 1939 i 1940, kiedy dwóch kapitanów, Jan Górski i Maciej Kalenkiewicz, opracowało projekt przerzutu żołnierzy drogą powietrzną do kraju, by tam obejmowali funkcje w strukturach Polskiego Państwa Podziemnego. Pomimo wielu trudności wysiłki Górskiego i Kalenkiewicza przyniosły efekt. W październiku 1940 r. w Brytyjskim Ośrodku Spadochronowym w Ringway pod Manchesterem odbył się pierwszy polski kurs spadochronowy z udziałem dwunastu skoczków. Niedługo później szkolenie rozpoczęli kolejni kandydaci na żołnierzy do służby w kraju.

Kursy były bardzo skomplikowanym procesem, który modyfikowano, opierając się na bieżących ustaleniach oraz informacjach przysyłanych z kraju. Wspólne dla wszystkich kursów było to, że starano się podczas szkolenia przekazywać jak najwięcej praktyki i jak najmniej teorii. Każdy Cichociemny musiał też przejść przez tzw. kurs korzonkowy, podczas którego musiał dostać się z jednego punktu do drugiego w określonym czasie, unikając jednocześnie osób postronnych. Później następowała forsowna zaprawa fizyczna, która z kolei była wstępem do szkolenia spadochronowego. To zaś składało się z dwóch części. Pierwszą stanowiło wstępne szkolenie spadochronowe i fizyczne w tzw. małpim gaju – w ośrodku treningowym 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej. Potem kursanci odbywali skoki w Ringway. Na samym początku ośrodek prowadził całość szkolenia spadochronowego. Po jego ukończeniu, żołnierze przewidziani do służby krajowej przechodzili szkolenie specjalizacyjne.

Najwięcej osób wyszkolono w zakresie dywersji, zapoznawano jednak także w kwestii łączności, wywiadu, pracy sztabów, służb lotniczych, obsługi broni pancernej i sprzętu nieprzyjaciela, legalizacji itd. Ostatnim etapem była tzw. wyższa szkoła kłamstwa, czyli szkolenie odprawowe. W jego trakcie przyszły cichociemny układał swoją legendę, czyli fałszywy życiorys na potrzeby służby w kraju, oraz zaznajamiał się z informacjami dotyczącymi życia w okupowanej Polsce. Kiedy kurs dobiegał końca, przeszkolony żołnierz składał przysięgę na rotę AK i udawał się na stację wyczekiwania. Kiedy przychodził rozkaz, opuszczał ją i jechał na lotnisko, gdzie oczekiwał samolot, którym miał wylecieć do Polski. Spośród 2413 kandydatów szkolenie ukończyło 605. Za gotowych do przerzutu uznano 579 z nich.

Pierwszy skok do kraju odbył się w nocy z 15 na 16 lutego 1941 r. Był to jednocześnie pierwszy przerzut skoczków spadochronowych z Wielkiej Brytanii na kontynent. Loty, ze względu na dłuższe noce, wykonywano od jesieni do wiosny. Pierwsze miały charakter eksperymentalny – chodziło o wypracowanie maksymalnej skuteczności przy minimum strat. Kolejne operacje zrzutowe realizowano w trzech sezonach operacyjnych: Intonacja – od września 1942 do kwietnia 1943 r., Riposta – od września 1943 do lipca 1944 r. i Odwet – od sierpnia 1944 do grudnia 1944 r. Do jesieni 1943 r. samoloty latały z Wielkiej Brytanii, a następnie trasą południową, najpierw z północnej Afryki, a od stycznia 1944 r. z południowych Włoch, z lotniska Campo Casale koło Brindisi. W sumie do Polski skoczyło 28 kurierów MSW oraz 316 cichociemnych. Wśród nich była jedna kobieta, Elżbieta Zawacka „Zo”. Cichociemnymi zostali także cudzoziemcy: jeden Węgier i czterech Brytyjczyków.

Po zrzucie do kraju cichociemny odbywał okres aklimatyzacji, po jego zakończeniu otrzymywał przydział służbowy w którymś z okręgów AK. Skoczkowie pełnili różne funkcje. 169 z nich miało przeszkolenie dywersyjne, 50 było łącznościowcami, 37 ukończyło szkolenie wywiadowcze, 24 było oficerami sztabowymi, 22 wysłano z przeznaczeniem do służby lotniczej, 11 przewidziano jako instruktorów pancernych i przeciwpancernych, 3 zaś otrzymało przydział do komórek legalizacji. Trafiali więc praktycznie na każdy odcinek walki podziemnej – wszędzie dali przykład profesjonalizmu, patriotyzmu i bohaterstwa.

W momencie wybuchu Powstania w stolicy i w rejonie Puszczy Kampinoskiej przebywała prawie setka cichociemnych. Część z nich miała przydział na terenie miasta. Reszta zaś oczekiwała na przerzut do któregoś z okręgów. Natychmiast włączyli się w walkę. Niektórzy z nich dowodzili oddziałami. Inni byli radiooperatorami, sztabowcami i wywiadowcami, niektórzy przyjmowali zrzuty. Najwięcej skoczków, ponad 50, walczyło w Śródmieściu. Na Starym Mieście było ich 6, a na Mokotowie – 7. W chwili rozpoczęcia Powstania 4 znajdowało się na Ochocie, a na Żoliborzu 2. Kilku walczyło na Czerniakowie. W szeregach oddziałów kampinoskich biło się 4 spadochroniarzy AK. W KG AK pełniło służbę aż 14 cichociemnych.

Najwyższy przydział służbowy otrzymał gen. bryg. Leopold Okulicki „Kobra”, od 6 września pełniący obowiązki szefa Sztabu KG AK. Inny cichociemny, płk Kazimierz Iranek-Osmecki „Heller”, był szefem Oddziału II Informacyjno-Wywiadowczego KG AK i sygnatariuszem sił powstańczych – w imieniu Dowódcy AK – podczas kapitulacji Powstania Warszawskiego. Podobnie dużo, bo aż 11 cichociemnych walczyło w Zgrupowaniu „Radosław”. Czterech cichociemnych, którzy przebywali w Warszawie, nie zdołało nawiązać kontaktu z oddziałami AK i nie wzięło czynnego udziału w walkach.

Część cichociemnych wyszła do niewoli wraz z oddziałami, w których służyli. Inni opuścili miasto z cywilami, by prowadzić dalszą działalność konspiracyjną. Jednym z nich był gen. „Kobra”, który po Powstaniu został Dowódcą AK i pełnił tę funkcję do 19 stycznia 1945 r., kiedy AK została rozformowana.

Spośród 316 cichociemnych, których skierowano do Kraju, 6 zginęło w trakcie lotu do Polski, 3 nie otworzył się spadochron podczas skoku, 35 zostało zakatowanych przez Gestapo, 3 zażyło tabletkę z trucizną w trakcie aresztowania, 12 zginęło w niemieckich obozach koncentracyjnych, 26 poległo w walkach partyzanckich, 18 zaś w Powstaniu Warszawskim, kolejnych 8 zginęło z rąk oprawców stalinowskich po wojnie.

Rafał Brodacki
Dział Historyczny
Muzeum Powstania Warszawskiego

Mity są bardzo odporne na zmiany i próby wyjaśniania, a historia XX i XXI wieku nie jest w tej sprawie wyjątkiem od tej reguły. Do dziś wierzymy w wiele wątpliwych koncepcji, które uważamy niemal za prawdy objawione. A co, gdyby się okazało, że rzeczywistość historyczna była nieco inna? Przyjrzymy się wybuchowi zimnej wojny, powstaniu państwa Izrael, pozycji Austrii w III Rzeszy, roli, jaką odegrała w czasie II wojny światowej i po jej zakończeniu tajna brytyjska organizacja SEO, kryzysowi na rynku kredytów hipotecznych w Stanach Zjednoczonych w II dekadzie XXI w. oraz wojnie w Wietnamie. Serial oparty na archiwalnych dokumentach powraca do kluczowych momentów XX i XXI wieku i pozwala je zobaczyć z nowej perspektywy, aby umożliwić subtelniejszą i bardziej przemyślaną interpretację, rzucając światło na te elementy, które zostały zapomniane lub pozostawały w cieniu.

Serial dokumentalny „Podziemna Armia” na Polsat Viasat History nie bez powodu ma swoją premierę 1 sierpnia, w rocznicę największego powstania II wojny światowej. W jednym z odcinków serii można bowiem zobaczyć odrestaurowane materiały video dokumentujące najkrwawszą walkę polskiej Armii Krajowej – Powstanie Warszawskie.

Dramatycznie wysoka liczba zabitych

Jednym z głównych celów polskiej armii podziemnej było od samego początku zorganizowanie powszechnego powstania przeciwko Niemcom. Nigdy nie doszło do niego na planowaną, ogólnokrajową skalę, ale 1 sierpnia 1944 roku wybuchło Powstanie Warszawskie.

W walkach wzięło udział około 50 000 członków polskiej Armii Krajowej. Z tego od 18 000 do 20 000 osób poniosło śmierć, a od ponad 6 000 do 20 000 (w zależności od źródeł) zostało rannych. Nie da się dokładnie wyliczyć, jak wielu cywilów straciło wówczas życie z rąk wojsk Hitlera. Szacunki historyków mówią o zatrważającej liczbie od 150 000 do 200 000.

Miasto zrównane z ziemią

W trakcie 63 dni Powstania Warszawskiego zburzona została znaczna część miasta – aż ¼ budynków legła w gruzach, a do styczna kolejnego roku było to aż 85% zabudowań stolicy. Warszawa stała się przerażającym gruzowiskiem – miejscem zbrodni, ale też zniszczenia cennych zabytków, największych skarbów historii, w tym dzieł sztuki. To, co nie zostało zniszczone, zrabowano i wywieziono do Niemiec. Z miasta wyjechały dziesiątki tysięcy wypełnionych skradzionymi przedmiotami i towarami wagonów kolejowych.

Skazani na porażkę

Dowódcy Armii Krajowej podejmując decyzję o wybuchu powstania byli odcięci od wielu informacji. Historycy mają łatwiejsze zadanie patrząc na to tragiczne wydarzenie z perspektywy czasu. To dlatego niemal jednogłośnie twierdzą, że zryw był z góry skazany na porażkę. Polacy byli niedozbrojeni, panował chaos, a atak nie był dla Niemców zaskoczeniem. Do przegranej przyczynił się też brak reakcji ze strony Armii Czerwonej i niedostateczna pomoc od aliantów. Powstanie Warszawskie stało się klęską zarówno dla tych, którzy w nim walczyli, jak i dla zwykłych mieszkańców stolicy. Do dziś stanowi jednak powód do dumy oraz dowód na nieugiętość Polaków i to, że nigdy nie poddali się okupantowi.

Na serial dokumentalny „Podziemna Armia” na Polsat Viasat History zapraszamy w poniedziałki od 1 sierpnia o 22:00. Osobom, które szczególnie interesują się II wojną światową, polecamy także nasz artykuł „Hitler: odliczanie do wielkiego konfliktu”.


Autor: Zuzanna Pęksa

Eksperci i uczeni poświęcają swój cenny czas przede wszystkim historycznym miejscom, które naprawdę istniały. Bywa jednak, że muszą pochylić się nad skarbami cywilizacji, co do których istnienia nie mamy pewności. Tak jest w przypadku słynnej wieży Babel, o której mówi B
iblia.

Co mówi Biblia?

Według biblijnej Księgi Rodzaju pełna tajemnic wieża Babel miała być bardzo wysoka, sięgać samego nieba i być dla ludzi swojego rodzaju drogowskazem. Miała zapobiegać ich rozproszeniu się i powstawała, gdy wszyscy posługiwali się jeszcze tym samym językiem. Bóg nie chciał się na to zgodzić i pomieszał ludzką mowę, by uniemożliwić starożytnym inżynierom i budowniczym pracę.

Co sądzą historycy? 

W 2017 roku naukowcy przedstawili swoją teorię mówiącą, że wieżę Babel wzniesiono naprawdę. Miała ona zostać zbudowana nieopodal starożytnego miasta Babilon, a jej pozostałości odkryte podczas wykopalisk archeologicznych. Budowa miała być zlecona przez króla Babilonii, Nabuchodonozora II. Skąd o tym wiemy?

Eksperci archeologii odnaleźli informującą o tym kamienną tabliczkę, datowaną na VI wiek przed nasza erą. Skąd wiadomo, że mogła to być właśnie budowla opisywana w Biblii? Wszystko w powodu budulca – podobnie jak symboliczna dotąd wieża Babel, konstrukcja powstała w dzisiejszym Iraku także była wykonana z cegieł, jako spoiwa nie użyto zaś zaprawy a bitumu. W Biblii nazywane było ono smołą.

Nie tylko wieża Babel

Wieża Babel nie jest oczywiście jedyną tajemnicą starożytności, co do której istnienia nie ma dziś pewności. Historycy wciąż zastanawiają się, czy uda się odkryć ślady po cywilizacji Atlantydy. Przez stulecia poszukiwano też mitycznej, pełnej złota krainy Eldorado. Nawet w Polsce mamy poszukiwany od II wojny światowej złoty pociąg, którego istnienia nigdy nie potwierdzono, ale co jakiś czas media donoszą o jego dalszych poszukiwaniach. W porównaniu z wymienionymi zagadkami historii, ta dotycząca opisywanej w Biblii wieży Babel wydaje się najbliższa rozwiązania.

Zastanawiasz się, co oglądać w telewizji? Na serial dokumentalny „Skarby przeszłości i ich tajemnice” na Polsat Viasat History zapraszamy w każdy poniedziałek o 20:00. Wszystkim, których interesują tajemnice starożytności, polecamy artykuł „Zaginiony świat Angkor Wat: największy zabytek religijny na świecie”

Autor: Zuzanna Pęksa

Badaczka historii, Bettany Hughes prowadzi prawdziwe dochodzenie dotyczące życia zmarłych przed wiekami władców świata starożytnego. Pod lupę bierze między innymi losy króla Tutanchamona. Jakie tajemnice starożytności jest nam w stanie przekazać nieżyjący od tysiącleci faraon?

Pierwsze takie znalezisko

Grobowiec faraona Tutanchamona został odkryty w 1922 przez pasjonata archeologii i Egiptu, Howarda Cartera. Władca został pochowany w Dolinie Królów. To tam pogrzebano również między innymi faraonów Ramzesa I, IV, V i VI oraz faraona Setiego I. Jednak to grobowiec króla Tutanchamona wzbudził największe poruszenie wśród badaczy, ponieważ był pierwszym w pełni wyposażonym, na jaki natrafiono podczas wykopalisk archeologicznych.

Jak wyglądał i na co cierpiał władca?

Po otwarciu sarkofagu faraona Tutanchamona oczom badaczy ukazała się w pierwszej kolejności słynna złota maska, która jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych skarbów świata starożytnego. Był to jednak dopiero początek odkrywania sekretów słynnego władcy. Dzięki pracy balsamistów ze starożytnego Egiptu, ciało faraona (mimo że minęły całe tysiąclecia) zachowało się w dobrym stanie.

Można śmiało powiedzieć, że po latach mumia Tutanchamona dokładnie opowiedziała na co władca chorował i jak wyglądał za życia. Naukowcy dowiedli, że zmarły w wieku zaledwie 19 lat faraon miał około 163 cm wzrostu, krągłe jak na mężczyznę biodra i szpotawą stopę, przez którą musiał chodzić o lasce. Dowiedziono także, że cierpiał na malarię. Medyczne dochodzenie dowiodło, że najpewniej to właśnie malaria w połączeniu ze złamaniem nogi okazała się śmiertelna. Dodatkowo władca Egiptu cierpiał na martwicę kości i problemy z hormonami.

Jak widać sekrety, które skrywała mumia Tutanchamona, to przede wszystkim długa wyliczanka słabości władcy. Z pewnością część z nich mogła wynikać z bliskiego pokrewieństwa rodziców faraona, którzy byli rodzeństwem. Sam Tutanchamon poślubił zresztą swoją przyrodnią siostrę, zmarł jednak bezpotomnie.

Nie wiesz, co obejrzeć w lipcu? Podpowiadamy, co oglądać! W każdą niedzielę o 21:00 zapraszamy na serial dokumentalny „Głosy umarłych” na Polsat Viasat History. Jeśli ciekawi Cię historia starożytnego Egiptu, polecamy nasz artykuł „Starożytny Egipt: jedna z najbardziej tajemniczych nekropolii”.

Autor: Zuzanna Pęksa

Krucjaty chrześcijańskie stanowią bez wątpienia jeden z najbardziej wstydliwych rozdziałów historii Kościoła katolickiego. Przełomowym momentem, w którym pomysł pierwszej wyprawy krzyżowej ujrzał światło dzienne, było przemówienie papieża Urbana II wygłoszone 27 listopada 1095 roku na zakończenie synodu w Clermont we Francji.

Morderstwa w imię Boga

Papież postanowił nakłonić rycerstwo do wyruszenia na wyprawy przeciwko wyznawcom Proroka. Było to spowodowane między innymi planami przejęcia Jerozolimy spod panowania muzułmanów. Wszystkim krzyżowcom, którzy po drodze mieliby zginąć, obiecywał pełne rozgrzeszenie. Każde dokonane w czasie krucjat chrześcijańskich morderstwo, było w pełni usprawiedliwione.

Rzeź Jerozolimy

Eksperci nie są zgodni co do tego, ile ofiar przyniosły wyprawy krzyżowców. Według niektórych szacunków, było to 9 milionów, według innych znacznie mniej. Jedno nie ulega wątpliwości, krucjaty były wyjątkowo krwawe. Wojna religijna między muzułmanami a chrześcijanami doprowadziła między innymi do rzezi mieszkańców Jerozolimy, która zwieńczyła pierwszą krucjatę.

Oblężenie miasta trwało miesiąc, a gdy w końcu 15 lipca 1099 roku krzyżowcom udało się do niego wedrzeć, dokonali krwawej masakry. Zabijali wszystkich, bez wyjątku, w tym także kobiety i dzieci. Według jednego z towarzyszących chrześcijańskim rycerzom kronikarzy ciała ofiar wtórzyły stosy „wysokie jak domy. Nikt nigdy nie słyszał o czymś podobnym, ani nie widział zwłok pogańskich, układanych w stosy, i tylko Bogu ich liczba była wiadoma”.

Kościół uznaje swoją winę

Niestety, po odzyskaniu Jerozolimy krucjaty chrześcijańskie trwały dalej, aż do końca XIII wieku. O ich brutalnym charakterze przekonani są nie tylko badacze historii, ale także sam Kościół katolicki. W 1999 roku Jan Paweł II przeprosił ludzkość za grzechy, jakich dopuścił się Kościół, w tym między innymi właśnie za haniebne działania krzyżowców.

Zastanawiacie się, co oglądać w lipcu? Od 1 lipca w piątki o 21:00 na Polsat Viasat History premierowe odcinki serialu dokumentalnego „Krzyżowcy”. Jeśli interesuje Was tematyka Kościoła katolickiego, polecamy nasz artykuł „Papież i Hitler: tajne akta Piusa XII ujawnione”

Autorka tekstu: Maria Więckowska

Epoka brązu to jeden z najbardziej niezwykłych okresów ludzkiej cywilizacji. Przypadała ona na okres między epoką kamienia a epoką żelaza. Jej nazwa pochodzi od stopu miedzi i cyny, którego zaczęto wówczas używać do produkcji narzędzi. Był to nie tylko czas rozwoju technologii, ale też kultury. Jednak ta wysokorozwinięta i silna cywilizacja nagle upadła. Czemu? Szukanie odpowiedzi na to pytanie przypomina prowadzenie śledztwa.

Początki i główne osiągnięcia okresu

Epoka brązu nie zaczęła się w jednym momencie. W Egipcie jej początek datowany był na 3400 r. p. n. e., na południu Europy na 2800 r. p. n. e., zaś na terenie dzisiejszej Polski jeszcze później – na 2200 r. p. n. e. To właśnie z tego okresu pochodzi wiele skarbów archeologii: narzędzia, elementy biżuterii, broń, naczynia kuchenne i inne artefakty. Rozwój metalurgii wpłynął na bardzo wiele dziedzin ludzkiego życia (w tym na handel, rolnictwo, budownictwo, a nawet sztukę). Życie stało się prostsze, czego naturalną konsekwencją był rozwój cywilizacji.

Nagły kres

Zwykle słysząc o osiągnieciach epoki brązu potrafimy od razu przywołać w pamięci wygląd muzealnych skarbów z tego okresu historycznego. Wiemy, że jest to epoka bardzo dobrze zbadana przez historyków, naukowców i specjalistów od archeologii. Eksperci nie są jednak zgodni co do tego, jak ten ważny w naszej historii okres mógł nagle dobiec końca. Jest kilka związanych z tym hipotez.

Kilka teorii

Amatorzy teorii spiskowych z pewnością już zacierają ręce, jak się jednak okazuje powód mógł być prozaiczny. Być może epoce brązu (jak wielu innym cywilizacjom) kres położyły klęski żywiołowe. Eksperci potwierdzają, że mogły to tego doprowadzić skutki zmian klimatu, w tym susze i wywołany nimi głód. Badania naukowe dowodzą także, że wpływ na pogarszającą się sytuację mogły mieć częstsze niż zwykle trzęsienia ziemi.

Wśród ekspertów popularna jest także teoria o ludach morskich, które miały doprowadzić do destabilizacji bliskiego wschodu. Jeśli dodamy do tego wewnętrzne zamieszki spowodowane kryzysem – mamy gotowy przepis na upadek nawet największego imperium. Historycy są zgodni co do jednego: między 1000 a 700 rokiem przed naszą erą, zakończyła się epoka brązu.

Jeśli kochacie historię i zastanawiacie się, co obejrzeć w czerwcu, polecamy ciekawe filmy dokumentalne na Polsat Viasat History. Od 10 czerwca w każdy piątek o 21:00 zapraszamy na serię „Tajemnice dawnych cywilizacji”. Wielbicielom tej tematyki polecamy także nasz artykuł „Starożytna apokalipsa: Dlaczego cywilizacje upadają?”


Autorka tekstu: Zuzanna Pęksa

Choć mogłoby się wydawać, że bycie koronowaną głową jest jednym z najbardziej odpowiedzialnych obowiązków, historia zna przypadki władców, którzy zrezygnowali ze swojego stanowiska. Jednym z najbardziej skandalicznych obyczajowo wydarzeń lat 30. minionego wieku była abdykacja Edwarda VIII, stryja przyszłej królowej Elżbiety. Mając do wyboru piastowanie tronu i związek z rozwiedzioną kobietą, wybrał to drugie.

Korona albo miłość

Bycie światowym przywódcą ma bez wątpienia swoje plusy. Liczne przywileje, życie w bogactwie i luksusie – wszystko to brzmi bardzo zachęcająco. Tak odpowiedzialna rola wiąże się jednak z odpowiedzialnością i wieloma wyrzeczeniami. Członkowie rodzin królewskich są pod ciągłą obserwacją i na cenzurowanym nawet teraz, gdy doszło do wielu zmian społecznych. W latach 30. XX minionego wieku zasiadający na tronie musieli trzymać się jeszcze sztywniejszych zasad.

Edward VIII wstąpił na brytyjski tron w 1936 roku, po śmierci swego ojca, Jerzego V. Po niespełna roku sprawowania rządów, przywódca abdykował. Wszystko dlatego, że jego romans, a później plany ślubu zgorszyły nie tylko członków rodziny królewskiej i przedstawicieli wyższych sfer, ale także poddanych. Działo się tak ponieważ wybranka króla, Wallis Warfield Simpson, była podwójną rozwódką. W tamtych czasach, było to na tyle szokujące, że ani rząd, ani przedstawiciele kościoła, nie chcieli wyrazić zgody na ich małżeństwo. Edward uznał wówczas, że przedkłada miłość ponad obowiązki wobec korony królewskiej.

Kontrowersje wokół byłego władcy

Choć pozornie skandal i to, że prasa rozpisywała się o zaistniałych wydarzeniach mogło mieć negatywny wpływ na brytyjską koronę, w ostatecznym rozrachunku można oceniać abdykację Edwarda VIII jako coś pozytywnego. Po zrzeczeniu się tronu, były przywódca sympatyzował z nazistami. Gdyby wciąż piastował swoje stanowisko w czasie II wojny światowej, jej przebieg mógłby być całkiem inny.

Były władca i jego żona spędzili większość wspólnych lat we Francji. Przez dekady byli skazani na ostracyzm ze strony brytyjskiej rodziny królewskiej. Elżbieta II udzieliła audiencji Wallis Simpson dopiero w latach 80. Edward pojawiał się w ojczystym kraju przy okazji oficjalnych uroczystości, takich jak pogrzeby.

Na serial dokumentalny „Rodzina królewska: utrzymać koronę” na Polsat Viasat History zapraszamy w czwartki o 21:00 (premiera 2 czerwca). Jeśli interesują Was losy rodzin królewskich, polecamy Waszej uwadze artykuł „Królowie na wojnie – nazistowskie powiązania brytyjskiej rodziny królewskiej„

Autorka tekstu: Zuzanna Pęksa

Jednym z najczęściej omawianych morderstw w historii jest bez wątpienia śmierć Juliusza Cezara. Tragiczny zgon Cezara nastąpił 15 marca 44 roku p.n.e. Władca został zabity przez spiskowców w okrutny sposób, a wśród morderców był między innymi jego przyjaciel, Brutus.

Tragedię dało się przewidzieć

Nawet jeśli ktoś nie zna szczegółów tego, jak zmarł Juliusz Cezar, z dużym prawdopodobieństwem kojarzy jego ostatnie słowa. Cezar rzekł wówczas „I ty, Brutusie, przeciwko mnie?”, co weszło do kanonu popularnych powiedzeń. Nawet dziś (ponad 2 000 lat od tej krwawej nocy!), gdy ktoś zawiedzie nasze zaufanie, zdarza nam się użyć tych słów.

Juliusz Cezar, dyktator rzymski, którego zapamiętano głównie z powodu jego wybitnej kariery wojskowej, nie był być może aż tak zaskoczony, gdy nocą w idy marcowe spiskowcy ruszyli na niego ze sztyletem. Ostrzegano go, że oponenci planują jego morderstwo. Także żona Cezara miała poprzedniej nocy złe przeczucia. Jednak najpotężniejszy władca, jakiego znała cywilizacja rzymska, nie posłuchał swych doradców i nie pozostał w ukryciu.

Powody zamachu

Czemu spiskowcy zdecydowali się zaatakować Cezara? Jak to zwykle bywa w przypadku zamachów na przywódców, powodem była niezgoda na styl sprawowania rządów przez dyktatora rzymskiego. Miał pełnić swoją funkcję dożywotnio. Nie jest tajemnicą, że jego przeciwnicy nie zgadzali się między innymi z przekształceniem republiki w monarchię oraz odebraniem im części praw na rzecz ludności zamieszkującej prowincję.

Zły koniec Brutusa

Można śmiało powiedzieć, że choć tak odległa czasowo śmierć Juliusza Cezara została naprawdę dobrze udokumentowana. Dochodzenie wykazało, że otrzymał on 23 ciosy, z czego ostatni zadał mu właśnie jego przyjaciel, Brutus. Można jednak uznać, że w pewnym stopniu sprawiedliwości stało się za dość. Najsłynniejszy wśród zabójców dyktatora nie skończył dobrze. W 42 roku p.n.e. popełnił on samobójstwo, by nie znaleźć się w niewoli Marka Antoniusza.

Zastanawiasz się, co obejrzeć w maju? Premiera cyklu „Wiosna ze starożytnym Rzymem” w piątek 6 maja od 21:00. Kolejne odcinki w każdy piątek od 21:00. Wielbicielom dawnej historii polecamy także nasz tekst „Wielkie zagadki starożytnego Egiptu”

Autor: Zuzanna Pęksa

Odwiedzając Kambodżę nie sposób nie odwiedzić Angkor Wat, która jest największym zabytkiem religijnym na świecie. O tym, jak bardzo jest interesująca, przesądzają nie tylko jej rozmiary, ale także ciekawa historia.
Angkor to w rzeczywistości średniowieczne miasto świątynne. Na jego ślady natrafił w kambodżańskiej dżungli francuski przyrodnik Henri Mouhot. Kompleks został wzniesiony w XII wieku przez inżynierów z Imperium Khmerów. Ich państwo nazywano właśnie Angkor, co nawiązywało do słowa oznaczającego kiedyś po prostu miasto/stolicę.

Przeznaczenie i czas powstania

Miejsce stanowi prawdziwą gratkę dla archeologów i badaczy – znajduje się tam ponad 250 obiektów, wzniesionych głównie z popularnego materiału budowlanego, piaskowca. Według wierzeń sama świątynia Angkor Wat powstała w zaledwie jedną noc, dzięki zdolnościom boskiego architekta. W rzeczywistości wznoszono ją ponad 30 lat. Szacuje się, że w czasach świetności cały kompleks w skład którego wchodziło Angkor Wat zamieszkiwało aż milion ludzi. Początkowo sama Angkor Wat była świątynią hinduską, w której czczono boga Wisznu. Później, z końcem XII wieku, kompleks stał się miejscem modlitwy dla buddystów.

Współczesne badania

Dziś badanie ukrytych w dżungli pozostałości po Angkor jest zdecydowanie ułatwione. Nawet te części, które zostały niemal całkiem porośnięte przez dżunglę, łatwo można zlokalizować i sfilmować dzięki dronom. Eksperci są obecnie w stanie krok po kroku przeanalizować jak dawni inżynierowie wznosili imponujący kompleks, a nawet pokazać kolejne etapy tego procesu w technologii 3D. Dopiero to pozwala zobaczyć potęgę nieistniejącego już imperium. Dziś mamy już pewność, że Angkor Wat to nie tylko największy zabytek religijny na świecie, ale też część imponującego nawet jak na nasze czasy miasta. Składał się na nie cały system dróg i kanałów, które wraz z masywnymi budowlami tworzyły największe miasto średniowiecza, znacznie większe niż ówczesny Londyn czy Rzym!
Jeśli interesują Cię dawne cywilizacje, zapraszamy na wyprawę do Kambodży. Dwa premierowe odcinki dokumentu „Zaginiony świat Angkor Wat” w niedzielę 1 maja o godzinie 21:10 tylko na Polsat Viasat History. Wszystkim pasjonatom dawnej myśli inżynieryjnej polecamy także nasz artykuł „Starożytne superbudowle: czy wiesz, ile lat ma Luwr?”


Autor: Zuzanna Pęksa

Oto osiem największych skarbów świata — każdy z nich kryje w sobie niezwykłe tajemnice, które pozostawały ukryte… aż do teraz. Naukowcy badają historie kryjące się za biblijnymi opowieściami — na przykład o wieży Babel czy plagach egipskich.  yruszymy w podróż do Jordanii, aby przyjrzeć się starożytnemu miastu Petra, zatrzymamy się w Wielk iej Brytanii, abyzgłębić tajemnice Stonehenge i bezgłowych gladiatorów z Yorku, zbadamy także zagadkę skurczonych ludzkich głów i ciał znajdowanych na torfowiskach. Każdy przedmiot i każde miejsce zostaną zbadane przez ekspertów przy użyciu najnowocześnie jszych technik, między innymi kryminalistycznych, które pozwolą odkryć zdumiewające prawdy o naszej historii. Archeologowie, historycy i inni naukowcy i badacze zajrzą pod każdy kamień w poszukiwaniu odpowiedzi na pytania dotyczące największych skarbów lud zkośc

Bettany Hughes to brytyjska historyczka, która podróżuje po świecie śladem słynnych skarbów. Jednym z miejsc, które obrała za cel swej wyprawy, są pełne tajemnic wykopaliska w Grecji. Na jakie ciekawe przypadki tam natrafiła? Sprawdźmy!

Starożytne skarby z Akropolu

Grecja jest uważana przez historyków za kolebkę cywilizacji europejskiej. To dlatego często staje się celem ich podróży. Każdy wielbiciel nauki i kultury chce zobaczyć tamtejsze zabytki i artefakty na własne oczy. Bettany Hughes podczas swojej wycieczki, na którą wybrała się z kamerą, odwiedziła oczywiście stolicę kraju, Ateny i słynny Akropol. W starożytności było to miejsce kultu bogini Ateny. Dziś jest to obowiązkowy punkt na turystycznej mapie Grecji. Podobnie zresztą jak znajdujące się nieopodal muzeum, do którego przeniesiono słynne skarby z Akropolu, w tym między innymi fragmenty starożytnych frezów oraz bezcenne rzeźby i posągi.

Ku czci Zeusa

Na najlepsze znaleziska archeologiczne natrafiono też bez wątpienia w Olimpii – miejscowości, która w starożytności była ośrodkiem kultu Zeusa. Archeologia nie zna wielu równie ciekawych i pełnych skarbów miejsc – odkrycia dokonane w Olimpii wpisano na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Choć tamtejsze świątynie uległy już poważnemu zniszczeniu, Bettany Hughes prezentuje widzom, jak kiedyś wyglądały. Wszystko to dzięki technologii 3D. 

Wycieczka do Sparty

Popularna ekspertka specjalizująca się w historii wyrusza także do Sparty. Ponieważ zniszczone budynki nie oddają dawnej świetności tego miasta-państwa, Bettany Hughes niczym detektyw bada tamtejsze ruiny i wprowadza nas w starożytną rzeczywistość. Mieszkańcy miasta słynęli nie tylko z jasnych zasad wychowania, ale też ze swojej armii. Powszechnie wiadomo, że bali oni nie tylko o swoje moralne, ale też o fizyczność. Choć po samym mieście zostały ruiny, warto wybrać się do tamtejszego Muzeum Archeologicznego skrywającego liczne skarby, które udało się ocalić.

Jeśli zastanawiacie się, jaki serial obejrzeć, polecamy dokumentalną produkcję, która przeniesie Was w świat starożytnych tajemnic. „Wyprawa po skarby z Bettany Hughes” w każdą niedzielę o 20:00 tylko na Polsat Viasat History. Zachęcamy także do przeczytania naszego artykułu „Starożytny Egipt: jedna z najbardziej tajemniczych nekropolii”.

Autorka tekstu: Zuzanna Pęksa

Wśród wszystkich grobowców Egiptu bez wątpienia jednymi z najbardziej znanych są piramida Cheopsa i pozostałe piramidy w Gizie. Archeologia antyczna skupia się jednak na znacznie większym obszarze, w tym wyjątkowej nekropolii Saqqara. Tamtejsza ziemia skrywa skarby sprzed ponad 5000 lat!

Piramida faraona Pepiego II

Nieco mniej znaną od piramid w Gizie, ale nie mniej ciekawą jest ta, którą wybudowano dla faraona Pepiego II. Jej ściany pokryte są tak zwanymi Tekstami Piramid. Są one źródłem wiedzy dla archeologów i historyków – opowiadają o wierzeniach mieszkańców starożytnego Egiptu, w tym o ich pojmowaniu życia po śmierci. Kompleks grobowy został odkryty w 1881 roku przez przedstawiciela francuskiej archeologii, Gastona Maspero.

Starożytna nekropolia Saqqara

Sama piramida znajduje się na terenie starożytnej nekropolii Saqqara. To tam miejsce spoczynku znajdowali faraonowie, dostojnicy, ale też inne ważne dla Starożytnego Państwa osoby. Nazwa miejsca wywodzi się od boga Sokarisa, który według wierzeń miał opiekować się tym kluczowym dla archeologów cywilizacji starożytnego Egiptu terenem.
Najbardziej znanym obiektem nekropolii jest piramida Dżesera – najstarsza tego typu budowla w całym Egipcie. Materiał budowlany, z którego powstała, to ociosany kamień. Co ciekawe, na terenie starożytnej nekropolii Saqqara znajdują się także grobowce zwierząt, na przykład grób byka Apisa.

Niezwykłe odkrycie

Teren egipskiego cmentarza wciąż stanowi miejsce badań archeologicznych i kryje przed naukowcami wiele tajemnic. Warto wspomnieć, że w 2018 roku (zatem blisko 140 lat od pierwszych wykopalisk) odnaleziono tam nienaruszony grobowiec. Przetrwał on 4000 lat nietknięty ludzką ręką.
To pozwala przypuszczać, że wyjątkowa nekropolia wciąż kryje w sobie mnóstwo sekretów i może stanowić idealne miejsce do badań dla historyków i do poszukiwania zaginionych grobowców Egiptu.

Jeśli fascynuje Cię archeologia antyczna i lubisz programy związane z Egiptem, ten cykl ciekawych filmów dokumentalnych na Polsat Viasat History jest dla Ciebie! „Starożytny Egipt” oglądać można od 7 marca w dni powszednie o 20:00. Tego nie możesz przegapić!

Autor: Zuzanna Pęksa

Może się wydawać, że ewolucja człowieka zaszła już tak dawno, iż między nami a pradawnymi ludźmi nie ma już zbyt wiele połączeń. Jak się jednak okazuje, zdaniem naukowców z neandertalczykami łączy nas znacznie więcej, niż początkowo przypuszczano.

Ślady w DNA

Analiza śladów DNA znalezionych przy kościach pradawnych ludzi pozwoliła zbadać, jak wiele łączy nas prehistorycznymi mieszkańcami naszej planety. Naukowcy dowiedli, że współcześni ludzie mają w sobie około 2% DNA neandertalczyków. Co jeszcze nas łączyło?

Zaawansowane umiejętności

Ekspertom (na podstawie prehistorycznych śmietników!) udało się też dowieść, że neandertalczycy byli między innymi doskonałymi rybakami. Nawet połowę ich diety mogło stanowić to, co udało im się złowić. Jak się okazuje, prehistoryczni ludzie byli nie tylko dobrymi myśliwymi, zbieraczami i twórcami narzędzi. Ich życie nie kręciło się wyłącznie wokół zdobywania jedzenia i szukania schronienia.

Życie duchowe i rodzinne

Przypadki znane archeologii wskazują, że pradawni ludzie dbali o swoich bliskich, w tym osoby starsze. Mogli to robić między innymi dlatego, że ich cywilizacji były już znane metody lecznicze (oparte między innymi na ziołolecznictwie). Dodatkowo bioarcheolodzy wskazują, że pradawni ludzie mogli mieć znacznie bogatsze życie duchowe, niż nam się wydawało. Według ekspertów mogli wierzyć w życie pozagrobowe, o czym świadczy to, jak chowali swoich zmarłych (zostawiali im między innymi jedzenie).

Kultura neandertalska

Z perspektywy czasu okazuje się, że możemy mówić właściwie o całej cywilizacji neandertalskiej. Oprócz wymienionych wcześniej elementów, składały się na nią także: zdolność do porozumiewania się, tworzenia dzieł sztuki (słynnych malowideł naskalnych), czy szycia prostych ubrań.
Niestety, bioarcheolodzy wciąż nie odpowiedzieli na pytanie, co tak naprawdę sprawiło, że człowiek neandertalski zniknął z powierzchni ziemi. Najnowsze doniesienia ekspertów dowodzą, że wbrew wcześniejszym przypuszczeniom nie stało się to wraz z pojawieniem się homo sapiens, a te dwa gatunki przez jakiś czas koegzystowały.

Zastanawiasz się, co oglądać w marcu? Wielbicielom sekretów historii polecamy cykl „Niedziele Tajemnic” (od 6 marca w każdą niedzielę o 21:00 tylko na Polsat Viasat History).

Autor: Zuzanna Pęksa

Kradzieże, napaści na tle seksualnym, morderstwa, porwania a nawet akty kanibalizmu – w niemieckiej rzeczywistości po II wojnie światowej nie brakowało najokrutniejszych przestępstw. Ludzie mierzyli się nie tylko ze skrajną biedą, ale też ciągłym zagrożeniem. O swój los szczególnie obawiały się samotne kobiety.

Powtarzające się ataki w lasach

Nie bez powodu powojenny Berlin można nazwać prawdziwą stolicą przestępstw. W 1946 roku dochodziło tam średnio do ponad dwustu napadów i aż pięciu morderstw na dobę. W kwietniu tego roku pewna młoda Niemka chciała udać się w podróż pociągiem z Berlina do Brandenburga. Niestety, nie było już wolnych miejsc.

Tajemniczy mężczyzna zaproponował, że zawiezie ją na miejsce. Jak się okazało, był to niebezpieczny gwałciciel. Później dochodziło jeszcze do wielu ataków na samotne kobiety, których mężowie przebywali w więzieniach lub zginęli w czasie II wojny światowej. Miały one miejsce głównie na północy i wschodzie stolicy Niemiec.

Trudne śledztwo

Dochodzenie wykazało, że przestępstwa te łączy wiele wspólnych cech. Zabójca zawsze był uprzejmy, próbował wskazać kobietom drogę lub wygodny skrót, finalnie jednak dochodziło do brutalnej napaści. Za miejsce zbrodni wybierał zazwyczaj las. Śledztwo było utrudnione z dwóch powodów. Przede wszystkim powojenna niemiecka policja cierpiała na braki personalne. Dodatkowo w latach 40. nie były znane metody naukowe, które dziś są powszechnie stosowane w kryminologii.

Odnalezienie winnego

Na szczęście śledczy z miejsc zbrodni pozyskali odciski palców, jedna z ofiar którym udało się przeżyć rozpoznała też swego oprawcę. Był nim Willi Kimmritz. Okazało się, że ten gwałciciel i seryjny morderca w berlińskich lasach zaatakował kilkanaście kobiet, a zabił aż cztery. Sprawiedliwości stało się za dość. Kimmritz został skazany za swoje pełne nienawiści przestępstwa na karę śmierci.

Jeśli zastanawiacie się, co oglądać w lutym 2022, polecamy trzymający w napięciu cykl „Miesiąc z morderstwami”. Premiera w poniedziałek 7 lutego na Polsat Viasat History o 21:00 (kolejne odcinki w dni powszednie). Jeśli interesują Was przestępstwa popełnione w starożytności, polecamy nasz artykuł „Śmierć Filipa II Macedońskiego”

Autorka tekstu: Zuzanna Pęksa

Dawne, luksusowe środki transportu nie bez powodu są źródłem fascynacji. Zwłaszcza, jeśli powiązane są z nimi liczne tajemnice, a współcześnie nie mamy już możliwości, by wybrać się nimi w podróż. Nie inaczej jest w przypadku Titanica, który zatonął podczas dziewiczego rejsu oraz kolei Orient Express przeznaczonej niegdyś dla najbogatszych.

Przeczucia odnośnie Titanica

Choć od tragicznej katastrofy Titanica minęło niemal 110 lat, historia statku i jego pasażerów wciąż fascynuje wiele osób. Luksusowy transatlantyk wyruszył w swój pierwszy i ostatni rejs w kwietniu 1912 roku. W 1997 roku reżyser James Cameron przypomniał dramatyczne losy Titanica w filmie, który przyciągnął do kin wielbicieli tajemnic i historii o miłości.

Obecnie we wraku Titanica wciąż znajduje się wiele przedmiotów należących do pasażerów, ale od 35 lat nie natrafiono na ich kości. Według zwolenników teorii spiskowych było sporo znaków, które zapowiadały katastrofę. Podobno wiele osób przed podróżą odczuwało silny niepokój – tym tłumaczono nawet niektóre zwroty biletów.

Nie jest sekretem, że niektóre osoby miały związane z tragicznym zdarzeniem przypadki proroczych snów, a lata wcześniej (w 1898 roku) powstała książka Morgana Robertsona opisująca niemal jeden do jednego bardzo podobne zderzenie statku z górą lodową. Pojawił się też bardziej materialny znak – wychodząc z portu Titanic prawie zderzył się z innym statkiem, co także odebrano za zły omen.

Luksusowy Orient Express

Innym wyjątkowym środkiem transportu był bez wątpienia Orient Express. Tajemniczy pociąg posłużył nawet za miejsce akcji jednej z powieści Agathy Christie, „Morderstwo w Orient Expressie”! Początkowo trasa luksusowego pociągu wiodła z Paryża do Stambułu (ówczesny Konstantynopol).

Taka podróż (nawet przy 80 kilometrach na godzinę, bo do takiej prędkości rozpędzała się lokomotywa) oznaczała 67 godzin w drodze. Na szczęście wielbicielom wojaży udostępniano przeróżne wygody i piękne wnętrza, o które zadbali projektujący pociąg inżynierowie. Podróżni mieli do dyspozycji między innymi kameralne wagony sypialne, wagon restauracyjny słynący ze znakomitej kuchni, palarnię i łazienki. W takich warunkach można było podróżować przez wiele dni!

Oczywiście Orient Expressem jeździły najbogatsze osoby, w tym szpiedzy (wiadomo, że jechała nim między innymi Mata Hari) i koronowane głowy (np. król Karol z Rumunii czy sułtan Abdülhamid II). W 1940 roku Adolf Hitler wybrał wagon 2419 na miejsce podpisania aktu kapitulacji Francji.

Jeśli szukacie głosu ekspertów na temat Titanica, Orient Expressu, czy zaginionej armii wikingów, polecamy styczniowy „Czas na teorie spiskowe” (od poniedziałku do piątku o 21:00 na Polsat Viasat History). W cyklu zobaczycie między innymi odcinek dotyczący Trójkąta Bermudzkiego. Jego historię opisaliśmy w artykule „Mity: tajemnice ludzkości, których nie uznają naukowcy”

Autor: Zuzanna Pęksa

Za każdą wojną stoją obecnie nie tylko wysyłani na front żołnierze i komenderujący nimi generałowie, ale także oczywiście ogromne zaplecze technologiczne. Tak było również w przypadku II wojny światowej, kiedy to kluczową rolę odgrywały fabryki wojenne produkujące między innymi samochody pancerne.

Samochód ciężarowy Opel Blitz

W czasach III Rzeszy jednym z najpopularniejszych samochodów wykorzystywanych przez wojska Adolfa Hitlera była produkowana przez Opla ciężarówka Blitz. Jej 3-tonowa wersja, skonstruowana w 1937 roku, idealnie sprawdzała się do przewozu żołnierzy, a także zaopatrzenia.

Łącznie w fabrykach Opla wyprodukowano około 110 000 ciężarówek z różnego typu nadwoziami. Pełniły one między innymi funkcję autobusów, ambulansów i kuchni polowych. Montowano na nich także działka przeciwlotnicze.

Dla ludności cywilnej

W latach 30. minionego wieku rozpoczęto także produkcję auta dla ludności cywilnej, w którego skonstruowanie zaangażował się sam Hitler. Celem dyktatora było zmotoryzowanie Niemiec. Miała to zapewnić produkcja słynnego dziś garbusa, który docelowo miał być tani i wytrzymały.

Inżynierowie byli gotowi z pierwszymi egzemplarzami testowymi w 1935 roku. Początkowo samochody nie trafiły do zwykłych obywateli. Pierwsze egzemplarze przekazano nazistowskim dygnitarzom, a fabryka Volkswagena zaczęła wytwarzać pojazdy dla żołnierzy udających się na front.

Hitler miłośnikiem motoryzacji

Adolf Hitler marzył nie tylko o tym, by zmotoryzować ludność Niemiec, ale też sam był wielkim fanem samochodów. Oczywiście dla przywódcy III Rzeszy przeznaczone były specjalne, opracowane przez najlepszych inżynierów pojazdy opancerzone.

Ulubioną marką Hitlera był Mercedes-Benz, a najsłynniejszym pojazdem opancerzonym, którym jeździł – model 770. Oczywiście w fabryce Mercedesa zadbano, by ten konkretny egzemplarz stanowił jak najbezpieczniejszy środek transportu w razie zamachu. To dlatego inżynierowie wstawili w aucie kuloodporne szyby, użyli grubszej blachy i opracowali opony, które pozwalały na jazdę nawet po ich przebiciu.

Na 3. sezon serialu dokumentalnego „Wojenne Fabryki”, który zainteresuje osoby poszukujące filmów o II wojnie światowej i ówczesnych technologiach, zapraszamy w poniedziałki o 22:05 na Polsat Viasat History. O sezonie 2. przeczytacie w artykule Naftowa obsesja Adolfa Hitlera

Autorka tekstu: Zuzanna Pęksa

Oficjalnie za datę wybuchu II wojny światowej uznaje się 1 września 1939 roku – dzień, w którym Niemcy napadają na Polskę. Sygnały zbliżającego się konfliktu można było zauważyć już znacznie wcześniej, a zegar odliczający czas do wojny znacznie przyspieszył 12 marca 1938 roku, kiedy to doszło do aneksji Austrii przez III Rzeszę.

Powstanie Wielkich Niemiec

Oba państwa próbowano połączyć już wcześniej, jeszcze przed dojściem do władzy Adolfa Hitlera. On sam podjął takie próby już w 1934 roku, jednak plan udało mu się zrealizować dopiero cztery lata później. 12 marca do Austrii wkroczyły nie tylko niemieckie wojska, ale też przybył tam Hitler we własnej osobie.

Aneksja Austrii (zwana też anszlusem) była pogwałceniem traktatu wersalskiego i została dokonana wbrew ówczesnemu rządowi tego kraju. Już 13 marca państwo przyłączono do III Rzeszy jako Marchię Wschodnią. Niedługo potem odbyło się referendum, według którego rzekomo aż 99,7% Austriaków opowiedziało się za przyłączeniem do Niemiec. W ten sposób Wielkie Niemcy stały się faktem. Zostały zaaprobowane między innymi przez Wielką Brytanię i Francję i stały się drugim co do wielkości państwem w Europie.

Plan Hitlera

Kiedy Hitler doszedł do władzy w Austrii, jej mieszkańcy cieszyli się i wiwatowali. W Wiedniu przywitał go entuzjastycznie nastawiony tłum. Wódz III Rzeszy był z pochodzenia Austriakiem, dlatego tak zależało mu na połączeniu obu państw. Oczywiście nie chodziło jedynie o kwestie sentymentalne.

Aneksja Austrii dała mu dostęp do bezpośredniego sąsiedztwa z Węgrami, Jugosławią, Włochami i Liechtensteinem. Ta strategiczna decyzja wkrótce pociągnęła za sobą kolejną – przyłączenie części Czechosłowacji do Niemiec we wrześniu 1938 roku. Układ monachijski, zwany też rozbiorem Czechosłowacji, odbył się bez obecności przedstawicieli tego kraju. Niemal dokładnie rok później wybuchła II wojna światowa.

Jeśli zastanawiacie się, co oglądać w grudniu, polecamy serial dokumentalny „Hitler: odliczanie”, który analizuje działania Hitlera od aneksji Austrii aż do wybuchu II wojny światowej (w soboty o 21:00 na Polsat Viasat History). Więcej o przygotowaniach Führera do konfliktu zbrojnego, przeczytacie w artykule Agresorzy II wojny światowej na miejsce ćwiczeń wybrali Hiszpanię.

Autor: Zuzanna Pęksa

Współcześnie Luwr jest obowiązkowym punktem na mapie spaceru każdego turysty odwiedzającego stolicę Francji. To prawdziwy pomnik wystawiony sztuce, w którym mieści się ponad 350 000 dzieł i cennych artefaktów.

Co chroniły dawne mury?

Nie tylko to, co dziś prezentowane jest na wystawach, czyni z tego gmachu niezwykłe miejsce. Ma na to wpływ także jego ciekawa historia. Przez lata, do kształtu jaki znamy obecnie, budowle powiększono aż dwunastokrotnie!

Luwr, w formie jaką znamy (o powierzchni ponad 6 hektarów, długości 800 metrów i trzech skrzydłach), nie jest oczywiście pierwszym, jaki powstał. Także jego funkcja diametralnie się zmieniła. By ją poznać, trzeba cofnąć się w historii o wiele stuleci. Naukowcy wspólnie z archeologami odkryli dawne fundamenty ukryte na głębokości kilku metrów pod budynkiem, który jest wyróżniającym się zabytkiem Paryża. Rzuciło to nowe światło na ten pomnik historyczny i jedną z wizytówek miasta.

Fundamenty pozwalają odtworzyć dawny kształt niegdysiejszego zamku. Ustalono, że pochodzą one z XII wieku. To dowód na to, że pierwsza „wersja” Luwru istniała już w średniowieczu. Grube mury chroniły wówczas króla Filipa II i jego warowny „Chateaux de Luwr”.

Od zamku, przez pałac, po muzeum

Jeśli chodzi o późniejszą historię tego miejsca, to w połowie XIV wieku Karol V Mądry uczynił z budynku swą rezydencję. Za czasów Franciszka I została ona przebudowana w monumentalny, renesansowy pałac. Ludwik XIV zostawił tam z kolei swoją bogatą kolekcję dzieł sztuki. Do pierwszej wystawy, która łączyłaby ten dawny Luwr z dzisiejszym, doszło w 1699 roku. W wyniku rewolucji francuskiej w 1793 roku budynek przekształcono w muzeum, którym jest do dziś, przyciągając rocznie nawet ponad 10 milionów gości.

Z Luwrem wiąże się oczywiście także wiele ciekawostek historycznych i tajemnic, które ucieszą każdego miłośnika sekretów. Warto pamiętać o tym, że jest to nie tylko miejsce dla setek tysięcy dzieł sztuki, ale też zabytek we własnej osobie.

Jeśli nie wiesz, co oglądać w grudniu, zapraszamy na drugi sezon „Starożytnych superbudowli” (od poniedziałku do środy o 19:55 na Polsat Viasat History). Jeśli ciekawią Was architektoniczne ciekawostki z przeszłości, więcej przeczytacie w artykule „Sekrety dawnych budowniczych”.

Autor: Zuzanna Pęksa

Wśród wielu mrocznych sekretów Watykanu, jednym z najbardziej interesujących jest z pewnością osoba i działania papieża Piusa XII. Został on wybrany na zwierzchnika Kościoła katolickiego tuż przed wybuchem II wojny światowej, w marcu 1939 roku.

Konkordat z III Rzeszą

Wcześniej, w lipcu 1933 roku, Pius XII (wtedy jeszcze Eugenio Pacelli) przyczynił się do podpisania Reichskonkordatu – umowy między Stolicą Apostolską a III Rzeszą. Konkordat, którego warunki były negocjowane z samym Adolfem Hitlerem. Przez wielu badaczy historii był on później uznawany za ciche przyzwolenie Watykanu na dojście nazistów do władzy.

Po śmierci Piusa XI, jego następc na tron św. Piotra został wybrany w zaledwie jeden dzień. Pierwsze lata swego pontyfikatu, Pius XII sprawował w czasie II wojny światowej. Jednym z najbardziej znanych cytatów z papieży jest jego dewiza: „Pokój jest dziełem sprawiedliwości”, co w obliczu całości jego pontyfikatu wydaje się najbardziej kontrowersyjne.

Papież Hitlera?

Jak się okazuje, w czasach swego pontyfikatu Pius XII wiedział o okrucieństwach Holocaustu i cierpieniu milionów ludzi. Według historyków w 1942 roku dowiedział się o likwidacji warszawskiego getta, a także o eksterminacji, która miała miejsce w obozach koncentracyjnych. Przez lata Pius XII były krytykowany za to, że nie sprzeciwił się zbrodniom nazistowskim (w tym między innymi wywózce Żydów z Rzymu). To między innymi dlatego nazywany jest papieżem Hitlera.

Naukowcy od lat opowiadali się za tym, by dokumenty dotyczące Eugenio Pacellego zostały ujawnione. Zapewniłoby to koniec teorii spiskowych, a pozwoliłoby zapoznać się z faktami dotyczącymi Watykanu, na to jednak trzeba było poczekać całe dekady.

Wyjaśnienie tajemnic coraz bliżej

Wiele wątpliwości na temat Piusa XII rozwiał papież Benedykt XVI. Najpierw w 2007 roku wstrzymał jego proces beatyfikacyjny, obawiając się, że mogłoby to mieć negatywny wpływ na stosunki między Watykanem a Izraelem. W 2009 roku, po dalszej analizie, Piusowi XII przyznano tytuł Czcigodnego Sługi Bożego.

Część kontrowersji wyjaśniło długo oczekiwane ujawnienie dokumentów dotyczących „papieża Hitlera”. W marcu 2020 roku papież Franciszek zdecydował się ujawnić naukowcom watykańskie dokumenty. Ogłosił jednocześnie, że robi to między innymi dlatego, że Kościół nie boi się prawd historii. Udostępnione archiwa watykańskie wzbudziły ogromne zainteresowanie wielu badaczy. Niestety, między innymi ze względu na ich obszerność oraz blokującą wiele działań pandemię, na razie brak jednoznacznej odpowiedzi, jaką rolę odegrał Pius XII w czasie II wojny światowej.

Filmy o tajemnicach Watykanu przyciągają przed ekrany wielu widzów. Jeśli także ciekawi Cię ten temat, polecamy „Papież i Hitler: tajne akta Piusa XII” (premiera w sobotę 18 grudnia o 22:10 na Polsat Viasat History). Więcej o Stolicy Piorowej przeczytacie w artykule „Watykan – stolica papieży”: Papieski mecenat sztuki (aut. Maria Więckowska).

Autorka tekstu: Maria Więckowska

Szacuje się, że hiszpańska grypa przyczyniła się do śmierci ponad 50 milionów ludzi. Pandemia 1918 roku pochłonęła więcej ofiar niż kończąca się właśnie I wojna światowa. Choć od wygaśnięcia choroby minęło już ponad 100 lat, nadal pozostawia wiele pytań.

Hiszpanka z… Francji?

Chociaż najgroźniejsza choroba XX wieku nosi nazwę hiszpańskiej grypy, wcale nie powstała na Półwyspie Iberyjskim. Obecnie za dwa najbardziej prawdopodobne miejsca wybuchu grypy uznaje się Stany Zjednoczone oraz Francję. W przypadku USA strefą zero miało być hrabstwo Haskell w stanie Kansas, gdzie w 1918 roku odnotowano pierwsze przypadki tej nowej choroby zakaźnej. Stąd grypa została przeniesiona do jednostki wojskowej, a następnie wraz z amerykańskimi żołnierzami dotarła do Europy.

Według innej teorii to Francja jest kolebką hiszpanki, której pierwszy przypadek miał się pojawić w 1916 roku. Skąd zatem nazwa hiszpańska grypa? W czasie wojny Anglia, Francja, USA czy Niemcy nie informowały prasy międzynarodowej o chorobie, by zachować wysokie morale wśród żołnierzy. W przypadku neutralnej Hiszpanii sytuacja wyglądała inaczej. Bieżące relacje na temat rozwoju pandemii hiszpańskiej grypy sprawiały wrażenie, że to właśnie w tym kraju miała swój początek.

Trzy fale hiszpanki

Pandemia hiszpańskiej grypy wybuchła wiosną 1918 roku. Początkowo jej przebieg był łagodny i nie wzbudzał niepokoju. Zakażeni wracali do zdrowia po około 2-3 dniach. Najdotkliwsza okazała się druga fala grypy, która uderzyła w drugiej połowie 1918 roku. Charakteryzowała ją nie tylko wysoka śmiertelność, ale również zaraźliwość. Coraz to nowe ogniska choroby pojawiały się w bazach wojskowych, ale także w miastach. Europa pogrążyła się w I wojnie światowej i nie można było mówić o higienie czy dostępie do dobrej żywności. Choroba zatem mogła z łatwością się rozprzestrzeniać, a przy tym nie było warunków do jej skutecznego leczenia. Trzecia fala przypada na okres od końca 1918 roku do wiosny 1919 roku. Ostatni przypadek hiszpańskiej grypy zanotowano w 1920. Ta fala wyróżniała się o wiele niższą śmiertelnością.

Krok milowy w historii grypy

Ta zjadliwa grypa uznawana jest za jedną z największych katastrof zbiorowych XX wieku. Wybuchła w czasach, gdy jeszcze nie znano wirusów, a do wynalezienia szczepionki przeciw grypie brakowało ponad ćwierć wieku. Liczba ofiar hiszpańskiej grypy przewyższa liczbę ofiar I wojny światowej. Zachorowało na nią przynajmniej 500 milionów osób, co w tym czasie stanowiło ⅓ ludności całego świata. Przyniosła śmierć ponad 50 milionów ludzi. Wśród ofiar były przede wszystkim osoby młode, w wieku 20-40 lat., co było o tyle zaskakujące, że choroby raczej dotykały osoby starsze, schorowane i dzieci. Wiele ludzi zmarło z powodu powikłań, np. zapalenia płuc. Historyczne śledztwo wskazuje, że za dużą liczbę zgonów odpowiada również źle prowadzone leczenie – aspiryna przepisywana w zbyt wysokich dawkach i upuszczanie krwi, które często przynosiły odwrotny do zamierzonego skutek. Hiszpańska grypa to wielka katastrofa i jedno z najważniejszych wydarzeń w historii współczesnej medycyny, z której można wyciągnąć lekcję.

Już 30 grudnia (czwartek) o 22:55 zapraszamy na dokument “Hiszpanka: niewidzialny wróg” na Polsat Viasat History, który da głęboki wgląd w pandemię hiszpańską z 1918 roku. Jeśli interesuje Was historia sprzed II wojny światowej polecały artykuł „Życie w kraju Hitlera: Berlin przed dojściem Hitlera do władzy” (aut. Maria Więckowska).

Autor: Zuzanna Pęksa

Najlepsze książki Agathy Christie wyróżniają się nie tylko pełną tajemnic, nieprzewidywalną fabułą, ale także idealnym doborem miejsca akcji. Pisarka bardzo często osadzała losy bohaterów w Anglii, w której się urodziła, ale czasem przenosiła je na Bliski Wschód. To tam podróżowała z drugim mężem. Nie tylko umiała wplatać prawdziwe miejsca i zdarzenia w fabułę, ale też pewnego razu… odegrała sytuację rodem z kryminału w realnym życiu.

Rola rodzinnej miejscowości

Wśród miejsc, które miały wpływ na życie Agathy Christie oraz jej twórczość, ważna była z pewnością miejscowość Torquay w Anglii, w hrabstwie Devon. Pisarka dorastała nie tylko w pięknym, nadmorskim otoczeniu, ale też wśród kochających bliskich.

To właśnie tam Agatha Miller, bo tak brzmiało jej panieńskie nazwisko, poznała swego przyszłego męża, pułkownika Archibalda Christie. Torquay stało się zresztą miejscem akcji dla książek pisarki. I tak na przykład tamtejszy Hotel Imperial odegrał rolę Hotelu Majestic w książce „Samotny dom”.

Życie ciekawe jak powieść

Niestety, pierwsze małżeństwo twórczyni kryminałów okazało się nieudane. Gdy Agatha Christie dowiedziała się o niewierności męża, wydarzyło się coś, co do dziś nie zostało do końca wyjaśnione i pozostaje owiane tajemnicą. Autorka zniknęła na 11 dni, nie zostawiając za sobą niemalże żadnych śladów. Jej zaginięcie zelektryzowało całą Anglię, była już bowiem dość znana – zdążyła stworzyć postać Herkulesa Poirot. Mówiąc, że Agatha nie zostawiła prawie żadnych śladów, musimy pamiętać, że odnaleziono jej samochód i to w budzącym grozę miejscu – tuż nad brzegiem urwiska.

Zagadkowe kryminały o morderstwach już stały się jej specjalnością, nic zatem dziwnego, że wyobraźnia fanów szalała. Na szczęście, mimo wielu teorii spiskowych, pisarka odnalazła się cała i zdrowa w hotelu Swan Hydropathic, niemal 500 kilometrów od jej domu. Być może ucieczka była spowodowana załamaniem nerwowym lub chęcią odwetu na niewiernym mężu.

Jeszcze więcej inspirujących miejsc

Na szczęście Agatha Christie odnalazła później szczęście w miłości. Autorka „Tajemnicy błękitnego ekspresu”, „Pułapki na myszy”, czy serii o Pannie Marple, pokochała archeologa Maxa Mallowana. To z nim wyjeżdżała na Bliski Wschód, który także zaczął pojawiać się w jej powieściach. Jednak to rodzinna Anglia zajmowała najwięcej miejsca w poczytnych kryminałach sławnej pisarki.

Wybieranie mrocznych, pełnych tajemnic scenerii, było jej prawdziwą specjalnością. To z pewnością jeden z czynników, który sprawił, że od jej utworów lepiej sprzedają się tylko Biblia i dzieła Shakespeare’a.

Jeśli zastanawiacie się, co oglądać w grudniu, polecamy film dokumentalny „Anglia z powieści Agathy Christie” (w piątek 10 grudnia o 18:50 na Polsat Viasat History). Jeśli ciekawią Was przestępstwa popełnione na terenie Wielkiej Brytanii, może Was zainteresować artykuł „Kim była kobieta napadnięta na Gloucester Road?”

Autor: Zuzanna Pęksa

Twierdziła, że najlepsze pomysły przychodzą podczas mycia naczyń. Agatha Christie musiała naprawdę lubić zmywać. W końcu pisała najlepsze powieści detektywistyczne.

W zestawieniu książek wszechczasów znalazła się na trzecim miejscu, zaraz po Biblii i dziełach Szekspira. Chociaż dzisiaj uważana jest za jedną z najlepszych pisarek powieści kryminalnych, początkowo jej kariera mogła się potoczyć w zgoła innym kierunku.

Wielbicielka matematyki i kąpieli

Młodzieńczym zainteresowaniem Christie była matematyka. Kochała liczby oraz łamigłówki, co zresztą przełożyło się na jej powieści – precyzyjnie skalkulowane zagadki kryminalne. Inne ciekawostki o Agathcie Christie? Lubiła jabłka, kąpiele, psy (już w dzieciństwie jej towarzyszem był terrier Peter) oraz ciszę. Nie znosiła za to smaku i zapachu gotowanego mleka. Naukę pobierała na stancjach w Anglii i Francji, szlifując umiejętności muzyczne. Ale nader wszystko potrafiła pisać.

Skazana na zbrodnię

Już jako dziecko Agatha Christie zaczytywała się w przygodach Sherlocka Holmesa i Arsena Lupina. Swój pierwszy wiersz opublikowała na łamach londyńskiej gazety w wieku 11 lat. To jednak wydana w 1920 roku powieść „Tajemnicza historia w Styles” zainicjowała drogę po tytuł “królowej kryminałów”.

Właśnie w tej książce ożywa postać Herkulesa Poirot. Pomysł jej napisania zrodził się podczas jednego z nocnych dyżurów w aptece – w czasie I wojny światowej Agatha Christie podjęła pracę pielęgniarki i farmaceutki. Zdobyła wtedy wiedzę z zakresu medycyny i na temat trucizn, którą niejednokrotnie wykorzystywała w swoich książkach. Ponad 30 jej postaci zginęło właśnie od zatrucia.

Tajemnice Agathy Christie 

O dziwo pierwsza powieść Agathy Christie nie spotkała się zainteresowaniem ze strony wydawnictw. W końcu jej opowiadania zdecydował się wydawać „The Evening News”. Za pierwsze honorarium kupiła sobie automobil, co zresztą nie powinno dziwić. Agatha uważała, że dwa najbardziej ekscytujące wydarzenia w jej życiu to pierwszą jazda samochodem i spotkanie z królową Elżbietą.

Po kolejnych sukcesach, gdy była już pisarką odnoszącą sukcesy, Christie kupiła dom Scotswood. Uważano, że ciążyła na nim klątwa, co autorkę fascynowało. I niestety okazało się prorocze. W 1926 roku zmarła jej matka, brat uzależnił się od narkotyków, a mąż Agathy Christie, Archibald Christie zażądał rozwodu, by móc związać się z kochanką Nancy Neele. Kiedy w grudniu tego samego roku Agatha Christie zaginęła na kilka dni, szukała jej cała Anglia, Scotland Yard oraz inni pisarze.

Prasa sugerowała, że autorka wszystko upozorowała, by przyciągnąć uwagę czytelników. Rozważano również samobójstwo lub morderstwo z rąk męża. Aghata została odnaleziona hotelu w uzdrowiskowym Harrogate, gdzie zameldowała się pod nazwiskiem kochanki męża. Zapytana przez niego, czy wie co się działo przez ostatnie 11 dni, nic nie pamiętała. Do tej pory sprawa zaginięcia Agathy Christie pozostaje niewyjaśniona.

Im kobieta starsza, tym lepsza

Drugim mężem Agathy Christie był o 14 lat młodszy archeolog, Max Mallowan. Christie żartowała, że „Archeolog to najlepszy mąż, jakiego można sobie wyobrazić. Im starsza staje się żona, tym bardziej wzrasta jej wartość w oczach męża”. Pobrali się w 1930 roku, a w tym samym roku Agatha dołączyła do Klubu Detektywów zrzeszającego pisarzy kryminałów.

Postacie Agathy Christie

Agatha Christie dała czytelnikom na całym świecie niezapomnianych bohaterów. Ikoną stali się ekscentryczny detektyw Herkulesa Poirot, który wystąpił w 33 powieściach oraz sympatyczna panna Jane Marple, która rozwiązywała zagadki w 12 powieściach. Książki Agathy Christie zostały zekranizowane w filmach i programach telewizyjnych. To również pierwsze postacie z literatury kryminalnej, które doczekały się swoich biografii.

Dwie ostatnie książki zostały zgodnie z wolą autorki wydane po jej śmierci – rozwiązuje w nich historie swoich kultowych bohaterów. O wielkości Agathy Christie niech świadczy fakt, że dziś dochody spółki, która posiada prawa do jej książek wynoszą około trzech miliardów funtów rocznie. Za zgodą potomków Agathy Christie historię Herkulesa Poirot kontynuuje „nowa Agatha Christie” – Sophie Hannah.

Jeśli zastanawiacie się, co obejrzeć, by poznać sekrety słynnej pisarki, już w piątek, 17 grudnia o 18.45 zapraszamy na dokument „W głowie Agathy Christie” na Polsat Viasat History. O ważnych dla autorki miejscach przeczytacie w artykule o Anglii ukochanej przez pisarkę.

aut. Zuzanna Pęksa

Japoński atak na Pearl Harbor przeprowadzony rankiem 7 grudnia 1941 roku był całkowitą niespodzianką dla Amerykanów. Ich strategia obronna całkowicie zawiodła. Japońskie eskadry lotnicze zadały ciężkie straty amerykańskiej marynarce wojennej. Mieszkańcy Stanów Zjednoczonych byli w szoku kiedy dowiedzieli się ilu ludzi zginęło w Pearl Harbor, oraz ile okrętów poszło na dno.

Atak na Pearl Harbor, którego Japończycy dokonali, nie nastąpił oczywiście w wyniku nagłej decyzji. Był wynikiem eskalującego od lat konfliktu między tymi dwoma państwami i walki o dominację na Pacyfiku i Dalekim Wschodzie. Mimo wszystko Amerykanie sprawiali wrażenie, jakby był on dla nich przykrą niespodzianką.

Wybór miejsca ataku był dość oczywisty. Obecność Amerykanów w Pearl Harbor na Hawajach sprawiała, że dominowali oni w tym regionie. Japoński zespół uderzeniowy składał się z aż 33 jednostek, w tym sześciu lotniskowców, na pokładach których znajdowało się 380 samolotów.

Armada, która wyruszyła 26 listopada 1941 roku z Wysp Kurylskich dotarła na Hawaje po jedenastu dniach rejsu, rankiem 7 grudnia. Japońskie maszyny pojawiły się nad bazą amerykańskiej marynarki krótko przed ósmą rano. Atakowały w dwóch falach. Jeżeli zastanawiacie się ile samolotów zaatakowało Pearl Harbor to było ich 353.

Głównym celem nalotu stały się okręty wojenny cumujące w porcie. Okazało się jednak, że dwie najcenniejsze z militarnego punktu widzenia jednostki czyli lotniskowce USS „Lexington” oraz USS „Enterprise” opuściły wcześniej bazę. Mimo wszystko straty były poważne. Ile statków zostało zniszczonych w Pearl Harbor?

Łącznie na dno poszło osiem okrętów, w tym aż 5 nowoczesnych pancerników. Poza tym 10 jednostek został uszkodzonych. Japończykom udało się również zniszczyć 188 samolotów wroga a kolejne 155 uszkodzić. Po ataku kluczowym pytanie było ilu ludzi zginęło w Pearl Harbor? Ostatecznie ustalono, że życie straciło 2345 żołnierzy oraz 68 cywilów. Rannych było odpowiednio 1247 i 35.

Dzień po ataku prezydent Stanów Zjednoczonych Franklin Delano Roosevelt wygłosił orędzie do narodu, w którym wezwał Kongres do wypowiedzenia wojny Japonii. Tak też się stało. W efekcie atak na Pearl Harbor był puntem zwrotnym II wojny światowej.

Autor: Zuzanna Pęksa

Śledzimy archeologów, którzy szukają wskazówek na temat tego, jak żyli Majowie i co się z nimi stało. Mając wyłączny dostęp, śledzimy zespół wykorzystujący obrazowanie mionowe – rewolucyjną technikę wykorzystującą cząstki kosmiczne – do skanowania w poszukiwaniu królewskiego grobowca w 1200-letniej świątyni; inny zespół kopie dno jeziora, aby znaleźć wskazówki, dlaczego Majowie porzucili swoje wspaniałe miasta. Korzystając z CGI i unikalnego dostępu do wykopalisk w trzech krajach, jest to niezwykła okazja do dokonania prawdziwych przełomów w naszym zrozumieniu tego, co stało się z tą fascynującą cywilizacją.

W historii świata fakty mieszają się z mitami i legendami. Dziś przedstawiamy dwie tajemnice, które od lat nurtują historyków, poszukiwaczy, archeologów i wszystkie osoby interesujące się tym, co niewyjaśnione.

Wyspa, której nie było?

Opisana przez Platona Atlantyda na dobre zadomowiła się w popkulturze, stając się miejscem akcji dla wielu książek i filmów. Poszukiwania wyspy trwają od lat, ale najbardziej zintensyfikowały się w XIX i XX wieku. Niestety – bez oczekiwanego efektu. Wciąż nie wiadomo, gdzie znajdowała się tajemnicza wyspa. Przez dekady pojawiło się wiele teorii związanych z jej lokalizacją, którą próbowali określić zarówno naukowcy, jak i amatorzy przygód.

Podejrzewano, że zatopiony ląd mógł znajdować się na Oceanie Atlantyckim, na Karaibach, a nawet… że była to Antarktyda przed zlodowaceniem. Liczne ekspedycje niestety nie przyniosły efektu i dziś wielu historyków uważa Atlantydę za mit. Być może dzięki najnowszym technologiom i powszechnej obecności dronów, kiedyś dowiemy się, jaka jest prawda.

Miejsce tajemniczych zaginięć

Większość z nas słyszała o niesławnym Trójkącie Bermudzkim. Dzięki dzisiejszej wiedzy, jego historię możemy już raczej włożyć między inne teorie spiskowe. Wszystko zaczęło się w grudniu 1945 roku, kiedy to u wybrzeży Florydy zaginęło pięć amerykańskich samolotów. Po przeanalizowaniu raportów można jednak śmiało stwierdzić, że był to tragiczny wypadek, a nie coś niewytłumaczalnego.

Popularne mity, takie jak ten dotyczący Trójkąta Bermudzkiego, pogłębiają się z każdym wydarzeniem, które hobbyści i wielbiciele takich historii uznają za dowód. Istnieją zatem dziesiątki zdarzeń, które łączone są z tajemniczą mocą tego obszaru na Oceanie Atlantyckim. Naukowcy dokładnie przeanalizowali liczbę wypadków na tym terenie i statystycznie wcale nie jest ich więcej, niż w pozostałych rejonach. Tajemnicze zaginięcia mogą być z kolei spowodowane przez erupcje metanu, w wyniku których pływające jednostki mogą dosłownie zniknąć pod wodą.

Co zobaczyć gdy nie wiesz, co oglądać? Polecamy serial dokumentalny „Mity: tajemnice ludzkości” w poniedziałki o 21:00 na Polsat Viasat History. Wielbicie niewyjaśnionych historii mogą przeczytać o nich więcej w artykule Co mogło się stać z Arką Przymierza?

Autor: Zuzanna Pęksa

Słynny skarb Priama został odkryty w 1873 roku przez zafascynowanego archeologią Heinricha Schliemanna, który był także odkrywcą samej Troi, a także grobu Agamemnona. Według greckiej mitologii Priam był królem Troi. Był też bohaterem „Odysei” Homera.

Heinrich Schliemann dziś mógłby zostać nazwany prawdziwym biznesmenem. Jego działalność handlowa przyniosła mu wielkie pieniądze. W 1864 roku mężczyzna postanowił ulokować swoje fundusze w Europie, a sam ruszył w podróż dookoła świata. W końcu dotarł wraz ze swoją nową żoną do miejsca, w którym jak uważano kiedyś znajdowała się Troja.

Archeolog amator

Rozpoczął tam badania archeologiczne, które początkowo nie przynosiły rezultatu. Uznał wtedy, że miejsce, które było przedstawione w „Iliadzie” Homera wyglądało jednak inaczej. Stwierdził, że jedno ze wzgórz bardziej pasuje do literackiego opisu. Wkrótce archeolog amator i jego żona natrafili na tajemnicze przedmioty. Wśród artefaktów znajdowało się ponad osiem tysięcy przedmiotów wykonanych z cennych kruszców: złota, srebra oraz miedzi.

Tajemnicze losy znaleziska

Para najpierw przewiozła cenne znalezisko do Grecji, a później do Berlina. To właśnie tam złoto Priama znajdowało się do czasów wojny. Po II wojnie światowej zainteresowali się nim Rosjanie. Tamtejsi historycy sztuki szybko ocenili, że mają do czynienia z wyjątkowym skarbem. Moskwa nie chciała się później przyznać do zrabowania znaleziska odkrytego przez Heinricha Schliemanna. Po jakimś czasie okazało się jednak, że znajdowało się on w Muzeum Puszkina. Gdy cenny skarb został niejako na nowo odzyskany, podróżował po całym świecie – złote przedmioty miały nawet swoją wystawę w Polsce.

Czyżby fałszerstwo?

To, gdzie znajdowały się w różnych okresach historii złote artefakty, mogło nie być wcale ich największą tajemnicą. Jak się okazuje, możliwe, że wcale nie był to skarb Priama, a zwykłe fałszerstwo ze strony… Heinricha Schliemanna. Ponoć po znalezieniu drogocennych przedmiotów poszukiwał on dyskretnego złotnika, który mógłby wykonać ich idealne kopie! Czemu miałby to zrobić? Odpowiedź kryje się być w może w jednym z dziesiątek tysięcy listów, które zostawił po sobie samozwańczy archeolog.

Na film dokumentalny „Złoto Priama” zapraszamy w niedzielę 28 listopada o 21:00 na Polsat Viasat History. Jeśli interesuje Cię podoba tematyka, polecamy nasz artykuł „Skarby cywilizacji indyjskiej: budynek, który powstał z miłości”.

Autor tekstu: Zuzanna Pęksa

Słynni skandynawscy wojownicy, wikingowie, mogą kojarzyć się niektórym głównie z pełnymi przygód wyprawami, siłą i budzącym podziw męstwem. Trudno jednak zaprzeczyć, że w znacznej mierze byli okrutnymi łupieżcami, co udowadnia historia. 

Seriale na ten temat często koloryzują rzeczywistość. Myśląc o bohaterach takich jak Ragnar Lothbrok możemy chcieć przenieść się do tamtych czasów z nadzieją na przygody poza domem i szansę na bycie odważnym. Dopiero filmy dokumentalne o wikingach pokazują, że wiele z tego, co wiemy na ich temat to jedynie mity i legendy.

Początek nowej ery

Pierwsza odnotowana łupieżcza wyprawa wikingów na Wyspy Brytyjskie miała miejsce w 793 roku. Rok ten uważany jest nawet za początek ery wikingów. Najechali oni wówczas Lindisfarne – wyspę u północno-wschodnich wybrzeży Anglii. Odkrywcy z Północy nie mieli jednak pokojowych zamiarów, Ich celem od początku było polowanie na najcenniejsze łupy. Od tamtej pory regularnie najeżdżali klasztory, okradali zamki, palili domy i napadali na niewinnych ludzi.

Okrutne tortury

W 869 roku wikingowie znów napadli na Anglię, tym razem na jej wschodnią część. To wtedy męczeńską śmierć poniósł król tego regionu, Edmund, nie bez powodu nazywany później Męczennikiem. To, co go spotkało, jest tylko jednym z wielu przykładów okrucieństwa, jakie przejawiali ludzie z Północy.

Edmund nie zgodził się na zwierzchnictwo wikińskiego wodza, Ivara bez Kości. Chłosta była jednym z najdelikatniejszych cierpień, jakie spotkały angielskiego króla z okresu średniowiecza. Dość powiedzieć, że trafiło w niego tyle strzał, że wyglądał po śmierci niczym jeż. Nic dziwnego, że po tak brutalnych torturach wikingowie zamiast budzić podziw jako pełni odwagi zdobywcy, jawili się ludziom jako zbrodniarze o negatywnej reputacji.

Nie tylko morderstwa

Oprócz natury zdobywców, wspierały ich stworzone do zabijania bronie: miecze, topory, łuki i włócznie. Gdy tak wyposażeni płynęli do kolejnych państw, nikt nie wyczekiwał ich jako bohaterów. Do złej opinii o wojownikach ze Skandynawii przyczynił się także ich niechlubny wkład w handel niewolnikami. Swych niewolników i niewolnice porywali oczywiście podczas zbrojnych napaści, zabierając ofiary w dalsze morskie podróże. 

Co obejrzeć w listopadzie 2021 roku? Podpowiadamy! Już w poniedziałek 1 listopada o 21:00 premiera dokumentu „Ofiary wikingów”. Więcej o programie przeczytasz tutaj.

Autorka tekstu: Zuzanna Pęksa

Według Biblii Arka Przymierza była zbudowaną przez Mojżesza skrzynią, w której przechowywano dekalog. Miała ona także symbolizować obecność Jahwe. Historycy, archeologowie i wielbiciele ciekawostek historycznych do dziś zastanawiają się, co mogło stać się z tym jednym z najsłynniejszych artefaktów. 

Arka nie tyko fascynuje badaczy tajemnic starożytności, ale też pojawia się w popkulturze. W „Poszukiwaczach Zaginionej Arki” Indiana Jones robił wszystko, by uchronić artefakt przed nazistami. Była to jednak filmowa fikcja. Jakie jest bardziej prawdopodobne zakończenie tej historii? 

Urwany wątek

Tajemniczy przedmiot miał być wykonany z drewna i pokryty złotem. Posiadał też specjalne drążki, które miały służyć do jego przenoszenia. Zafascynowane nim osoby bazują na cytatach biblijnych, które opisują jej losy i przeznaczenie. Niestety, biblijny wątek dotyczący tajemniczej skrzyni, w którymś momencie po prostu się urywa. Co więcej, tak naprawdę nie ma dowodów na jej istnienie.  

Bez dowodów empirycznych odpowiedź na to pytanie jest znacznie trudniejsza, bazować trzeba bowiem na pogłoskach. Według badaczy skrzynia może się obecnie znajdować w jednym z podziemnych tuneli pod Wzgórzem Świątynnym w Jerozolimie. Niestety, jak dotąd nikomu nie pozwolono na przeprowadzenie tam prac, stąd wciąż możemy mówić o wielkiej, nierozwiązanej tajemnicy archeologicznej. 

Czy Arka istniała?

Bardzo możliwe, że poza wzmiankami w Biblii nie ma fizycznych dowodów na istnienie Arki dlatego, że tak naprawdę miała ona znaczenie symboliczne. Ten tajemniczy przedmiot miał mieć niezwykłe, nieziemskie moce, które ponoć były tak silne, że nie można go było nawet dotknąć. Można było w ten sposób sprowadzić na siebie gniew boży, a nawet ponieść śmierć. Jedno jest pewne – Arka przymierza to jeden z najbardziej niezwykłych artefaktów, o których słyszała ludzkość. Być może po prostu jej odnalezienie wykracza poza metody naukowe. 

Wszystkim zastanawiającym się, co oglądać w listopadzie, polecamy „Tajemnice Zaginionej Arki” w dni powszednie o 21:00 na Polsat Viasat History. Więcej o programie przeczytacie tutaj. 

Autorka tekstu: Zuzanna Pęksa

Niejeden pomnik kultury i sztuki powstał jako rezultat najlepszej historii miłosnej, która miała dramatyczne tło. Dokładnie taką ciekawostką historyczną jest Tadż Mahal położony 200 kilometrów od Dehli, dawnej stolicy Indii. 

Według wielu historyków Tadż Mahal jest jednym z najbardziej wybitnych osiągnięć architektury i sztuki. Być może dlatego, że związany jest z najlepszą historią miłosną, jaką znały tamte czasy. 

Jak najlepiej wyrazić miłość?

Wykfalifikowani budowniczowie, malarze i rzemieślnicy – to właśnie dzięki nim powstało jedno z najbardziej tajemniczych miejsc, które porusza każdego, kto ma choćby najmniejszy zmysł artystyczny.

Tadż Mahal to indyjskie mauzoleum, które zostało wybudowane za czasów Imperium Mogołów. Dziś uznawane za jeden z siedmiu cudów świata. Dawniej było pomnikiem, który wystawił w połowie XVII wieku muzułmański władca Szahdżahan swojej zmarłej żonie Mumtaz Mahal.

Żaden z romantycznych cytatów miłosnych nie był w stanie wyrazić cierpienia, które odczuwał władca po śmierci żony. Dopiero budynek, który do dziś budzi podziw turystów i historyków, był tego godzien. Nawet dziś, z perspektywy setek lat, brzmi to jak bardzo romantyczne upamiętnienie miłości.

O włos od wielkiej straty

Jedną z najbardziej przejmujących ciekawostek historycznych jest to, że budynek niemalże zniknął z powierzchni ziemi. To, że był niezwykłym świadectwem kultury i sztuki swoich czasów, przestało mieć znaczenie w XIX wieku. Zaniedbany i zarośnięty budynek stanowił wówczas według niektórych jedynie źródło wyjątkowego skarbu – marmuru. Na szczęście nie znalazł się żaden liczący na tajemnicze skarby kupiec.

Nie tylko świat artystyczny i świat sztuki straciłyby na zniknięciu Tadż Mahal. Jest to z całą pewnością miejsce, które pobudza bicie serca historyków, archeologów i pełnych pasji turystów. To właśnie o tym miejscu słyszał każdy student antropologii kulturowej, badacz starożytnych cywilizacji i miłośnik kultury. 

Interesują Cię seriale dokumentalne o dawnych cywilizacjach? Zapraszamy na „Skarby cywilizacji indyjskiej” w każdą niedzielę o 19:55 na Polsat Viasat History. Więcej na temat wielkich cywilizacji przeczytacie w naszym artykule „Czy Attyla stworzył imperium Hunów”.

Autor tekstu: Zuzanna Pęksa

Według szacunków II wojna światowa kosztowała życie do 25 milionów żołnierzy i do 55 milionów cywili. Ogrom ofiar (aż półtora miliona) przyniosła bitwa stalingradzka. Oblężenie Stalingradu trwało od sierpnia 1942 roku aż do początku lutego kolejnego roku. Była to jedna z najważniejszych bitew na froncie wschodnim. 

W czerwcu 1942 roku Adolf Hitler rozpoczął operację Fall Blau, kontynuację operacji Barbarossa, czyli inwazji niemieckiej na Związek Radziecki. Dla Hitlera Stalingrad był podwójnie ważny. Miasto nazwano na cześć radzieckiego przywódcy, więc jego zdobycie miało mieć charakter symboliczny. Władca III Rzeszy wiedział także, że to ważny ośrodek przemysłowy. 

Płonący atak z nieba

To właśnie podczas walk o Stalingrad miał miejsce największy nalot dywanowy na froncie wschodnim II wojny światowej. Doszło do niego 23 sierpnia 1942 roku. Nad miasto nazwane na cześć Józefa Stalina Niemcy wysłali ponad 1000 bombowców. Metropolia utonęła w ogniu, ponieważ zrzucano na nią także bomby zapalające. Do ilu zgonów cywilnych wówczas doszło? Niektóre źródła mówią, że śmierć poniosło wtedy nawet 40 000 osób.

We wrześniu 1942 roku Niemcy byli blisko pokonania Armii Czerwonej. Jednak, pomimo ogromnych strat, żołnierzom ze Związku Radzieckiego udało się wówczas powstrzymać wroga. Adolf Hitler był wściekły – skierował do ataku nowe siły. Wystawił do walki 300 czołgów i ponad 2000 dział, Rosjanie zaś odpowiednio tylko 80 i 1400. Armia III Rzeszy miała też znaczną przewagę liczebną: 90 000 żołnierzy w kontrze do 55 000 obrońców Stalingradu.

Zbytnia pewność siebie

Niemcy dysponowali także większą liczbą samolotów. Ich zwycięstwo wcale nie było jednak tak pewne, jak mogłoby się wydawać. 19 listopada 1942 roku rozpoczęła się operacja Uran, w czasie której czerwonoarmiści w liczbie ponad 1 100 000 pokonali wojska Hitlera oraz sojusznicze wojska węgierskie, rumuńskie i włoskie. Była to największa jak do tej pory klęska Wehrmachtu. Nieudany szturm na Stalingrad był notabene pierwszą porażką na froncie, do której Niemcy oficjalnie się przyznali.

Jeśli ciekawią Cię filmy o II wojnie światowej, polecamy serial dokumentalny „II wojna światowa: piekło na Ziemi” (od poniedziałku do piątku o 22:00 na Polsat Viasat History). Więcej na temat tego okresu przeczytacie tutaj.

Autorka tekstu: Zuzanna Pęksa

Jedwabny szlak to nazwa drogi handlowej rozpoczynającej się w Xi’an, dawnej stolicy Chin i łączącej Państwo Środka z Bliskim Wschodem oraz Europą. Nazwa „jedwabny szlak” nie oznaczała bynajmniej, że transportowano tamtędy jedynie tej luksusowej tkaniny– cennych dóbr było znacznie więcej.

Najważniejsze fakty

Najważniejsze fakty o jedwabnym szlaku to: jego długość (około 12 000 km), to że był jednym z najważniejszych starożytnych szlaków handlowych oraz lata jego funkcjonowania. Oficjalnie działał od II wieku przed naszą erą, do XV wieku naszej ery. Tajemnice jedwabnego szlaku do dziś ciekawią nie tylko historyków, ale także osoby, które są po prostu zainteresowane starożytnością.

Największa fascynacja jedwabnymi tkaninami pojawiła się w Rzymie i to właśnie między innymi dlatego wzrósł popyt na włókno. Co ciekawe, Chińczycy przez lata ukrywali sposób jego wytwarzania. To dlatego ludzie Zachodu myśleli, że delikatna przędza rośnie… na drzewach! Gdy już wydało się, że tak nie jest, pilnie strzeżono informacji o tym, jak powstaje sam materiał.

Jakie produkty wędrowały z Chin, a jakie do nich przywożono?

Czym handlowały Chiny na jedwabnym szlaku? Ze Wschodu, oprócz cennego włókna, przywożono między innymi żelazo i papier (wynaleziony zresztą przez Chińczyków), zaś na Wschód transportowano konie, złoto, pachnidła, czy biżuterię. Konie były już oczywiście znane w Chinach, ale podziwiano tam wierzchowce pochodzące z Zachodu za ich wielkość i szybkość. Przyprawy sprzedawane na jedwabnym szlaku to między innymi cynamon i imbir.

Koniec słynnej trasy handlowej

Wiele osób zastanawia się dlaczego jedwabny szlak się skończył. Bez wątpienia miało na to wpływ zbojkotowanie handlu z Zachodem przez Imperium Osmańskie. Europejczycy byli już jednak tak przyzwyczajeni do towarów ze Wschodu, że wytyczono nowe szlaki (w tym wodne), w zastępstwie tego najsłynniejszego. 

Co obejrzeć w ten weekend? Na trzyodcinkowy serial dokumentalny „Jedwabny szlak” zapraszamy w niedziele o 19:55 na Polsat Viasat History. Jeśli interesują Was czasy starożytne, polecamy Wam artykuł o słoniach Hannibala.

Autor tekstu: Zuzanna Pęksa

75 lat temu w niemieckiej Norymberdze rozpoczął się największy w historii proces w sprawie morderstw. Przed sądem stanęło 21 nazistowskich przywódców, oskarżonych o zbrodnie, które podczas II wojny światowej doprowadziły do śmierci milionów niewinnych ludzi. Ten odważny, pełnometrażowy film opowiada dramatyczną historię procesów norymberskich. Precyzyjnie przygotowany dokument wykorzystuje ponad tysiąc archiwalnych nagrań i niedawno zdigitalizowanych materiałów filmowych z sali sądowej. Zobaczymy wciągający i poruszający zapis najważniejszego procesu w historii; wydarzenia, które symbolizowało narodziny praw człowieka i na zawsze ukształtowało prawo międzynarodowe — ale także do dziś przypomina o konsekwencjach stosowania ucisku, podziałów i nienawiści.

Mimo szeroko zakrojonego śledztwa, policja nigdy nie zdołała odkryć, kto zaatakował kobietę na stacji Gloucester Road w latach 50. minionego wieku. Pracownicy Scotland Yardu przesłuchali aż 18 000 osób, jednak niestety – sprawiedliwości nie stało się zadość. Jedno jest pewne – zabójstwo mogłoby posłużyć za scenariusz dobrego filmu kryminalnego.

Nagły atak nożownika

Był późny wieczór 24 maja 1957 roku w Londynie. Policja patrolująca ulice została wysłana na miejsce brutalnego przestępstwa, które jak się później okazało, zszokowało całą Wielką Brytanię. Tego dnia na stacji przebywało trzech pracowników. Jeden z nich usłyszał krzyki ofiary na schodach ewakuacyjnych. Starsza kobieta ledwo stała na własnych nogach, a z zadanych jej przez napastnika ran, lała się krew.

Z miejsca zbrodni kobietę od razu przewieziono do szpitala. Szybko okazało się, że dźgnięta ostrym narzędziem – najpewniej małym nożem. Niestety, dla ofiary nie było już ratunku. Zmarła jeszcze tej samej nocy. Śledztwo kryminalne rozpoczęto od ustalenia, kim była zmarła. Co niezwykłe, na jej ręce widniał wytatuowany numer – musiała zatem w trakcie II wojny światowej trafić do niemieckiego obozu koncentracyjnego.

Hrabina, która przeżyła wojnę

Wkrótce okazało się, że staruszką zaatakowaną na stacji metra Gloucester Road była polska hrabina, Teresa Łubieńska, która wracała ze spotkania u przyjaciół. Był to szok dla całej Wielkiej Brytanii, w tym dla londyńskiej polonii. Wszystko dlatego, że kobieta była bardzo znana i szanowana w tym środowisku. Przeżyła pobyt w obozie Ravensbruck i była w stałym kontakcie z osobami, którym także udało się przetrwać eksterminacyjny plan Adolfa Hitlera.

Nierozwiązane śledztwo

Teresa Łubieńska przetrwała zatem tortury ze strony zbrodniarzy wojennych III Rzeszy, a zginęła kilkanaście lat później z ręki mordercy w stolicy Wielkiej Brytanii. Policji nie udało się rozwikłać tajemnicy tego zabójstwa, mimo dokładnego przeszukania miejsca zbrodni, w tym torów i przesłuchania kilkunastu tysięcy osób. Dowody okazały się niedostateczne, by postawić kogokolwiek przed obliczem sprawiedliwości. Bliscy zmarłej podejrzewali jednak, że mogło to być zabójstwo o charakterze politycznym. Ponoć niedługo przed zdarzeniem zgłosiła się ona na policję mówiąc, że boi się o swoje życie. 

Więcej opowieści o zbrodniach popełnionych na brytyjskiej kolei i śledztwach prowadzonych przez Scotland Yard zobaczycie w serialu dokumentalnym „Morderstwo na kolei”. Na kolejne odcinki zapraszamy w dni powszednie o 21:00 na Polsat Viasat History. Jeśli interesują Was przestępstwa popełnione w Wielkiej Brytanii, polecamy Waszej uwadze artykuł Mordercza historia – Zbrodnie ukryte w ciemności. 

Autorka tekstu: Zuzanna Pęksa

Filip II Macedoński był odnoszącym sukcesy władcą. Historycy są zgodni – król uczynił Macedonię silnym państwem. Mimo tego spotkała go dramatyczna śmierć, która wciąż fascynuje ludzkość, choć szybko schwytany morderca dokonał tego przestępstwa ponad 1600 lat temu.

Historycy nie mają wątpliwości

Napaść na Filipa II, ojca Aleksandra Wielkiego, była bez wątpienia jednym z najbardziej szokujących przypadków morderstw w starożytności. Ta słynna prawdziwa sprawa kryminalna rozegrała się w 336 roku p.n.e., podczas uroczystości w stolicy Macedonii, Ajgaj. Choć w tamtych czasach nie było naukowców kryminalistycznych ani rozwiniętych metod naukowych, historycy są pewni, kto zniszczył przyszłość, jaka stała przed władcą.

Mordercą okazał się jeden z gwardzistów Filipa, Pauzaniasz. Był on jednym z wielu gwardzistów, którzy mieli tego dnia pilnować króla, tymczasem okazał się przestępcą, który uczynił z teatru w Ajgaj miejsce zbrodni. Dochodzenie wykazało, że doszło do zbrodni z nienawiści. Mordercą kierowały z jednej strony wściekłość, z drugiej – wielkie cierpienie.

Powody zemsty

Przed laty Pauzaniasz był ulubieńcem i kochankiem Filipa II Macedońskiego. Gdy znudził się władcy, został po prostu wymieniony na innego chłopca, który notabene także był nazywany Pauzaniaszem. Szykanowany przez swego poprzednika, miał ponoć myśli samobójcze i czuł się przez niego represjonowany. Jego pragnienie śmierci szybko się spełniło – chroniąc Filipa na polu walki sam stał się ofiarą.

Przyjaciel zmarłego, Attalos uznał, że tak naprawdę chłopiec chciał własnej śmierci, a wszystko to przez nękanie i nienawiść ze strony zazdrosnego Pauzaniasza. Attalos zaprosił Pauzaniasza na ucztę, upił, wykorzystał seksualnie, po czym pozwolił upokorzyć go innym uczestnikom biesiady. Pauzaniasz poszedł po pomoc do Filipa II, ten jednak nie zrozumiał jego cierpienia i zniszczeń, jakich dokonały w psychice młodzieńca te wydarzenia. Nie udzielił mu pomocy.

Czy aby na pewno znamy prawdę?

Po latach przyszedł czas na zemstę na władcy za jego obojętność. Zbrodnia dokonała się błyskawicznie. Gwardzista przebił władcę mieczem i w chwilę potem sam został zabity. W starożytności nie działali profilerzy, jednak gdyby tak było, mogliby odkryć, że wcale nie była to zbrodnia z wściekłości i nienawiści.
Po kilku latach emocje Pauzaniasza z pewnością już opadły, wciąż był jednak idealnym kandydatem na mordercę. Był w końcu blisko władcy i żywił do niego urazę. To dlatego niektórzy historycy uważają, że do zbrodni podżegała go jedna z żon Filipa, jego własny syn lub Persowie, na których Filip szykował atak. Jedno jest pewne, krewki gwardzista udowodnił, że czasami pod względem technicznym morderstwo to nic trudnego, wystarczy być blisko ofiary.

Zastanawiacie się, co obejrzeć w październiku 2021 roku? Od 4 października w dni powszednie o 21:00 Polsat Viasat History zaprasza na serial dokumentalny „Miejsce zbrodni: starożytność”. Jeśli ciekawi Was ten okres historyczny, polecamy Wam także artykuł Starożytna apokalipsa.

Autorka tekstu: Zuzanna Pęksa

Choć z perspektywy czasu trudno w to uwierzyć, Adolf Hitler i Józef Stalin nigdy się nie spotkali. Obaj zbrodniarze wojenni mieli wielki wpływ na naszą historię. Ich losy najwyraźniej połączyły się w roku wybuchu II wojny światowej, kiedy to podpisano pakt Ribbentrop-Mołotow.

Pakt o nieagresji

Bez wątpienia zarówno Stalin, jak i Hitler odmienili dzieje Europy, w tym także Polski. Każdy z nich wyznawał odmienną ideologię, ale cel był jeden – panowanie nad jak największą częścią starego kontynentu. W sierpniu 1939 roku podpisano pakt Ribbentrop-Mołotow. Nie bez powodu jest on nazywany także paktem Hitler-Stalin. Pozornie miał on stanowić jedynie zobowiązanie do nieagresji pomiędzy III Rzeszą i ZSRR.

Drugie dno

Ministrowie spraw zagranicznych obu krajów spotkali się 23 sierpnia 1939 roku w Moskwie, by podpisać dokument. Kluczowym punktem paktu nie było wcale tak mocno podkreślane zobowiązanie do nieagresji, a podział państw Europy planowany przez Niemcy i ZSRR. To między innymi dlatego wydarzenia tego dnia nazywane są także IV rozbiorem Polski.

Uzgodnienia z sierpnia 1939 roku dotyczyły krajów Europy Środkowo-Wschodniej. Obok Polski w pakcie wymieniono Litwę, Łotwę, Estonię, Finlandię oraz Rumunię. Józef Stalin wyraził w ten sposób zgodę na zajęcie przez III Rzeszę naszego kraju, licząc na korzyści także dla siebie. Zależało mu na tym, by Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich mógł objąć swoim ustrojem inne państwa Europy. Pakt Ribbentrop-Mołotow był tak naprawdę zgodą na wybuch II wojny światowej.

Tajne treści wychodzą na jaw

Choć pakt Hitler-Stalin z założenia miał być dokumentem o tajnym charakterze, inne państwa szybko dowiedziały się o jego treści. Właściwie od razu ustalenia między Józefem Stalinem a Adolfem Hitlerem poznał rząd amerykański. Szybko rozeznali się w nich także Francuzi i Anglicy. Złowrogie wieści dotarły także na Łotwę i Estonię. Niestety, polski rząd wciąż pozostawał nieświadomy skali zbliżającej się katastrofy.

Jeśli jesteś fanem historii i zastanawiasz się, co obejrzeć we wrześniu, polecamy dwuczęściowy dokument „Hitler kontra Stalin”. Premiera już w sobotę 4 września o 21:00 na kanale Polsat Viasat History. Zainteresowanym tematyką konfliktów zbrojnych polecamy także serial dokumentalny „II wojna światowa z drona”.

Autorka tekstu: Zuzanna Pęksa

Historia zna wiele cywilizacji, które w swym rozkwicie były wielkimi potęgami, a jednak upadły. Przyczyn było wiele, w tym między innymi: zjawiska pogodowe, epidemie, czy zbrojne ataki.

Zmiany klimatyczne

Jak skończyła się cywilizacja Doliny Indusu? Największy rozkwit kultury Indusu datowany jest na lata 3300-1900 p.n.e. Była to najrozleglejsza cywilizacja starożytności spośród innych z tamtego okresu i jedna z ważniejszych kultur epoki brązu. Pokonały ją jednak stopniowe zmiany klimatyczne, które dopełniły dzieła około 4 000 lat temu. Potwierdziły to badania archeologiczne. Opady w regionie stopniowo zmniejszały się, by w końcu w czasie jednej z pór deszczowych monsun w ogóle nie nadszedł.

Susza i głód

Jedną z najbardziej znanych cywilizacji, które upadły, jest z pewnością cywilizacja Majów. Tajemnice Majów fascynują do dziś wielbicieli historii. Największy rozkwit tej cywilizacji miał miejsce około 600 roku, jednak po około 200 latach całkowicie upadła. Nie jest wcale jasne, jak do tego doszło. Wśród teorii historyków i archeologów pojawiają się takie przyczyny, jak: wojna, migracje ludności, choroby, a nawet susza i głód, który był jej konsekwencją. Jest to wciąż jedną z największych zagadek starożytności. 

Epidemia i konkwistadorzy

Hiszpanie potrzebowali tylko dwóch lat, aby podbić imperium Azteków. Zaledwie 500 żołnierzy pod dowództwem Hernána Cortésa dokonało tego w latach 1519-1521. Nie udałoby się to im jednak bez wsparcia ludów podbitych wcześniej przez Azteków, które miały dość ich krwawego panowania. Kres cywilizacji Azteków położyły dwie epidemie, które zabiły aż 80% jej członków. Obecnie z wielkiego imperium zostały tylko ruiny.

Konflikt zbrojny

Do upadku Konstantynopola doszło roku 1453. Gdy miasto został zdobyte przez wojska Imperium Osmańskiego, a cesarz Konstantyn XI zginął, nastąpił upadek Cesarstwa Bizantyńskiego. Tu przyczyny końca cywilizacji są jasne – doszło do tego w wyniku zbrojnego ataku wojsk tureckiego sułtana Mahmeda II.

Co oglądać we wrześniu? Polecamy Waszej uwadze serial dokumentalny „Starożytna apokalipsa” w dni powszednie o 21:00 na Polsat Viasat History o upadku najsłynniejszych światowych kultur. Jeśli interesuje Was rozwój cywilizacji, zachęcamy do przeczytania naszego artykułu „Bazylika Grobu Pańskiego – rocznie odwiedzają ją ponad 3 miliony ludzi”.

Autorka tekstu: Zuzanna Pęksa

W 218 roku p.n.e. wybuchła druga wojna punicka. W szranki stanęły Kartagina oraz starożytny Rzymu. W krwawym konflikcie kluczową rolę odegrał jeden z najsłynniejszych wodzów historii starożytnej – Hannibal. 

Konflikt stał się faktem

W 219 roku p.n.e. wojska kartagińskie dowodzone przez niespełna 30-letniego Hannibala zdobyły położone na Półwyspie Iberyjskim Saguntum. Upadek sprzymierzonego z Rzymem starożytnego miasta stał się pretekstem do wybuchu drugiej wojny punickiej. 

Rozwścieczeni Rzymianie zażądali od Kartaginy wydania Hannibala. Gdy to nie nastąpiło, konflikt stał się faktem. Kartagiński wódz chcąc zaskoczyć przeciwnika zrezygnował z transportu swoich wojsk drogą morską. Zamiast tego – o czym uczymy się na lekcjach historii – zdecydował się ruszyć drogą lądową z Iberii w stronę Półwyspu Apenińskiego.

Przekroczenie Alp

Stojąc na czele liczącej około 50 000 ludzi armii przekroczył Pireneje i maszerując przez Galię dotarł do podnóży Alp. Mimo że w trakcie marszu górskimi dolinami zginęło wielu żołnierzy oraz słoni bojowych, trud się opłacił. Źródła historyczne są zgodne, że przekroczenie Alp przez siły Hannibala było całkowitym zaskoczeniem dla Rzymian. Wcześniej nikt nie brał tego w ogóle pod uwagę.

Kartagiński wódz nie zamierzał dawać przeciwnikowi czasu na otrząśnięcie się z szoku. Dzięki serii zwycięskich bitew otworzył sobie drogę do środkowej Italii. W 217 roku p.n.e. nad jeziorem Trazymeńskim doszczętnie zniszczył armię konsula Gajusza Flaminiusza Neposa. Rok później dzięki genialnej taktyce Hannibal rozgromił pod Kannami dwukrotnie liczniejsze wojska Lucjusza Emiliusza Paulusa oraz Gajusza Terencjusza Warrona. 

Hannibal opierał swoją strategię także na podburzaniu innych starożytnych cywilizacji przeciwko Rzymowi. Dzięki zawartemu w 215 roku p.n.e. sojuszowi Kartaginy z władcą Macedonii rzymskie legiony musiały toczyć krwawe boje w Grecji. To z kolei pozwoliło Hannibalowi przez kolejnych kilkanaście lat grasować w Italii. Zagroził nawet samej stolicy przyszłego imperium.

Porażka pod Zamą

Ostatecznie jednak w 203 roku p.n.e. władca musiał przeprawić się ze swoimi wojskami do Afryki. Stało się tak ponieważ Rzymianie pod wodzą Scypiona uderzyli na Kartaginę. Rok później doszło do decydującej o losach drugiej wojny punickiej bitwy pod Zamą. Tym razem to Hannibal poniósł porażkę. Zwycięzcy narzucili niezdolnemu do dalszej walki przeciwnikowi ciężkie warunki pokojowe. 

Jeżeli zastanawiacie się jak umarł Hannibal, to przez kilkanaście kolejnych lat udawało mu się umykać Rzymianom. W końcu jednak, nie mając innego wyjścia, w 183 roku p.n.e. popełnił samobójstwo. Zażył otrzymaną przed laty od ojca truciznę.

Co oglądać we wrześniu? Od 19 września na Polsat Viasat History trzyodcinkowy serial dokumentalny „Narodziny Hiszpanii” (w każdą niedzielę od 19:55). Więcej o dawnych cywilizacjach przeczytacie w naszym artykule „Dlaczego cywilizacje upadają?”.

Autorka tekstu: Zuzanna Pęksa

Ostatnią dużą niemiecką ofensywą II wojny światowej była bitwa o Ardeny, zwana także „bitwą o wybrzuszenie” ze względu na wygląd linii frontu. Adolf Hitler liczył, że jego wojskom uda się wygrać i tym samym zniechęcić aliantów do wspólnych działań przeciwko III Rzeszy.

Początek ofensywy

Dziś, dzięki wykorzystaniu dronów, możemy z góry i szczegółowo przyjrzeć się terenom, na których rozgrywała się kampania w Ardenach. Gdyby ta najnowsza technologia była dostępna w 1944 roku, zobaczylibyśmy przede wszystkim nagrania przedstawiające utrudniającą działania wojenne zimę. Niemcy rozpoczęli bowiem ofensywę w Ardenach 16 grudnia 1944, a zima tamtego roku, była wyjątkowo ciężka.

Błędne założenia Hitlera

Początek kampanii, zwanej także „Jesienną mgłą”, była wielkim zaskoczeniem dla amerykańskich żołnierzy. Wojska III Rzeszy rozpoczęły ofensywę od ataku z dział i moździerzy. Adolf Hitler uważał, że US Army nie może równać się Wehrmachtowi i jej oddziały wpadną w panikę. Tak się jednak nie stało – walka o przewagę na froncie zachodnim okazała się bardzo zacięta.

Co prawda Niemcom udało się zgromadzić w regionie duże siły, jednak armia Adolfa Hitlera nie dysponowała odpowiednią ilością paliwa. Jednym z ważnych elementów planu, było to, by wykraść je wrogowi. I tu jednak eksperci wojskowi Führera się przeliczyli. Mroźna zima miała być sprzymierzeńcem nazistów i utrudnić alianckie ataki z powietrza, jak się jednak okazało, była wyniszczająca także dla żołnierzy III Rzeszy.

Sześć tygodni morderczych walk

Jedna z najważniejszych bitew II wojny światowej, bitwa o Ardeny, trwała aż sześć tygodni. Oprócz wielkich strat ludzkich, Niemcy stracili także setki czołgów, dział, transporterów i samochodów pancernych. Hitler poniósł zatem klęskę na froncie zachodnim, a na froncie wschodnim przewagę zdobywała armia czerwona. Stąd było już tylko o krok do całkowitego upadku potęgi nazistów.

Co obejrzeć we wrześniu? Polecamy serial dokumentalny „II wojna światowa z drona” w dni powszednie o 22:00 na Polsat Viasat History. O innej z najważniejszych bitew II wojny światowej przeczytacie w artykule „Armia duchów na straży lądowania w Normandii”.

Autorka tekstu: Zuzanna Pęksa

Brytyjska rodzina królewska zawsze była dla Brytyjczyków symbolem oporu przeciwko nazizmowi. Dziś jednak z wielu źródeł docierają do nas informacje, że część Windsorów po cichu sympatyzowała z nazistami. Najnowsze odkrycia sugerują wręcz, że król Edward VIII już po swojej abdykacji, latem 1940 r., przekazywał reżimowi Hitlera istotne informacje związane z prowadzoną wojną, być może mając nadzieję na odzyskanie tronu w przyszłości. W tym programie zobaczymy materiały filmowe i niedawno ujawnione zdjęcia, które dowodzą, że część rodziny królewskiej i brytyjskiej arystokracji popierała narodowy socjalizm. Autorzy skupiają się przede wszystkim na roli Edwarda i jego amerykańskiej żony, Wallis Simpson, która — niezadowolona ze swojego statusu „odrzuconej księżniczki” — wprowadziła byłego króla w środowisko nazistów.

Opuszczony nie znaczy zapomniany. Na świecie jest wiele miejsc, w których nikt już nie mieszka, ale są tak tajemnicze, że przyciągają uwagę turystów i fanów ciekawostek historycznych. Wysoko na liście tajemniczych miejsc na ziemi znajduje się bez wątpienia Prypeć – „Miasto Widmo”. 

Ewakuacja 50 000 osób

Prypeć do miasto, w którym od lat 70. minionego wieku mieszkali pracownicy czarnobylskiej elektrowni. Gdy w nocy z 25 na 26 kwietnia 1986 roku doszło w niej do słynnej katastrofy, zarządzono ewakuację miejscowości. Nie znaczy to jednak wcale, że Czarnobyl został zapomniany. Wygląda jak z apokaliptycznego filmu, przez co fascynuje wielu ludzi na całym świecie i stał się ważnym historycznym miejscem.

Niszczejące obiekty

Gdyby ktoś chciałby kręcić film o rzeczywistości po klęsce żywiołowej, mógłby to śmiało zrobić w opuszczonej Prypeci. Dziś można się tam wybrać do zniszczonego kina, na pusty basen i bardzo posępnie wyglądającej kawiarni. Niestety miejsca te są zagrożone nie tylko przez czas, ale też przez przyjezdnych i zbieraczy złomu.

Choć Prypeć założono zaledwie pół wieku temu, dziś to miejsce śmiało można uznać za zabytek historyczny. Jest to obiekt równie ciekawy, co bazy militarne z czasów wojny. Dla wielu wybierających się tam osób, jest to równie wielka atrakcja co Stonehenge, piramidy, czy Wielki Mur Chiński. Fascynacja czasami ZSRR sprawiła, że miasto to nie zostało zapomniane.

Nie tylko Prypeć

Na świecie istnieją także inne miejscowości, które opustoszały z powodu wojen, klęsk żywiołowych lub emigracji ludności w poszukiwaniu lepszych warunków życia. Takie jest na przykład Oatman w stanie Arizona, w którym kiedyś mieszkali poszukiwacze złota. Angielskie Imber ewakuowano, bo powstał tam poligon wojskowy. Jakie jest najbardziej tajemnicze miejsce na świecie? Ciężko zdecydować, ale Prypeć na pewno kryje w sobie wiele sekretów!

Zastanawiasz się, co obejrzeć w sierpniu? Włącz serial dokumentalny „Opuszczone miejsca” (w soboty o 21:00 na Polsat Viasat History. Jeśli fascynują Cię wyjątkowe miejsca, polecamy nasz artykuł „Sekrety dawnych budowniczych” – te obiekty wciąż skrywają wiele tajemnic.

Autorka: Zuzanna Pęksa

Saddam Husajn uderzając we wrześniu 1980 roku na Iran liczył na szybkie zwycięstwo. Rywalizacja z Ajatollahem Chomeinim przeistoczyła się jednak w wojnę totalną. Iracki dyktator nie zawahał się nawet sięgnąć po broń chemiczną.

Uderzenie oddziałów irackich

Na początku 1979 roku irańska rewolucja islamska, na czele której stał ajatollahem Chomeinim, obaliła rządzącego krajem od 1941 roku szacha Mohammada Rezę Pahlawiego. Chaos, jaki zapanował u wschodniego sąsiada, postanowił wykorzystać iracki dyktator Saddam Husajn.
Patrzył on łakomym okiem na irańskie pola naftowe usytuowane w pobliżu Zatoki Perskiej. Saddam Husajn liczył na to, że irańska armia nie będzie zdolna do stawienia czoła jego wojskom. Irackie oddziały uderzyły 22 września 1980 roku.

Przebieg walk

Potężny atak początkowo zepchnął Irańczyków do głębokiej defensywy. Jednak, gdy armia ajatollaha Chomeiniego otrząsnęła się z początkowego szoku, stawiła najeźdźcom twardy opór. Następnie przeszła do ofensywy. Wiosną 1982 roku Irakijczycy zostali zmuszeni do odwrotu. W lipcu zaś wojna przeniosła się na terytorium Iraku.

Miejscowi szyici jednak nie poparli ajatollaha Chomeiniego, a walki miały trwać przez kolejne sześć lat. Saddam Husajn mógł liczyć na wsparcie płynące zarówno ze strony Sanów Zjednoczonych, jak i Związku Radzieckiego. Pomoc udzielały mu również między innymi Arabia Saudyjska oraz Kuwejt. O skali wsparcia najlepiej świadczy to, że Irak otrzymał łącznie około 55 miliardów dolarów pożyczek i kredytów.

Taka skala zaangażowania sojuszników wiązała się z obawami, że po ewentualnym zwycięstwie ajatollah Chomeini rozpropaguje głoszone przez siebie radykalne hasła na cały Bliski Wschód. Doprowadzając tym samym do destabilizacji całego regionu.

Saddam Husajn czuł się tak pewnie, że nie zawahał się w 1984 roku sięgać nawet po broń chemiczną. Był pewien, że nikt go za to nie potępi. Miał rację.

Wojna totalna

Konflikt z każdym rokiem coraz bardziej przeistaczał się w wojnę totalną. Stany Zjednoczone oraz ich sojusznicy coraz bardziej się w niego angażowały. Na początku lipca 1988 roku amerykańska marynarka wojenna omyłkowo zestrzeliła irański samolot pasażerki. Tragedia, w której zginęło 290 ludzi, dała do myślenia ajatollahowi Chomeiniemu.

Irański przywódca zaczął obawiać się otwartego przystąpienia Jankesów do wojny. W tej sytuacji 20 sierpnia 1988 roku zgodził się na warunki rozejmu zaproponowanego przez ONZ. Tak zakończyła się rywalizacja Saddama Husajna z ajatollahem Chomeinim.

Trwająca blisko osiem lat wojna była najdłuższym konfliktem konwencjonalny XX wieku. W walkach zginęło około 120 000 Irakijczyków i ponad 300 000 Irańczyków.

Serial dokumentalny „Saddam kontra ajatollahowie: wojna iracko-irańska” oglądać można od poniedziałku do czwartku o 21:55 na Polsat Viasat History. Więcej o programie przeczytacie tutaj.

Autorka tekstu: Zuzanna Pęksa

Królowa Elżbieta II oraz jej najbliżsi, w tym książę Harry, o którym jest ostatnio bardzo głośno, od zawsze budzą wielkie emocje. Niestety, nie zawsze pozytywne. Losy brytyjskie monarchii w czasach II wojny światowej pokazały, że nawet najbardziej możne rody nie uchroniły się przed wpływem nazizmu.

Skandal z nagraniem

W 2015 roku świat obiegło szokujące nagranie z 1933 roku. Widzimy na nim małą dziewczynkę, przyszłą królową Elżbietę II w otoczeniu bliskich, która wykonuje gest nazistowskiego pozdrowienia. Oprócz królowej matki i siostry towarzyszy jej także wuj, Edward VIII. Niezależnie od tego, czy opublikowanie video było zwykłą manipulacją, czy właśnie tak wyglądała codzienność na dworze, pewne jest jedno. Wiele osób nie miało wówczas pojęcia, jak strasznie będą konsekwencje nazizmu, a już całą pewnością nie wiedziały tego małe dzieci.

Czarna owca w rodzinie

Spostrzeżenia wielu historyków i publicystów są takie, że zaledwie kilkuletnia przedstawicielka jednej z najsłynniejszych rodzin królewskich Europy nie mogła mieć takich powiązań. Brytyjska rodzina królewska nie jest jednak w tym temacie bez skazy. Na drzewie genealogicznym brytyjskiej rodziny królewskiej znaleźć można osoby, które w zwykłej rodzinie nazwano by czarnymi owcami. Tak jest między innymi w przypadku Edwarda VIII.

Abdykacja króla Edwarda VIII w 1936 roku była szokiem dla Adolfa Hitlera. Mówiło się, że Führer widział wujka Elżbiety II jako osobę, która miałaby wesprzeć go w realizacji wojennej strategii. Jeszcze jako książę Walii, Edward utrzymywał dobre relacje z niemieckim ambasadorem von Hoeschem. Jak się okazało, ambasador zasilał szeregi niemieckich szpiegów i nie krył tego, co opowiadał mu wysoko postawiony znajomy. W 1937 roku, Edward VIII, już jako były król Brytyjczyków, spotkał się z Hitlerem, a rozmowa odbyła się ponoć w serdeczniej atmosferze. Podobno niegdysiejszy monarcha także wtedy wykonał gest nazistowskiego pozdrowienia.

Książę usuwa się w cień

Od 1940 Edward, wówczas już jako książę Windsoru, stał się w rodzinie persona non grata. Wieści jakoby zdradzone przez niego informacje odnośnie działań aliantów w Belgii miały zmienić bieg II wojny światowej wstrząsnęły brytyjską monarchią. Oficjalnie zniknął ze świecznika, z powodu wielkiej miłości. Edward i pani Simpson wybrali związek kosztem panowania wujka przyszłej królowej Elżbiety II. W rzeczywistości amerykańska żona Edwarda VIII zrobiła wszystkim przysługę. Skandalem obyczajowym pomogła mu odciągnąć uwagę od tego politycznego.

Co obejrzeć w sierpniu 2021 roku? Jeśli interesują Cię losy europejskich rodzin królewskich w czasie II wojny światowej warto włączyć dwuodcinkowy serial dokumentalny „Królowie na wojnie” (w soboty o 21:00 na Polsat Viasat History). Więcej o powiązaniach brytyjskiej rodziny królewskiej przeczytasz tutaj.

Autorka tekstu: Zuzanna Pęksa

Egipt i spędzane tam wakacje kojarzą się nam przede wszystkim z piramidami. Piramidy w Gizie są tak cennym dziedzictwem historii, że zostały wpisane na listę siedmiu cudów świata. Do dziś fascynują one wielbicieli historii, archeologów, ale także po prostu turystów.

Piramida Cheopsa

Piramida Cheopsa nazywana jest też Wielką Piramidą w Gizie. Jest tak oczywiście ze względu na jej rozmiary. Zajmuje bowiem powierzchnię ponad 5 hektarów. To jeden z najsłynniejszych zabytków starożytnego Egiptu. Ten wybudowany z wielkim rozmachem grobowiec powstawał 20 lat, na sztucznie wyrównanym terenie i polu będącym niemal idealnym kwadratem. Do dziś dla wielu osób ciekawostką historyczną jest to, jak tysiące lat temu możliwa była taka doskonałość. Paradoksem jest to, że nie wiadomo, czy w ogóle w Piramidzie Cheopsa został pochowany władca, który zlecił jej budowę i na którego cześć została nazwana.

Piramida Chefrena

Płaskowyż w Gizie zdobi także Piramida Chefrena. Jest ona nieco mniej znana od Piramidy Cheopsa, ale również stanowi niezwykle ważny element dziedzictwa kulturowego Egiptu. To właśnie obok niej usytuowany jest jeden z najbardziej rozpoznawalnych posągów na świecie, czyli wielki Sfinks. Najprawdopodobniej przedstawia on właśnie wizerunek Chefrena. Wielu podejrzewa, że tajemnicza budowla miała strzec stojących nieopodal piramid egipskich.

Piramida Mykerinosa

Piramida Mykerinosa jest najmniejszą spośród trzech opisywanych. Jeśli jednak ktoś chciałby zobaczyć wnętrze piramid w Gizie zachowane w najbardziej oryginalnej formie, to właśnie ona nadaje się do tego celu idealnie. To właśnie w niej znaleziono rzeźby będące jednymi z najcenniejszych zabytków tego typu w regionie. Znajdowały się tam między innymi posągi ukazujące Mykerinosa w otoczeniu egipskich bogów.

Jeśli ciekawi Was Egipt i historia piramid w Gizie, polecamy serial dokumentalny „Planeta skarbów” (w soboty o 19:55 na Polsat Viasat History). W programie także między innymi: Park Narodowy Serengeti w Tanzanii, jordańska pustynia czy Pałac Wiatrów w Jaipurze w Indiach. Więcej o niezwykłych miejscach piszemy w artykule „Zapraszamy do Miasta Widma”.

Autorka: Zuzanna Pęksa

W historii Europy znaleźć można wiele kamieni milowych, które miały wpływ na jej późniejszą kulturę. Jednym z kluczowych momentów ewolucji kulturowej na starym kontynencie było z pewnością powstanie pierwszych malowideł naskalnych. Pochodzą one zwykle z epoki kamienia (od górnego paleolitu).

Najstarsze malowidła

Najstarszym malowidłem naskalnym na świecie, jakie odkryli do tej pory archeolodzy, jest świnka z indonezyjskiej wyspy Celebes. Jej historia sięga ponad 45 500 lat, co daje jej palmę pierwszeństwa wśród obrazów stworzonych ręką człowieka.

Najbardziej znana jaskinia Europy

Jeśli chodzi o historię Europy, najbardziej znane są znacznie młodsze malowidła naskalne z Lascaux we Francji. Odkryto je w 1940 roku, a powstały w okresie kultury magdaleńskiej (rozwijającej się w okresie od 17 do 12 000 lat temu). Przedstawiają one głównie zwierzęta, w tym byki, żubry i konie. Namalowano je palcami oraz pędzlami wykonanymi z tego, co pierwszym artystom udało się znaleźć (np. z mchu i włosia).

Pierwszy wizerunek sowy

Jednymi z ważniejszych dzieł czasów prehistorii są też z pewnością malowidła naskalne z Jaskini Chauveta (także we Francji). Dzieła pochodzą z okresu górnego paleolitu. To wśród nich znaleźć można pierwszy w historii wizerunek sowy. Choć malunki są starsze od tych z Lascaux, odznaczają się wyjątkowym realizmem. Dzięki temu część uwiecznionych zwierząt wygląda, jakby były w ruchu.

Jaskinie te są obecnie zamknięte dla zwiedzających. Nawet badacze i archeolodzy nie mają tam nieograniczonego wstępu. Wszystko po to, by uchronić te arcydzieła prehistorii przed niepotrzebnym wpływem świata zewnętrznego. Na szczęście turystom i wielbicielom historii umożliwiono podziwianie idealnie odtworzonych replik.

Wszystkim, którzy zastanawiają się, co oglądać w lipcu 2021, polecamy serial „Dzieje Europy” (w niedziele o 17:35). Sześcioodcinkowy dokument ukazuje ewolucję kulturową i ewolucję religijną, które dokonały się przez tysiąclecia ludzkich działań na tych terenach. Więcej o rozwoju cywilizacji przeczytacie w artykule „Bazylika Grobu Pańskiego – rocznie odwiedzają ją ponad 3 miliony ludzi”.

Autor: Zuzanna Pęksa

Józef Stalin od początku obawiał się długofalowych konsekwencji nazizmu. Wszystko dlatego, że Adolf Hitler jasno deklarował, iż jego największym wrogiem jest komunizm. Dla radzieckiego przywódcy, najlepiej byłoby, gdyby III Rzesza i faszystowskie Włochy na jak najdłużej zaangażowali się w konflikt w Hiszpanii. To dałoby mu czas na wzmocnienie Armii Czerwonej. 

Hiszpania niczym poligon

Tocząca się w Hiszpanii wojna domowa (1936-1939) była dla europejskich mocarstw poligonem do testowania nowych broni w prawdziwej walce oraz okazją do pokazu sił. Toczyła się ona między antyfaszystowskim rządem Republiki Hiszpańskiej, a nacjonalistami pod wodzą generała Franco. By wydłużyć konflikt, Józef Stalin wysłał hiszpańskim republikanom siedmiuset wojskowych doradców, czołgi oraz myśliwce.

Przewaga nacjonalistów

Franco otrzymywał jednak znacznie większą pomoc. Wsparcie ze strony Adolfa Hiltera i Benito Mussoliniego sprawiło, że hiszpańscy nacjonaliści mogli atakować na dwóch frontach – od północy i południa. Ciężkim walkom towarzyszyły zbrodnie na ludności cywilnej. Nacjonaliści zabijali każdego, kto był podejrzany o sympatyzowanie z komunistami. 

Potwierdzenie siły III Rzeszy

Mimo wsparcia Józefa Stalina, republikanie nie mieli szans z zawodowymi żołnierzami Franco. W 1938 roku nacjonaliści mieli pod swoją władzą prawie cały kraj. W marcu 1939 roku skapitulował Madryt. Wkrótce potem Franco ogłosił koniec wojny domowej. Hitler i Mussolini przekonali się, że Wielka Brytania oraz Francja są w stanie ustąpić pod odpowiednim naciskiem. Hitler był już pewien, że może zrealizować swą agresywną politykę, którą nakreślił w „Mein Kampf”.

W chwili, kiedy wybuchła II wojna światowa, rozpoczął się największy konflikt zbrojny dziejach. To między innymi strategie i broń przetestowane na terenie Hiszpanii miały zmienić historię Europy. III Rzesza szybko podporządkowała sobie większość kontynentu.

Serial dokumentalny o przełomowych momentach II wojny światowej wykorzystujący najnowsze techniki koloryzacji („II wojna światowa w kolorze”) od poniedziałku do piątku o 22:10. Więcej na temat przyczyn tego konfliktu zbrojnego przeczytacie w naszym artykule „Dlaczego Adolf Hitler doszedł do władzy”?

Autor: Zuzanna Pęksa

Mapa Imperium Brytyjskiego była najbardziej imponująca po I wojnie światowej. Ukuto nawet powiedzenie mówiące o tym, że słońce nigdy nie zachodzi w Imperium Brytyjskim. Było ono bowiem tak rozległe, że zawsze dało się znaleźć jakąś jego część, w której panował akurat dzień. Oczywiście potęgi tej nie zbudowano w jeden dzień.

Od pierwszej kolonii do potęgi

Kolonie Brytyjskie sięgają swą historią XVI wieku. Wtedy to powstała pierwsza kolonia w Nowej Fundlandii. Wówczas nikt jeszcze nie mógł przewidzieć, że kilkaset lat później Wielka Brytania stanie się najpotężniejszym imperium kolonialnym w historii zamieszkiwanym przez ¼ światowej ludności.

Mapa Imperium Brytyjskiego rozciągała się wtedy na imponującej powierzchni blisko 36 mln km². Imperium brytyjskie w szczytowym momencie (w 1921 roku) obejmowało między innymi kolonie w Brytyjskiej Afryce Zachodniej, tereny w Ameryce Środkowej, wyspy na Oceanie Atlantyckim, czy wreszcie Indie Brytyjskie.

Indie perłą w koronie

Imperium Brytyjskie w Indiach ma bardzo bogatą historię. Wyspiarze sprawowali tam władzę aż do roku 1947. To właśnie Indie były perłą w koronie brytyjskiego kolonializmu. Położenie podwalin pod Imperium Brytyjskie w Indiach przypisuje się generałowi Robertowi Clive’owi. Dowodził on w bitwie pod Palasi, która była decydującym starciem w walce o Kalkutę. Brytyjczykowi udało się pokonać Hindusów pod wodzą Nawaba Bengalu Siraja Ud Daulacha. To właśnie data tego zwycięstwa (23 czerwca 1757 roku) uznawana jest za początek panowania brytyjskiego w Indiach.

Dekolonizacja

Proces dekolonizacji, który dokonał się po II wojnie światowej, zapewnił niepodległość większości państw należących do Imperium. Jednak do dziś pod brytyjskim zwierzchnictwem pozostają Bermudy, Falklandy, czy Wyspa św. Heleny.

„Imperium Brytyjskie okiem Michaela Portillo” (w niedziele o 19:45) to serial dokumentalny, który w szczegółowy sposób omawia historię dawnych kolonii brytyjskich. Michaela Portillo pokazuje, jak zmieniała się mapa Imperium Brytyjskiego na przestrzeni lat. Zainteresowanym historią Wielkiej Brytanii polecamy artykuł „Pepys, kronikarz zarazy” o wielkie zarazie w Londynie.

Autor: Zuzanna Pęksa

Stonehenge, piramida Cheopsa czy Wielki Mur Chiński to budowle, których rozmach do dziś budzi zainteresowanie i podziw. Historia starożytna wciąż ma przed nami sporo tajemnic, ale archeologom udało się rozwiązać niektóre zagadki związane z budową tych obiektów.

Starożytne kamienne kręgi

Stonehenge kryje sporo ciekawostek historycznych. Do dziś nie ma całkowitej pewności co do tego, jak powstał kamienny krąg i jakie było jego przeznaczenie. Budowę obiektu rozpoczęto około 2 500 roku p.n.e. Do dziś wielu archeologów i historyków specjalizujących się w historii starożytnej zastanawia, jak budowniczy poradzili sobie budując Stonehenge. Najważniejsze pytanie to: jak dali radę przewieźć wielkie, ciężkie głazy tworzące angielskie dziedzictwo Stonehenge na odległość około 200 km. Najprawdopodobniej dokonali tego za pomocą sań, podnosząc przyszłe megality dzięki linom i blokom. Przeznaczenie kamiennego kręgu miało najpewniej związek z kultem słońca i księżyca. Budowla to bez wątpienia jedna z większych tajemnic starożytności, a dokładnie epok neolitu i brązu.

Tajemnice budowy piramid

Jeszcze więcej pytań budzi z pewnością technologia stosowana przez budowniczych piramid. Wszystko dlatego, że są one bardziej skomplikowane niż Stonehenge. I tak na przykład piramida Cheopsa powstała z imponującej ilości materiałów o wadze przekraczającej 6 000 000 ton! Jak robotnicy ze starożytnego Egiptu podołali arcytrudnemu zadaniu jej wzniesienia? Przez długich 10 lat budowali samą drogę, która potem posłużyła do transportu materiałów. Przy samej budowie pracowało od 90 do 100 000 budowniczych! Egiptolodzy podkreślają, że być może wcale nie byli to niewolnicy, a mieszkańcy starożytnego Egiptu, którzy przez wylewy Nilu mieli akurat przerwę w pracach rolnych. Zdaniem archeologów piramida Cheopsa mogła powstać dzięki specjalnej rampie, na którą wtaczano ogromne bloki z kamienia. Dla archeologów tajemnicą egipskich piramid nie jest na szczęście ich przeznaczenie. Wiadomo, że zazwyczaj służyły one za grobowce (jak piramidy w Gizie).

Czy Chiński mur widać z kosmosu?

Sporo tajemnic starożytności związanych jest także z budową Wielkiego Muru Chińskiego. Swój finalny kształt zyskał on dopiero w XV wieku, ale według archeologów jego budowa rozpoczęła się być może już w XVIII wieku p.n.e. Wielki Mur Chiński został zbudowany, aby powstrzymać najeźdźców, ale także by chronić ludzi przed demonami. To drugie miała zapewniać jego zakrzywiona konstrukcja. W III wieku p.n.e. nad budową muru pracowało aż 300 tysięcy osób. Według archeologów do jego budowy użyto takiej ilości materiałów, że wystarczyłoby ich na zbudowanie 120 piramid Cheopsa. Wielka budowla powstawała za panowania różnych władców, dlatego jest niejednolita. Część osób do dziś błędnie uważa, że można zobaczyć Wielki Mur Chiński z kosmosu, ale ten mit został już obalony.

Jeśli zastanawiacie się, co oglądać w lipcu, polecamy serię dokumentalną „Sekrety dawnych budowniczych” (od poniedziałku do piątku o 21:00). Dowiedz się więcej o tajemnicach egipskich piramid.

Autor: Zuzanna Pęksa

Ciekawy serial dokumentalny skupiający się na psychologii, ambicjach i niebezpiecznych związkach Henryka VIII. Co stało za jego bezlitosnymi działaniami i zerwaniem z Rzymem? Dlaczego wywarł tak wielki wpływ także na współczesną Wielką Brytanię? W każdym odcinku zobaczymy nieco inny portret najsłynniejszego brytyjskiego monarchy, począwszy od młodego Henryka wyobrażającego sobie siebie jako wielkiego króla, mogącego rywalizować z najbogatszymi i najpotężniejszymi władcami w Europie. Później przyjrzymy się, jak zerwanie z Rzymem przyniosło królowi ogromne bogactwo i bezprecedensową władzę, choć przyczyniło się także do politycznej izolacji i powstania otoczenia klakierów, wśród których nie było prawie nikogo na tyle odważnego, aby w czymkolwiek przeciwstawić się władcy. Seria kończy się analizą spuścizny, jaką Henryk pozostawił po sobie — i jego niezrealizowanych ambicji. Bogate rekonstrukcje i wypowiedzi wielu ekspertów pozwolą nam lepiej zrozumieć jego życie wewnętrzne i psychologię, związki z kolejnymi kobietami i decyzje podejmowane na królewskim dworze.

Lucy Worsley, historyczka i prezenterka, cofa się w czasie, aby odwiedzić dwór Tudorów i opowiedzieć nam o najbardziej dramatycznych momentach z życia sześciu żon króla Henryka VIII. Lucy porusza się płynnie między teraźniejszością a przeszłością, łącząc zeznania naocznych świadków, źródła historyczne i własny komentarz do tych wydarzeń. W świecie rządzonym przez mężczyzn, gdzie król miał władzę absolutną, każda królowa — podobnie zresztą, jak damy dworu — znajdowała własne sposoby wywierania wpływu na otoczenie i samego władcę. Lucy chce po raz pierwszy opowiedzieć całą tę historię właśnie z perspektywy tych niezwykłych kobiet — a także podzielić własnymi przemyśleniami na temat króla Henryka.

Sophie Scholl to jedna z najbardziej znanych przedstawicielek niemieckiego ruchu oporu. Ta młodziutka dziewczyna (należąca do studenckiej grupy Biała Róża) zajmowała się między innymi kolportażem ulotek antynazistowskich.

Niemki stanowiły około 10% ruchu oporu w Trzeciej Rzeszy. Przez wiele lat wątek kobiet, które sprzeciwiały się Adolfowi Hitlerowi, był traktowany marginalnie. Tymczasem według szacunków, tylko w samym Berlinie mogły one uratować nawet 5000 Żydów. Historia kobiet należących do niemieckiego ruchu oporu odegrała w czasie II wojny światowej niebagatelną rolę.

Waleczna studentka

Studentka Sophie Scholl była jedną z najbardziej zaciekłych przeciwniczek Hitlera. Uważała, że skoro mężczyźni nie mają dość odwagi, by zabić Adolfa Hitlera, ona sama mogłaby to zrobić. Młodziutka opozycjonistka stała się ikoną sprzeciwu wobec reżimu Trzeciej Rzeszy. W produkcję ulotek antynazistowskich zaangażowała się w styczniu 1943 roku. Gestapo od początku podejrzewało, że za ich kolportażem stoją studenci.

Już 18 lutego tego samego roku Sophie Scholl i jej brat Hans zostali przyłapani na swojej opozycyjnej działalności. Stało się to w chwili, gdy rodzeństwo rozkładało ulotki na uniwersytecie w Monachium. Po błyskawicznym procesie Niemka została skazana na śmierć przez zgilotynowanie. Bez większych trudności udowodniono jej przynależność do Białej Róży. Jej kat twierdził później, że nigdy nie widział kogoś idącego na śmierć z taką odwagą.

Nie tylko Sophie

Co ciekawe, zanim Scholl stała się symbolem walki ze zbrodniczym reżimem, wraz ze swoimi braćmi wierzyła w głoszone przez Hitlera idee. Jak wiele innych młodych Niemek zapisała się do organizacji młodzieżowych takich jak Bund Deutscher Maedel (żeńska sekcja Hitlerjugend). Szybko jednak przekonała się, że za populistycznymi hasłami stoi upadek wszelkich humanistycznych zasad.

Sophie Scholl nie była oczywiście jedyną Niemką walczącą z nazistowskim reżimem. Z pewnością została zapamiętana ze względu na swoje bezkompromisowe podejście, młody wiek i tragiczną historię. Warto wspomnieć także o innych bojowniczkach ruchu oporu: Erice von Brockdorff, Ruth Andreas-Friedrich, czy Hilde Coppi.

Tym, którzy zastanawiają się co obejrzeć w czerwcu polecamy cykl Wojna: ściśle tajne ukazujący realia życia w nazistowskich Niemczech (na Polsat Viasat History w dni powszednie o 23:05). Więcej o życiu Niemców w czasie II wojny światowej przeczytasz tutaj.

Autor: Zuzanna Pęksa

Dla upamiętnienia rocznicy lądowania w Normandii — wydarzenia, które stało się kamieniem milowym na drodze aliantów do zwycięstwa — proponujemy dwa weekendy programów, które przypomną nam bohaterstwo ludzi szturmujących plaże Francji. Zwiedzimy te plaże i ich okolice, spojrzymy z nowej perspektywy na niesamowitą skalę tej operacji i poznamy nigdy wcześniej niepublikowane informacje na temat jej przygotowania, realizacji i następstw.

Anna Boleyn była drugą żoną Henryka VIII Tudora i matką przyszłej królowej Elżbiety I Tudor. Kochliwy władca zdecydował, że tego małżeństwa nie będzie unieważniał, jak to zrobił w przypadku swego związku z Katarzyną Aragońską. Postanowił sięgnąć po bardziej radykalne środki – doprowadził do procesu Anny Boleyn, który zakończył się jej dekapitacją.

Od królowej do cudzołożnicy

Anna Boleyn należała do rodziny królewskiej Tudorów przez zaledwie trzy lata, jednak był to czas bardzo burzliwy. W początkach znajomości Henryk VIII Tudor zaoferował jej zaledwie rolę kochanki króla. Anna nie chciała się na to zgodzić, co było dobrym posunięciem – w roku 1533 poślubiła władcę i została koronowana na królową Anglii oraz Irlandii.
Henryk VIII postanowił udowodnić Annie Boleyn, że jest czarownicą i cudzołożnicą. Dzięki temu mógł zakończyć małżeństwo z królową Anglii wydając na nią wyrok. Co było tego powodem? Władca miał już „na celowniku” kolejną żonę. Tym razem jego wybranką była Jane Seymour. Skazanie na śmierć Anna Boleyn przyjęła ponoć z wielkim spokojem. Do końca życia uważała drugiego w kolejności władcę z dynastii Tudorów za pełnego szacunku i dobroci.

Osiem żon króla Anglii i Irlandii

Ścięcia głowy Anny Boleyn dokonano mieczem a nie toporem. Było to rozwiązanie szybsze, a co za tym idzie – mniej bolesne. Druga żona Henryka VIII do końca zachowywała się z godnością, co pozwoliło uniknąć jakiegokolwiek publicznego dramatu. Na kanwie jej ciekawego, ale też smutnego życia powstało wiele filmów historycznych i seriali.
Łącznie kochliwy król Anglii i Irlandii miał sześć żon. Po Jane Seymour poślubił Annę z Kleve, Katarzynę Howard i Katarzynę Parr. Pod względem oficjalnych związków zakończonych unieważnieniem był z pewnością rekordzistą. I to nie tylko, gdy spojrzymy na dynastię Tudorów, ale na wszystkich władców nowożytnej Europy.
Co obejrzeć w czerwcu 2021? Serial dokumentalny „Anna Boleyn: aresztowanie, proces, egzekucja” (w niedziele o 18:00) przeniesie Was w intrygujący świat dynastii Tudorów. Więcej o Henryku VIII przeczytacie tutaj.

Autor: Zuzanna Pęksa

Co jest potrzebne, by wygrać wojnę? Niewiele kampanii odpowiada na to pytanie lepiej niż lądowanie w Normandii w 1944 r.: największa, najbardziej złożona i najważniejsza inwazja morska w historii. Wspomina się ją co roku, ale niewielu z nas tak naprawdę ją rozumie; Historyk James Holland razem z weteranem amerykańskich sił specjalnych i ekspertem w dziedzinie medycyny ratunkowej, dr. Mikiem Simpsonem, prowadzą szczegółowe badania dotyczące historii „D-Day”. Śledzą przebieg kampanii, lata przygotowań, sam dzień rozpoczęcia inwazji i — to najtrudniejszy temat — 76 kolejnych dni, od których zależały losy całej wojny.

Historycy wciąż odkrywają przed nami tajemnice II wojny światowej. Jak się okazuje, także przygotowania do słynnej Operacji Overlord kryją w sobie wiele ciekawostek historycznych. Dokładna analiza wydarzeń pokazuje, że dzięki sprytowi aliantów, Adolf Hitler nie miał pojęcia o dokładnym miejscu lądowania w Normandii.

Przygotowania do D-Day

Jednym z najbardziej przełomowych momentów II wojny światowej był tak zwany D-Day – lądowanie aliantów w Normandii. Operacja nastąpiła 6 czerwca 1944 roku, a kierował nią amerykański generał, Dwight Eisenhower. Pod swoim dowództwem miał żołnierzy ze Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii i Kanady. D-Day zakończył się dla aliantów spektakularnym sukcesem, ale wymagał skrupulatnych przygotowań i wielkich poświęceń.

Wszystko utrzymywano w najściślejszej tajemnicy przed nazistami. Aby oszukać Adolfa Hitlera co do planowanego miejsca desantu, przygotowano tak zwaną Operację Fortitude. Tę wyjątkową ciekawostkę historyczną dotyczącą największej operacji tego typu w czasie II wojny światowej odtajniono dopiero pod koniec XX wieku, w 1996 roku.

Nietypowa armia duchów

W celu zmylenia niemieckiego wywiadu i dowództwa Wehrmachtu utworzono tak zwaną 23. Jednostkę Specjalną Kwatery Głównej. Jej członków nazywano „armią duchów”. Ich głównym zadaniem było skłonienie Niemców do przerzucenia głównych sił w rejon Brestu. Wszystko po to, by odwrócić uwagę od lądowania w Normandii. Wojskowe siatki maskujące, ślady czołgów i zwodnicze transmisje radiowe stanowiły zaledwie część alianckich trików.

Bardzo skuteczne okazały się też… gumowe atrapy czołgów, czy puszczane z głośników odgłosy wozów pancernych. Operacja Fortitude była strzałem w dziesiątkę. Niemcy uznali aliantów za wyjątkowo nieostrożnych. Uwierzyli, że planowana inwazja nastąpi w okolicach Brestu, a nie na plażach Normandii. Tym samym skutecznie odciągnęło uwagę od organizowanej w największej tajemnicy Operacji Overlord.

Operacja „Fortitude” to jedna z wielu tajemnic naszej historii, które ukazuje sezon 2. cyklu „Historia odkryta na nowo” (w dni powszednie o 21:55 na Polsat Viasat History). Jeśli zastanawiasz się, co obejrzeć w czerwcu 2021, to dobry wybór! Więcej ciekawostek dotyczących historii II wojny światowej znajdziesz tutaj.

Autor: Zuzanna Pęksa

Starożytny Egipt był jedną z największych cywilizacji w historii ludzkości — jego dzieje rozciągają się na 3 tysiące lat. Dzięki cudom współczesnej techniki odkryjemy największe tajemnice Egiptu.

Bettany Hughes wyrusza na pokładzie dahabiji — wąskiego statku pływającego po Nilu — w liczącą niemal 1,6 tys. km podróż z Kairu do Wysokiej Tamy Asuańskiej, po drodze zwiedzając Egipt.

Fabularyzowany program dokumentalny opisujący najbardziej szokujące i zaskakujące przypadki morderstw w historii. Prowadzący Nicholas Day wprowadzi nas w mroczny świat brutalnych zabójców.

Najważniejsze wydarzenia II wojny światowej w kolorze: Program ukazuje historię II wojny światowej przez pryzmat dziesięciu najważniejszych momentów tego wielkiego konfliktu. Trzymająca w napięciu narracja w połączeniu z wyjątkowymi, koloryzowanymi materiałami filmowymi i wypowiedziami najwyższej klasy ekspertów z całego świata sprawi, że ten jeden z najważniejszych okresów w historii ludzkości ożyje na naszych oczach. To spojrzenie na II wojnę światową z zupełnie nowej perspektywy.

W każdy niedzielny wieczór w maju zagłębimy się w największe tajemnice historii. Zaczniemy od premiery „Tajemnicy konia trojańskiego”, aby przebyć długą drogę w czasie i przestrzeni: od starożytnej Troi po Amerykę lat 60., od piramidy schodkowej w Sakkarze po powierzchnię Księżyca; będziemy wędrować śladami Huna Attyli, templariuszy i Neila Armstronga, spróbujemy rozszyfrować tajemnice historii i oddzielić fakty od fikcji. Lądowanie na Księżycu: wielkie oszustwo?: Kiedy w lipcu 1969 r. Neil Armstrong i Buzz Aldrin stanęli na powierzchni Księżyca, świat natychmiast podzielił się na dwa obozy: tych, którzy uwierzyli w sukces misji Apollo 11 i tych, którzy w to wątpili. W tym programie analizujemy obie strony tej dyskusji. Jeden z sondaży wykazał, że 52 procent Brytyjczyków jest przekonanych, iż lądowanie na Księżycu było misternie przygotowanym oszustwem, mającym na celu pokonanie Rosji w wyścigu kosmicznym. Poszukamy ostatecznych odpowiedzi na wszelkie wątpliwości, przygotujemy rekonstrukcję lądowania i przetestujemy różne teorie. W programie znajdą się także wywiady z ekspertami i ze zwolennikami teorii spiskowych oraz materiały archiwalne. Naszym celem jest zakończenie tej dyskusji raz na zawsze! In the Footsteps of Attila: King of the Huns: Nazywany był Biczem Bożym; mówiono, że tam, gdzie stanął jego koń, trawa nigdy nie odrasta. Nazywał się Attyla i był wodzem Hunów. Wiadomo o nim bardzo niewiele — teraz jednak niezwykłe odkrycie archeologiczne może pomóc nam poznać tajemnice Hunów: chodzi o ogromne wykopaliska Ałtyn-Kazgan na stepach Kazachstanu. Rosyjscy archeolodzy od 2014 r. wydobywają tu skarby ukryte przez Hunów; czy znaleziska dokonane w leżącym na uboczu zakątku Azji pomogą wyjaśnić tajemnice tego starożytnego narodu? The Secret Story of the Knights Templar:Program opowiada o dziejach najbardziej tajemniczego i potężnego zakonu rycerskiego Średniowiecza: Templariuszy. Zobaczymy historię powstania zakonu, jego dojścia do bogactwa — i upadek po oskarżeniach o herezje. Autorzy programu skupiają się także na rytuałach templariuszy i całej tradycji średniowiecznego rycerstwa. Jak głoszą legendy, po likwidacji zakonu część jego członków przetrwała w ukryciu. Poznamy także oficjalne dziedzictwo łączące Templariuszy z Ziemią Świętą i całą Europą. Seria precyzyjnie rozróżnia bogatą mitologię dotyczącą zakonu templariuszy od twardych faktów historycznych. Mystery of the Trojan Horse: znanych opowieści w dziejach ludzkości: wielki drewniany koń z ukrytymi wewnątrz greckimi żołnierzami jest prezentem dla mieszkańców Troi, którzy — niczego nie podejrzewając — wprowadzają go do swojego miasta. Pod osłoną nocy Grecy wychodzą z wnętrza konia, otwierają bramy dla swoich towarzyszy… W kilka godzin później potężna Troja stoi już w płomieniach. Co jednak, jeśli ta opowieść nie jest prawdziwa? Nowe, przełomowe odkrycia pokazują, że jedna z najsłynniejszych historii wszech czasów prawdopodobnie będzie musiała zostać napisana na nowo, ponieważ koń trojański prawdopodobnie… wcale nie był koniem. Jak naprawdę Grecy przechytrzyli swoich wrogów i jaką historię znajdziemy w przyszłości w podręcznikach historii? Decoding Saqqara: Starożytny Egipt ze wszystkimi swoimi tajemnicami nadal nas fascynuje. Nekropolia w Sakkarze, około 30 kilometrów od Kairu, mieści jeden z najbardziej fascynujących zabytków Egiptu: piramidę faraona Pepiego II. Niewielu o niej słyszało, bo jest zamknięta dla zwiedzających — a jednak to jej właśnie poświęcono najwięcej tekstów naukowych spośród wszystkich obecnie znanych piramid. Po raz pierwszy od 90 lat uczestnicy międzynarodowej misji archeologicznej w Sakkarze otwierają i analizują ten niezwykły grobowiec. W jaki sposób Egipcjanie zbudowali piramidy? Ich ściany pokryte są hieroglifami, ale jaka jest ich historia? Jak można odkryć tajemnice tekstów, które mają ponad cztery tysiące lat?

III Rzesza odnosiła spektakularne sukcesy w pierwszych latach II wojny światowej. Działo się to nie tylko dzięki przewadze technologicznej, ale także za sprawą wspomagania farmakologicznego. 

Środkiem, który pozwalał żołnierzom Adolfa Hitlera przekraczać własne ograniczenia, był pervitin. Preparat zawierający metamfetaminę miał być receptą na sukces. Okazało się jednak, że jego zażywanie miało poważne skutki uboczne.

Dodatkowe wspomaganie

W początkowych miesiącach II wojny światowej niemiecka taktyka wojny błyskawicznej święciła triumfy. 10 maja 1940 roku – w tym samym dniu, gdy brytyjskim premierem mianowano Winstona Churchilla – Wehrmacht rozpoczął inwazję na Belgię i Holandię. Wojska Hitlera odniosły ekspresowe zwycięstwo. Kolejnym celem stała się Francja, która po kilku tygodniach również została rzucona na kolana.

Za spektakularnymi sukcesem stały jednak nie tylko czołgi, samoloty i niemieckie u-booty, ale też znarkotyzowana armia, która nie czuła zmęczenia. Najlepiej dowodzi tego fakt, że wiosną i latem 1940 roku niemieccy żołnierze otrzymali aż 35 milionów magicznych tabletek.

Sprzedawany bez recepty pervitin zrobił zresztą karierę w całej III Rzeszy, nie tylko w wojsku i to już w latach 30. Dopiero od 1939 roku wydawano go z przepisu lekarza. Wcześniej bez limitów mogły go zażywać nawet zmęczone gospodynie domowe.

Proszek, który czyni cuda

Metamfetamina uważana wtedy za zwykły lek, odpędzała senność, sprawiała, że armia Hitlera nabierała odwagi, pokonując traumatyczny stres. Niektóre źródła historyczne mówią, że to właśnie działanie pervitinu pozwoliło nazistom tak długo utrzymywać swoją przewagę. Środek był z pewnością odpowiedzialny również za wiele zbrodni wojennych Wehrmachtu.

Początkowo uważano, że przyjmowanie tego witalizującego preparatu może przynieść tylko korzyści. Mężczyźni walczący dla Adolfa Hitlera w mundurach III Rzeszy odczuwali euforię i mieli wyostrzone zmysły. Biorąc udział w bitwie, często nie czuli lęku, całkiem wyzbywając się poczucia zagrożenia. Musiało to nieść ze sobą poważne konsekwencje.

Skutki uboczne

Dziś już wiemy, że pervitin mógł pomagać w wygrywaniu historycznych bitew, ale prowadził też do uszkodzenia komórek nerwowych. Pracujący na wysokich obrotach mózg, szybko zaczynał mieć problemy z przyswajaniem i zapamiętywaniem. Nie bez znaczenia było też silne uzależnienie. Żołnierze pisali do rodzin listy z prośbami o wysłanie specyfiku. Być może, gdyby dłużej mieli do niego nieograniczony dostęp, historia Europy mogłaby potoczyć się inaczej.

Co oglądać w maju 2021? Błyskawiczny przemarsz znarkotyzowanej armii Hitlera ukazany w kolorze tylko w cyklu „II wojna światowa” (od poniedziałku do piątku o 21:00). Nim jednak doszło do wojny, naziści musieli postarać się o dojście do władzy.

Autor: Zuzanna Pęksa

Morderstwo czy samobójstwo? Śmierć Geli Raubal, siostrzenicy Adolfa Hitlera, od samego początku budziła kontrowersje. Podobnie jak tajemnicza relacja, która łączyła tych dwoje.

Najbardziej znaną towarzyszką Hitlera, o której wspominają wszystkie jego biografie, była oczywiście Eva Braun. Jednak wcześniej, bo na przełomie lat 20. i 30. Minionego wieku, przyszły przywódca III Rzeszy przeżywał niezdrową fascynację swoją siostrzenicą.

Chory związek

Bez wątpienia Austriak miał obsesję na punkcie Geli. Nie zważał na jej młody wiek i koligacje rodzinne. Powoli zamienił życie dziewczyny w dramat. Początkowo cieszyła się ona z tego, że wujek wszędzie ją zabiera oraz zapewnia jej dostatnie i wygodne życie. Szybko jednak poczuła się jak w złotej klatce.

To, co tak naprawdę łączyło tych dwoje do dziś pełne jest ukrytych sekretów. Wiadomo, że Hitler podejmował wiele kluczowych decyzji za córkę swojej przyrodniej siostry. Nie chciał także wyrazić zgody na jej zaręczyny. Po trzech latach tej dziwnej, chorej relacji, rozegrał się prawdziwy dramat.

Samobójstwo czy morderstwo?

Geli zmarła 18 września 1931 roku w monachijskim mieszkaniu dyktatora, a zabił ją strzał z pistoletu. Dochodzenie wykazało, że było to samobójstwo. Młoda kobieta miała postrzelić się sama z broni należącej do Hitlera. Mężczyzna posiadał mocne alibi – przemawiał wówczas na zjeździe w Norymberdze.

W śledztwie pojawiły się jednak pewne rozbieżności. Według jednego z badań Geli miała być znaleziona zaledwie kilka godzin po swej śmierci, według innego – być może dopiero po 24 godzinach. To oznaczałoby, że Adolf Hitler mógł popełnić morderstwo i dopiero potem wyjechać. Po II wojnie światowej podejrzewano również, że przestępstwo popełnił w jego imieniu ktoś działający na zlecenie.

Brak jednoznacznej odpowiedzi

Nawet jeśli na początku lat 30. kryminologia znała odpowiedź na pytanie, co tak naprawdę się stało, Adolf Hitler, jako przywódca nazistów mógł w łatwy sposób uniknąć sprawiedliwości. Niejeden lekarz patolog mógł sfałszować wyniki badań na jego korzyść.

Jedno jest pewne, nawet jeśli to nie on pociągnął za spust, a jedynie doprowadził do dramatycznych wydarzeń w mieszkaniu Prinzregent Platz, wciąż ponosił za nie odpowiedzialność.

Podpowiadamy, co oglądać w maju. Od poniedziałku do piątku o 22:00 w cyklu „Miesiąc z morderstwami” pokażemy między innymi serial dokumentalny „Nazizm: morderstwa i tajemnice”. Jeśli interesuje Cię tematyka przestępstw, polecamy także „Morderczą historię”.

Autorka tekstu: Zuzanna Pęksa

Morderstwo łatwiej ukryć w wielkim mieście i w czasie wojennego chaosu. Dowodem na to jest sprawa Rachel Dobkin. Jej zwłoki odnaleziono w lipcu 1942 w zniszczonej nazistowskimi bombardowaniami stolicy Anglii. Na szczęście wnikliwe dochodzenie sprawiło, że sprawiedliwości stało się zadość.

Intensywne naloty Luftwaffe na Londyn (zwane Blitz) trwały od września 1940 do maja 1941 roku. Początkowo Niemcy bombardowali miasto za dnia, później z uwagi na duże straty uderzali nocą. W związku z tym w metropolii panowało całkowite zaciemnienie. To z kolei powodowało, że na ulicach było bardzo niebezpiecznie. Wychodząc w ciemną noc, londyńczycy czuli się często niczym w pułapce na myszy. Złodzieje, bandyci, nawet seryjni mordercy pod osłoną mroku mieli ułatwione zadanie. Na szczęście już wtedy kryminologia pozwała na odnalezienie winnych.

Tajemnicze morderstwo Rachel Dobkin początkowo zakwalifikowano jako śmierć podczas bombardowania. Wkrótce jednak okazało się, że kobieta została uduszona, a jej ciało poćwiartowano i podrzucono do kaplicy, którą następnie podpalono. Morderca chciał, aby wszyscy uwierzyli, że Rachel była kolejną z tysięcy ofiar nalotów. Dzięki pracy śledczych na jaw szybko wyszły ukryte sekrety jej męża. Mężczyzna stosował wobec żony przemoc, nie chciał też łożyć na utrzymanie ich wspólnego syna. Słowem – zamienił jej życie w dramat.

Dochodzenie wykazało, że Harry Dobkin działał w sposób całkiem przemyślany. Wywiózł torebkę żony 30 kilometrów od stolicy, by zmylić tropy. Szybko jednak udowodniono mu morderstwo. Mimo że śledczy nie powiedzieli mu, że jego żonę ktoś zamordował, to mężczyzna podczas przesłuchania sporządził zeznanie, w którym stwierdzał, że to nie on pozbawił ją życia. Został skazany na karę śmierci. Gdyby nie działanie ekspertów kryminologii, być może ta sprawa na zawsze zostałaby tajemnicą historii.

Początkowo podejrzewano, że za zbrodnią może stać seryjny morderca, Gordon Cummins. Dochodzenie wykazało, że był on odpowiedzialny za morderstwa czterech kobiet dokonane właśnie w czasie zaciemnienia. Śledztwo wykazało jednak, że w tym wypadku nie ponosił winy.
Na szczęście, mimo wojennej zawieruchy, niejeden londyński detektyw mógł liczyć na wsparcie prawdziwych ekspertów. Doświadczony patolog potrafił nie tylko odkryć przyczyny śmierci, ale też powiedzieć wiele o ofierze, by pomóc ją w ten sposób zidentyfikować.

Jeśli zastanawiacie się, co oglądać w maju, polecamy serial dokumentalny „Mordercza historia” (w dni powszednie o 22:00). Więcej o historii stolicy Anglii w serii „Epidemia: wielka zaraz w Londynie”.

Autorka tekstu: Zuzanna Pęksa

Bazylika Grobu Pańskiego – rocznie odwiedzają ją ponad 3 miliony ludzi.

Historia chrześcijaństwa nierozerwalnie związana jest z Bazyliką Grobu Pańskiego w Jerozolimie. Jak mówi Biblia, to właśnie tam zostało złożone ciało Chrystusa po ukrzyżowaniu. To święte miejsce dla chrześcijan ma za sobą długą i bogatą historię.

Lata zniszczeń i odbudowy

Wzniesiono je na miejscu, w którym w czasach Jezusa Chrystusa znajdowała się Golgota. Wzgórze to stanowiło miejsce straceń. Biblia mówi, że śmierć poniósł tam także syn boży. Uczeń Jezusa, Józef z Arymatei, pochował ciało zbawiciela w grobie wykutym w skale.

W latach 30. II wieku Rzymianie zbudowali na tym miejscu świątynię Venus Isztal. Za rządów cesarza Konstantyna Wielkiego, w IV wieku, wzniesiono tam Bazylikę Zmartwychwstania, zwaną również Bazyliką Grobu. To właśnie Konstantyn w 313 roku wydał edykt mediolański równouprawniający chrześcijan. 12 lat później zwołał też w Nicei pierwszy chrześcijański sobór powszechny.

Świątynia bardzo poważnie ucierpiała w 614 roku po zdobyciu Jerozolimy przez Persów. W 1009 roku została zrównana z ziemią na rozkaz kalifa Al-Hakima. W roku 1042 cesarz Konstantyn IX Monomach zlecił odbudowę obiektu, ale tylko jego zachodniej części. Miejsce kultu odbudowano dopiero po zdobyciu Jerozolimy przez krzyżowców 1099 roku. Wtedy też zyskała miano Bazyliki Grobu Świętego. Klucze do niej przechowuje od końca XII wieku islamska rodzina Nuseibeh.

Przedstawiciele wielu obrządków

Przez stulecia Bazylika była wiele razy przebudowywana, ma dziś zatem całkiem inny kształt, niż pierwotnie. Wciąż jednak łączy pielgrzymów różnych odłamów chrześcijaństwa. Żaden kościół chrześcijański nie jest wyłącznym właścicielem Bazyliki. Opiekę nad nią od wieków sprawują przedstawiciele różnych obrządków katolickich. Trzema głównymi są: obrządek grecki, łaciński i ormiański. Nie oznacza to jednak koegzystencji bez konfliktów. Spory dotyczą między innymi kopuły nad dawnym kościołem krzyżowców.

Pielgrzymka do Bazyliki stała się celem dla milionów osób. Dla jednych to święte miejsce, dla innych – ważny punkt na turystycznej mapie Jerozolimy. Odwiedzając miejsce, w którym według wiary chrześcijańskiej pochowany był syn boży, warto skupić się nie tylko na symbolicznym grobie. Znajdują się tam także kamień namaszczenia, na którym według przekazów balsamowano ciało Jezusa, piękna mozaika w Kaplicy św. Heleny, czy renesansowy florencki ołtarz.

Seria „Cywilizacje: chrześcijaństwo” (w każdą niedzielę od 16:30 do 21:00) opowiada o historii religii, która miała wpływ na cały współczesny świat.

Autorka tekstu: Zuzanna Pęksa

Adolf Hitler umiał utrzymać zainteresowanie tłumów godzinami. Dowiódł tego już na wiecach w latach 20. XX wieku. Te spotkania były kluczowe, by zdobyć zwolenników. Przekazy były bardzo bezpośrednie, od początku rasistowskie. Przedstawiały Żydów jako wspólnego wroga. Przygotowywano w ten sposób grunt pod Holocaust.

Oficjalne ministerstwo

Wystąpienia na żywo wspierano propagandą w mediach. Tam przekazy były równie proste, aby dotrzeć do każdego. Miały przede wszystkim grać na emocjach odbiorców. Plakaty z przejmującymi hasłami i dynamiczne pierwsze strony gazet tylko utrwalały stereotypy.

W 1933 roku powstało Ministerstwo Propagandy i Oświecenia Publicznego. Na jego czele stanął Joseph Goebbels. Dbał o to, by Adolf Hitler jawił się jako przywódca idealny. Jego drugim zadaniem było propagowanie idei nazizmu dosłownie wszędzie. Trzymał w garści prasę, radio, przemysł filmowy, instytucje kultury, a nawet szkolnictwo.

Przygotowanie gruntu

Antysemicka propaganda sprawiła, że gdy w 1942 rozpoczęła się Operacja Reinhard, obywatele nie protestowali. Holocaust dokonany na „wrogach ludu” odebrali jako uzasadniony. Wcześniej oglądali filmy, w których Żydów przedstawiano jako podludzi.

W gazetach widzieli antysemickie karykatury. Zbrodnie popełniane w Auschwitz i innych obozach znalazły w oczach wielu uzasadnienie. Kłamstwa w mediach pozwalały też długo ukrywać ludobójstwo. Pod koniec wojny Joseph Goebbels zajął się motywowaniem Niemców do walki z Armią Czerwoną.

Wzorcowy film propagandowy

Majstersztykiem propagandy niemieckiej był bez wątpienia film „Triumf woli”. Zrealizowany przez Leni Riefenstahl, miał swoją premierę 1935 roku. Pokazano w nim zjazd NSDAP z roku 1934. Widzowie mogli zobaczyć nie tylko przemówienia Hitlera, ale także rozmach wydarzenia. Pokazany tam szpaler z 150 000 żołnierzy SS zrobił wrażenie nawet za granicą. Po II wojnie światowej wyświetlanie filmu zostało zakazane.

Propaganda to tylko jeden z elementów, które pozwoliły Führerowi wprowadzić w Niemczech system totalitarny. Więcej o tym, co jeszcze przyczyniło się do rozwoju nazizmu w serii Projekt „Nazizm”, od poniedziałku do piątku o 15:30 tylko na kanale Polasat Viasat History.

Autorka tekstu: Zuzanna Pęksa

Początki joannitów datowane są na XI wiek. Były one bardzo skromne, lecz z czasem stali się oni jednym z najpotężniejszych zakonów rycerskich w Europie. Przez pewien czas prowadzili nawet piracką działalność. W 1565 roku nie dał im rady sam Sulejman Wspaniały.

Na początku swego istnienia joannici prowadzili bractwo szpitalne. Dlatego też do dziś nazywani są szpitalnikami. W tych czasach poświęcali się oni przede wszystkim działalności charytatywnej. Wtedy byli też jeszcze zależni od Klasztoru Matki Boskiej Łacińskiej, jednak szybko się usamodzielnili.

Już w 1113 roku zakon został oficjalnie uznany przez papieża Paschalisa II. W jego szeregi przyjmowano kandydatów z całej Europy. Mimo, że stosunkowo nieliczni, rycerze-zakonnicy stanowili ważne wsparcie krzyżowców Ziemi Świętej. Dysponowali oni bowiem całą siecią warowni i twierdz. Potęgi zakonu nie złamał nawet upadek Królestwa Jerozolimskiego.

Po zdobyciu Jerozolimy przez Saladyna w 1187 roku, zakonnicy przenieśli się do Akki. Gdy i to miasto upadło w 1291 roku, udali się na Cypr. Po likwidacji zakonu templariuszy, większość ich dóbr przypadła w udziale właśnie szpitalnikom. Pozyskane środki pozwoliły im podbić w 1309 roku Rodos, które stało się odtąd ich główną siedzibą.

Dzięki coraz silniejszej flocie zakon maltański stał się prawdziwym postrachem dla muzułmańskich statków i okrętów na Morzu Śródziemnym. Główną zasadą joannitów było zdobywanie wrogich jednostek bez ich zniszczenia, by zyskać jak najwięcej.

Rosnąca potęga morska szpitalników stała się solą w oku Imperium Osmańskiego. Jego władcy kilkukrotnie próbowali usunąć zakon maltański z Rodos. W grudniu 1520 roku dokonał tego Sulejman Wspaniały. Doceniając męstwo przeciwnika sułtan pozwolił zakonnikom bezpiecznie odpłynąć i zatrzymać broń oraz flotę.

Przez kolejnych siedem lat joannici nie mogli znaleźć nowego domu. Tułali się po różnych portach Morza Śródziemnego. Dopiero w 1530 roku cesarz Karol V zdecydował, że ich nowym domem będzie Malta. Szybko przystąpiono to budowy nowej infrastruktury obronnej oraz zaplecza logistycznego. To od tego momentu joannici zaczęli być nazywani kawalerami maltańskimi.

O tym jak zakon maltański odparł atak Sulejmana Wspaniałego dowiecie się z programu „Oblężenie Malty: żołnierze Boga”, w niedzielę wielkanocną o 18:55. Więcej o historii chrześcijaństwa w serii „Cywilizacje: chrześcijaństwo”.

Autor: Zuzanna Pęksa

Światowe muzea pełne są przedmiotów, które wciąż kryją w sobie tajemnice. Część z nich pochodzi z grobu Tutenchamona. Zmarł on w wieku około dwudziestu lat, a faraonem był zaledwie przez rok. Najbardziej znany stał się właśnie dzięki artefaktom odnalezionym w jego grobowcu w Dolinie Królów, perle historii starożytnej.

Niektóre archeologiczne wykopaliska kończą się sukcesem, który na zawsze zapisuje się na kartach historii. Gdy w listopadzie 1922 roku ekipa specjalisty od starożytnego Egiptu, Howarda Cartera, dotarła wreszcie do grobu młodo zmarłego faraona, natrafiła na skarbiec pełen znakomicie zachowanych przedmiotów. Wśród nich znajdował się właśnie słynny pektorał, który do dziś jest uważany za jedną z najdziwniejszych rzeczy na świecie.

Pektorały, zwane inaczej napierśnikami, były noszone przez faraonów za życia, a po śmierci składane na ich piersi. Pektorał Tutenchamona, o którym mowa, znajduje się w Muzeum Egipskim w Kairze. Od razu rzuca się w oczy, że skarabeusz umieszczony w centrum tego artefaktu ze starożytnego Egiptu, nie jest typowy. Jest żółty, lekko przezroczysty, na pierwszy rzut oka wygląda, niczym mleczny kawałek bursztynu.

Zaintrygowani tą ciekawostką historyczną badacze odkryli, że owad wykonany jest ze szkła. Nie jest to jednak szkło syntetyczne (choć pierwsze tego typu szkło przypadkowo powstało już około 5000 roku p.n.e.). Skarabeusz został wykonany ze szkła występującego w naturze. To, skąd ono pochodziło, stało się dla naukowców kolejną tajemnicą do wyjaśnienia.

Okazało się, że jest to libijskie szkło pustynne, które niemal w całości składa się z krzemionki. Wyjaśnienie jednej tajemnicy pociągnęło za sobą kolejne. Jak bowiem Egipcjanom udało się dostać w to miejsce, skoro nawet dziś wyprawa tam nie należy do najłatwiejszych? I co najważniejsze, jak to naturalne szkło w ogóle powstało? Teorii jest kilka. Być może jego rodowód jest (dosłownie) kosmiczny. Mogło ono powstać po uderzeniu w pustynię meteorytu.

Muzea świata kryją w sobie znacznie więcej ciekawostek historycznych. Sekrety artefaktów badanych w technologii 3D codziennie od poniedziałku do piątku o 20:30 w programie „Najdziwniejsze przedmioty”. Historia starożytnego Egiptu to także oczywiście tajemnice piramid, w tym najsłynniejszej z nich piramidy Cheopsa.

Autorka tekstu: Zuzanna Pęksa

Dlaczego Adolf Hitler doszedł do władzy?

Przywódca NSDAP, Adolf Hitler, został kanclerzem Niemiec 30 stycznia 1933 roku. Objęcie przez nazistów władzy dało początek zbrodniczemu systemowi, który doprowadził do śmierci dziesiątek milionów ludzi. Jakim sposobem niespełniony malarz sięgnął po władzę absolutną? W jakich dokładnie okolicznościach powstała III Rzesza?

Nóż w plecy Niemców

11 listopada 1918 roku we francuskim Compiègne podpisano rozejm kończący I wojnę światową. Niemcy byli wielkimi przegranymi globalnego konfliktu. Półtora roku później podpisano upokarzający dla nich traktat wersalski. Nowopowstała Republika Weimarska poniosła znaczne straty terytorialne. 

Jej armia została drastycznie zmniejszona oraz pozbawiona broni pancernej oraz lotnictwa. Niemcy musieli też zapłacić reparacje wynoszące 31,5 miliarda ówczesnych dolarów (co dzisiaj daje blisko 480 miliardów dolarów). Tak drakońskie warunki rozpaliły nad Sprewą chęć odwetu i wzbudziły silne poczucie krzywdy. 

Skorzystali na tym różnej maści nacjonaliści, którzy głosili, że Niemcom został wbity nóż w plecy. Jednym z nich był 30-letni wówczas Adolf Hitler. Dzięki swym oratorskim talentom szybko zdobywał nowych zwolenników dla Niemieckiej Partii Robotników. Już pod koniec lipca 1921 roku został wodzem organizacji, którą w międzyczasie przemianowano na Narodowo-Socjalistyczną Niemiecką Partię Robotników (NSDAP).

Przedwyborcze obietnice

Zdawało się, że kres jego karierze politycznej przyniesie zakończony całkowitą klęską pucz monachijski z listopada 1923 roku. Tymczasem krótki pobyt w więzieniu wzmocnił tylko legendę Hitlera. Po wyjściu na wolność gromadził on wokół siebie coraz więcej sympatyków. Inspiracją stał się dla niego włoski faszyzm. Podobnie jak Mussolini, przywódca nazistów uważał, że demokracja liberalna to przeżytek. 

Po tym jak Niemcy opanował kryzys ekonomiczny i gospodarczy, narodowi socjaliści znaleźli się na fali wznoszącej. Dodatkowo, głoszony przez Hitlera antysemityzm trafił na podatny grunt. Przywódca nazistów zapewniał swoich zwolenników, że po objęciu władzy da każdemu pracę. 

Demagogiczne hasła dawały NSDAP coraz większe poparcie. W wyborach parlamentarnych z września 1930 roku naziści przegrali jeszcze z socjalistami. Zdobyli wtedy 18,25% głosów. W lipcu 1932 roku sytuacja się odwróciła. To NSDAP stała się najpoważniejszą siłą w Reichstagu. Zagłosowało na nią ponad 37% wyborców. 

Naziści nie mogli jeszcze rządzić samodzielnie, ale w styczniu 1933 roku Hitler został wybrany kanclerzem. W przeprowadzonych na początku marca tego roku kolejnych wyborach NSDAP otrzymała już niemal 44% głosów. W połowie miesiąca proklamowano powstanie III Rzeszy. 

Szczegółowa analiza tego, jak nazistom udało się dojść do władzy, a następnie opanować ponad połowę Europy w tak krótkim czasie od zakończenia I wojny światowej w serii „Otchłań: powstanie i upadek nazizmu”, od poniedziałku do piątku o 21:00.

Autorka tekstu: Zuzanna Pęksa

W czasie II wojny światowej ropa naftowa była kluczowym surowcem naturalnym. Szybko okazała się niezbędna do napędzania machiny wojennej Adolfa Hitlera. III Rzesza nie posiadała własnych złóż czarnego złota. To właśnie dlatego była całkowicie uzależniona od jego importu. Bez dostępu do oleju napędowego Blitzkrieg nie byłby możliwy.

Walka o czarne złoto

W pierwszych latach II wojny światowej niemieckie czołgi, samoloty i samochody napędzało paliwo wytwarzane z ropy naftowej. Na mocy paktu Ribbentrop-Mołotow dostarczał ją nazistom Związek Radziecki. Stalin zapewniał przywódcy Niemiec tyle baryłek ropy naftowej, ile ten potrzebował. Jednak opętanemu rządzą podboju świata brunatnemu dyktatorowi to nie wystarczało.

22 czerwca 1941 roku miliony niemieckich żołnierzy najechały niedawnego sojusznika. To właśnie wtedy rozpoczęła się operacja o kryptonimie Barbarossa. Jednym z głównych celów napaści na ZSSR stały się kaukaskie pola naftowe.

Zapasy ropy naftowej

To właśnie w tym rejonie już w latach 70. XIX wieku Ludwig Nobel wraz ze swoim bratem Robertem rozpoczęli budowę naftowego imperium. Nie minęło nawet 25 lat, a już połowa światowej produkcji ropy naftowej pochodziła właśnie z pracujących tam szybów naftowych. Było ich blisko dwa tysiące.

Czasy prosperity przerwała rewolucja październikowa i przejęcie władzy przez bolszewików. Znacjonalizowali oni przemysł naftowy. Komuniści szybko jednak przekonali się, jak zła była ta decyzja. Wydobycie ropy w tym regionie nie mogło obyć się bez udziału międzynarodowych koncernów naftowych. Należały do nich między innymi Shell i Standard Oil. Dzięki tej kooperacji już wkrótce wydobywano tam aż 100 000 000 baryłek ropy rocznie.

Jesteście ciekawi, czy Niemcom udało się zdobyć kaukaską ropę? Interesuje was, jak wyglądał rozwój pozostałych gałęzi przemysłu w czasie drugiej wojny światowej? Jeśli tak, zapraszamy do oglądania II serii cyklu „Wojenne fabryki” już od poniedziałku 8 lutego o 21:00 tylko na kanale Polsat Viasat History. W jedynym z odcinków poznacie między innymi znaczenie fabryki Fiat dla włoskich faszystów.

Autorka tekstu: Zuzanna Pęksa

6 czerwca 1944 roku słynnym lądowaniem w Normandii rozpoczęła się Operacja Overlord – inwazja aliantów w okupowanej przez Niemców Francji. Działania te zapoczątkowały w Europie walki na nowym, zachodnim froncie, które w ciągu niecałego roku doprowadziły do klęski Hitlera

W gąszczu żywopłotów

Nieoczekiwaną i niedoszacowaną przez Amerykanów trudnością okazało się ukształtowanie terenu. W tej części Francji, o którą musiały walczyć wojska aliantów po lądowaniu w Normandii dominował tzw. „bocage” (wym. bokaż). Pejzaż ten, tak charakterystyczny, że jego nazwa nie ma odpowiednika w innych językach, to szachownica małych pastwisk i pól poprzecinanych gęstymi żywopłotami i krętymi wąwozami. Walka w tych warunkach do pewnego stopnia przypomina walkę w dżungli.

Francuzom zagadnienie to znane było od czasu bratobójczych walk podczas rewolucji francuskiej. Zbuntowani szuani na tak ukształtowanych terenach długo stawiali opór rewolucyjnym władzom.

Podczas Operacji Overlord przedzieranie się przez bocage okazało się szczególnie trudne dla czołgów. Możliwości manewrowania były bardzo ograniczone, widoczność niewielka. Jednocześnie wśród zarośli Niemcom łatwo było przygotować zasadzki i ukryć działa przeciwpancerne. Czołg podczas manewru musiał odsłonić swoją słabiej opancerzoną stronę, wystawiając się na cel. Amerykanie ponosili dotkliwe straty.

Od jeży do nosorożców

Poszukując rozwiązania tego problemu, żołnierze wpadli na pomysł przemodelowania czołgów – wyposażenie ich w specjalne „zęby” do cięcia żywopłotów. Niezbędnego materiału nieoczekiwanie dostarczyli wrogowie. Na normandzkich plażach znajdowało się mnóstwo stalowych „jeży”, które miały przeszkodzić w desancie aliantów. Rozmontowując i ostrząc stalowe belki, z których składały się „jeże” można było skonstruować rodzaj brony i umocować ją na przedzie czołgu. Ze względu na podobieństwo do kłów lub rogów, przysposobione w ten sposób czołgi nazywano „nosorożcami”.

Po niespełna trzech miesiącach było jasne, że Operacja Overlord zakończyła się sukcesem. Ustabilizował się front zachodni, zmuszając Niemcy do walki na dwa fronty. Pod koniec sierpnia alianci zdobyli Paryż.

Więcej o tym, jak przebiegała Operacja Overlord i o innych przełomowych działaniach wojennych XX wieku opowiedzą historycy, archeolodzy i rekonstruktorzy w cyklu „Wojenne soboty” w marcu na kanale Polsat Viasat History.

Autorka tekstu: Maria Więckowska

Dziesięć tysięcy lat temu rozpoczęła się tak zwana rewolucja neolityczna. Ludzkość stopniowo odeszła od wędrownego trybu życia. Porzucono dotychczasowe główne sposoby pozyskiwania żywności – łowiectwo i zbieractwo, na rzecz rolnictwa i hodowli. Zazwyczaj uważa się, że był to przełom, który przyniósł same korzyści i umożliwił rozwój cywilizacji. Odkrycia archeologiczne zachęcają jednak, by ponownie postawić sobie pytanie, czy tak było.

Rewolucja neolityczna i zdrowie

Badania szkieletów odnalezionych na terenie Grecji i Turcji wykazały, że pokolenia urodzone po wprowadzeniu rolnictwa były znacznie niższego wzrostu, niż wcześniejsze. Mężczyźni przed rewolucją neolityczną mierzyli średnio koło 180 cm. Po upowszechnieniu osiadłego trybu życia – zaledwie 160 cm. W przypadku kobiet średni wzrost obniżył się ze 170 do 150 cm. Co więcej, z badań kości i uzębienia prowadzonych przez archeologów na różnych obszarach wynika nie tylko, że ludzie byli mniejsi. Krócej żyli, częściej zapadali na choroby zakaźne i anemię. Dlaczego? Paradoksalnie, archeologia dowodzi, że łowcy-zbieracze prowadzący koczowniczy tryb życia odżywiali się w sposób bardziej urozmaicony i zdrowszy, niż późniejsi osiadli rolnicy. Nie groziła im klęska głodu, która tak często nękała rolników, gdy pogoda i nieurodzaj zniszczyły uprawy. Osiadły tryb życia sprzyjał również rozprzestrzenianiu chorób i pasożytów. Ponadto w społeczności łowców-zbieraczy panowała większa równość. Tryb osiadły sprzyjał uprzywilejowaniu jednych grup społecznych kosztem innych. W pewnym sensie pogorszyła się między innymi sytuacja kobiet.

Rewolucja neolityczna a kobiety

Zanim nastąpiła rewolucja neolityczna, w społeczności myśliwych zbieraczy kobiety karmiły piersią dzieci do trzeciego roku życia lub dłużej. Po przejściu na osiadły tryb życia dostępne stały się inne źródła żywienia małych dzieci – mleko zwierząt i produkty zbożowe. Kobiety, które krócej i rzadziej karmiły piersią, szybciej stawały się płodne. Dlatego coraz częściej rodziły kolejne dzieci. W związku z tym częściej umierały przy porodach. Te, którym udało się przeżyć, były osłabione i bardziej narażone na choroby. Przyczyniło się to do osłabienia roli kobiet w społeczeństwie przez tysiąclecia.

O tym, jak współczesna archeologia pomaga na nowo określić rolę kobiet w historii dowiecie się więcej z filmu „Zagadka kości: rewolucja płci”, na kanale Polsat Viasat History 8 marca.

Autorka tekstu: Maria Więckowska

Myśląc o piramidach w Egipcie, większość osób wyobraża sobie najsłynniejszą z nich, piramidę Cheopsa. Uważana za jeden z siedmiu cudów świata starożytnego, przez niemal cztery tysiąclecia była najwyższą budowlą na ziemi. Przewyższyły ją dopiero średniowieczne katedry. Jednak historia piramid w Egipcie rozpoczęła się kilka pokoleń przed Cheopsem. Pierwszym z egipskich faraonów, któremu wzniesiono grobowiec w kształcie kamiennej piramidy był Dżoser, panujący w XXVII wieku p.n.e..

Dzieło Imhotepa

Zaprojektował ją Imhotep, człowiek wielu talentów, królewski wezyr, lekarz i kapłan. Jego sława w starożytności przyćmiła faraona, wiele wieków po śmierci był czczony jako bóg. Wykopaliska archeologiczne w Sakkarze wykazały, że Imhotep podczas prac nad piramidą kilkakrotnie zmieniał koncepcję. Wcześniej grobowce władców miały kształt mastaby – ściętego ostrosłupa. Tutaj również pierwotnie powstała mastaba o wysokości około ośmiu metrów. Na niej nadbudowano kolejną, potem jeszcze jedną – łącznie sześć segmentów, tworzących charakterystyczny, schodkowy kształt. Sześćdziesięciometrowa budowla w Sakkarze była do czasu wybudowania piramidy w Meidum najwyższą konstrukcją świata.

Kamienna rewolucja

Kamień nie był budulcem powszechnie stosowanym w Egipcie. Domy budowano z drewna i z cegły. Nawet pałac faraona był ceglany. Dlatego decyzja o tym, aby grobowiec władcy był potężną budowlą z kamienia była prawdziwie rewolucyjna. Kamień trudno było pozyskać, obrabiać i transportować. Jednocześnie jest to jednak materiał znacznie trwalszy i to właśnie dzięki wykorzystaniu tego surowca piramidy w Egipcie podziwiamy do dziś.

Tajemnice Suchej Fosy

Materiał budowlany w tym przypadku nie został przetransportowany z daleka. W XX wieku archeolodzy odkryli, że piramida otoczona była suchą fosą. Prawdopodobnie to właśnie stamtąd wykuto wapień, z którego wzniesiono piramidę. Na temat fosy istnieje również ciekawa teoria polskich archeologów, prowadzących badania na stanowisku w Sakkarze. Być może była ona nie tylko kamieniołomem, lecz także modelem drogi pełnej przeszkód, którą faraon będzie musiał przemierzyć w zaświatach.

Więcej o piramidzie Dżosera oraz innych piramidach w Egipcie i ich sekretach, odkrywanych dzięki nowoczesnym metodom badań archeologicznych dowiecie się z cyklu „Tajemnice Egiptu”, od 1 marca na kanale Polsat Viasat History.

Autorka tekstu: Maria Więckowska

Sophie Scholl, zanim stała się symbolem oporu przeciwko nazizmowi, wiodła życie podobne do większości niemieckich dziewcząt w latach trzydziestych. Kiedy Hitler doszedł do władzy miała dwanaście lat. Jej rodzice nie popierali nazistów, ale bracia i siostry początkowo ufali nowym władzom. Pięcioro rodzeństwa Scholl, wychowywanych w duchu patriotycznym, z nadzieją słuchało obietnic o przyszłej wielkości i dobrocie ojczyzny . Bracia Sophie Scholl, Hans i Werner, podobnie jak wielu młodych chłopców należeli do Hitlerjugend. Sophie również wstąpiła do żeńskiej sekcji tej organizacji. Wkrótce jednak zaczęli zdawać sobie sprawę z prawdziwego oblicza Trzeciej Rzeszy.

Biała Róża

Coraz więcej osób znikało w obozach koncentracyjnych, nasilały się represje wobec Żydów. Język propagandy był coraz bardziej brutalny. Zaczęła się wojna. Hans Scholl studiował medycynę na uniwersytecie w Monachium i tam rozpoczął działalność w niewielkiej organizacji „Biała Róża”. Była to garstka studentów pod opieką profesora filozofii Kurta Hubera. Wkrótce dołączyła do nich Sophie. W 1942 grupa opracowała kilka ulotek, nawołujących do oporu i piętnujących nazistowskie zbrodnie przeciwko Polakom i Żydom. Ulotki trafiały do skrzynek pocztowych i budek telefonicznych.

Ulotki

Podczas letniej przerwy w roku akademickim Hans został wysłany jako sanitariusz na front wschodni, co umocniło jego antywojenną i antynazistowską postawę. Sophie w tym czasie starała się pozyskać powielacz, aby nie przepisywać ulotek na maszynie i móc zwiększyć ich nakład. Na początku 1943 roku powstała kolejna partia ulotek. Tym razem były rozsyłane nie tylko z Monachium. Członkowie grupy Biała Róża jeździli pociągami do różnych miast, z ulotkami w plecakach. Chcieli stworzyć wrażenie, że opozycja tworzy dużą, zorganizowaną sieć. Ulotki trafiły do kilkunastu dużych ośrodków w Trzeciej Rzeszy, w tym zaanektowanej Austrii – dostarczono je do Hamburga, Berlina, Kolonii i Wiednia. Niestety, wiele osób po znalezieniu ulotek odnosiło je na Gestapo.

Wyrok

Władze uznały organizację za realne zagrożenie i zaczęły intensywnie poszukiwać jej członków. Kiedy Hans i Sophie Scholl rozrzucili ostatnia partię ulotek na uniwersytecie, zostali zauważeni i zadenuncjowani przez woźnego. W ciągu kilku dni zostali skazani na śmierć i natychmiast straceni. Sophie Scholl miała zaledwie 21 lat.

Mimo starań, władzom nie udało się zataić istnienia Białej Róży. Ostatnie ulotki grupy były rozrzucane nad Niemcami przez brytyjskie samoloty. Odwaga Sophie Scholl nie została zapomniana.

Inne Niemki, które na różne sposoby przeciwstawiały się nazistowskiej władzy zobaczycie w filmie „Kobiety, które walczyły z Hitlerem”, premiera 8 marca na kanale Polsat Viasat History.

Autorka tekstu: Maria Więckowska

W 1665 roku Londyn dotknęła zaraza. Przez półtora roku spowodowała śmierć około stu tysięcy osób – jednej czwartej ówczesnej populacji Londynu. Podobnie jak czarna śmierć, która nękała Europę trzysta lat wcześniej, był to rodzaj dżumy.

Czy szczury są winne?

Długo uważano, że zaraza była roznoszona przez szczury. W istocie przenosiły ją raczej pchły, które mogły przeskakiwać ze szczurów na ludzi. Jednak z ostatnich badań wynika, że źródłem zakażenia były najprawdopodobniej przede wszystkim wszy, pasożytujące na ludziach. Bakterie przenoszone były zwłaszcza przez wszy odzieżowe, dziś prawie nieznane.

Choć nie znano wówczas dokładnego mechanizmu rozprzestrzeniania epidemii, londyńczycy wiedzieli, że źródłem zarazy mogą być nie tylko sami chorzy, lecz także ich ubrania lub pościel. Wydawano surowe zakazy handlowania „zapowietrzonymi przedmiotami”. Słynny pamiętnikarz Samuel Pepys, odnotował w swoim dzienniku 3 września, że włożył „piękny barwisty strój i nową perukę”. Następnie zastanawia się, czy zaraza wpłynie na ówczesną modę noszenia peruk. Podejrzewa, że „nikt nie zechce kupować włosów” w związku z obawą, czy nie należały do ofiar dżumy.

Lockdown i dystans społeczny w XVII wieku

Te rozważania są ze współczesnego punktu widzenia dość osobliwe. Podobnie jak ówczesny zwyczaj oznaczania „zapowietrzonych” domów czerwonym krzyżem. Jednak wiele innych zapisków z dziennika Pepysa zyskało zaskakującą aktualność w dobie pandemii COVID-19. Na przykład obserwacja: „Ulice wszędzie takie puste, że bardzo smutny przedstawiają widok”. Pamiętnikarz śledził również ogłaszany co tydzień rejestr zgonów i zastanawiał się, do jakiego stopnia jest on zgodny z rzeczywistością. Podejrzewał, że dane mogą być niedoszacowane z uwagi na nieodnotowane zgony nędzarzy. Jednocześnie Pepys był zaskakująco aktywny. Miasto opustoszało, kto mógł, uciekał przed zarazą, król schronił się wraz z dworem w Oksfordzie. Widowisk publicznych zakazano. Oberże i kawiarnie działały w ograniczonym zakresie. Jednak Pepys pozostał w mieście i opisuje dość wiele spotkań i spożywanych w towarzystwie posiłków. Uporządkował swoje sprawy i spisał testament. „Miasto w takim niezdrowiu, że człowiek nie może być pewien,czy przeżyje dwa dni”-zapisał w sierpniu. Dane mu jednak było dożyć końca zarazy i przeżyć jeszcze ponad trzydzieści lat.

Twórcy serii „Epidemia: wielka zaraza w Londynie” odwiedzili archiwa historyczne i nowoczesne laboratoria, aby dowiedzieć się jak najwięcej o siedemnastowiecznej zarazie. Oglądajcie od 7 marca na kanale Polsat Viasat History.

Autorka tekstu: Maria Więckowska

Pierwsza wojna światowa, nazywana niegdyś po prostu „Wielką Wojną” odmieniła życie wielu osób. Jedną z nich była Marina Jurłowa, kozacka dziewczyna walcząca w szeregach rosyjskiej armii.

Urodzona w 1900 roku

Marina urodziła się i wychowywała w wiosce na Kubaniu – zasiedlonej przez Kozaków historycznej krainie Rosji w dorzeczu rzeki Kubań. Jej ojciec należał do Kozackiego Wojska Kubańskiego. Była to jednostka utworzona w ramach reform armii imperium rosyjskiego po przegranej wojnie krymskiej w połowie XIX wieku. W 1914 roku, gdy wybuchła pierwsza wojna światowa, ojciec Mariny wyruszył na front. Czternastoletnia wówczas córka zdecydowała się pójść jego śladem i dołączyła do jednego z kozackich regimentów. Początkowo zajmowała się końmi. Wkrótce jednak zaczęła walczyć w mundurze u boku innych żołnierzy.

Na froncie

Podczas niebezpiecznej operacji wysadzania mostu nad rzeką Araks niedaleko Erywania większość jej oddziału zginęła. Marina została ciężko ranna w nogę, o mały włos uniknęła amputacji. Została wówczas po raz pierwszy odznaczona orderem św. Jerzego – później otrzymała to odznaczenie jeszcze dwukrotnie. Po leczeniu w szpitalu w Baku powróciła na front. Nauczyła się naprawiać i prowadzić samochody. Kolejny raz ranna w 1917 roku, trafiła na wiele miesięcy do szpitala, tym razem w Moskwie. Cierpiała również z powodu stanu nazywanego wówczas nerwicą frontową, dziś znanego jako zespół stresu pourazowego.

Po rewolucji

Pierwsza wojna światowa w Rosji przyspieszyła wybuch rewolucji i upadek cara. Po przewrocie bolszewickim rozpętała się wojna domowa. Większość kozaków kubańskich opowiedziała się po stronie Białych. Tysiące z nich po ostatecznym zwycięstwie Czerwonych zostało deportowanych, trafiło do łagrów lub straciło życie.

Marina Jurłowa również walczyła w szeregach Białych. Ponownie została ranna. Próbowała dostać się do szpitala we Władywostoku – najpierw pociągiem, który jednak utknął na Syberii, zatrzymany przez bolszewików. Ostatecznie dotarła tam po wielotygodniowym marszu przez Syberię. Stamtąd trafiła do Japonii. W 1922 roku wyjechała na zawsze do Stanów Zjednoczonych. Miała zaledwie 22 lata. Zaczęła występować jako tancerka. Wyszła za mąż, otrzymała obywatelstwo. W latach trzydziestych opublikowała wspomnienia. Zmarła w roku 1984.

Więcej o wojennych losach Mariny Jurłowej oraz kilkunastu innych zwykłych osób, których życie odmieniła pierwsza wojna światowa dowiecie się z serii „Wspomnienia z wielkiej wojny”,na kanale Polsat Viasat History od 15 marca.

Autorka tekstu: Maria Więckowska

Rolę fabryki samochodów FIAT w faszystowskich Włoszech można porównać do znaczenia fabryki Volkswagena w nazistowskich Niemczech. Motoryzacja i związany z nią postęp techniczny to ważne punkty w propagandzie Mussoliniego i Hitlera. W obu krajach budowano autostrady i projektowano samochody „dla ludu”. Jednocześnie powstawały luksusowe auta na użytek władzy, jako wyznacznik prestiżu. Gdy rozpoczęła się II wojna światowa, fabryki samochodów wspierały również przemysł zbrojeniowy.

Przed Wielką Wojną

Przedsiębiorstwo FIAT powstało w 1899 roku – jego nazwa to skrót od Fabbrica Italiana Automobili Torino (Włoska Fabryka Samochodów w Turynie). Auta były jeszcze wówczas towarem luksusowym i mało dostępnym. Kilka lat później twórca firmy, Giovanni Agnelli pojechał do Stanów Zjednoczonych, aby spotkać się się z Henrym Fordem, pionierem masowej produkcji samochodów. Dzięki usprawnieniu procesu produkcji m.in. poprzez zastosowanie taśmy produkcyjnej Ford zrewolucjonizował rynek. Auta stały się tańsze i bardziej dostępne. Agnelli wykorzystał podobne rozwiązania w swoim zakładzie produkcyjnym. Dzięki temu przedsiębiorstwo rozkwitło. I wojna światowa, nazywana wtedy po prostu „wielką wojną” dodatkowo przyspieszyła rozwój firmy.

W kraju Mussoliniego

W 1923 na potrzeby masowej produkcji FIAT otworzył nową fabrykę samochodów, jedną z najnowocześniejszych na świecie. Agnelli za zasługi dla gospodarki został mianowany dożywotnim senatorem. Faszystowskie władze, aby wspierać narodową gospodarkę, zablokowały możliwość tworzenia zagranicznych fabryk samochodów we Włoszech, co dało firmie FIAT wyjątkową pozycję. Motoryzacja była dla faszystowskiego reżimu bardzo ważna. To we Włoszech powstała, na początku lat 20’, pierwsza autostrada na świecie. Na życzenie Mussoliniego powstał samochód „dla mas” – fiat 500, Topolino (tak samo nazywa się po włosku Myszka Miki)

Fiaty na froncie

Oprócz samochodów FIAT produkował w czasie II wojny światowej samoloty, broń i czołgi. Nie tylko na potrzeby Włoch, lecz także Japonii, wcześniej także generała Franco w Hiszpanii. Kiedy szala zwycięstwa zaczęła przechylać się na stronę aliantów, FIAT zaczął prowadzić podwójną grę. Cały czas produkując masowo na front, jednocześnie przygotowywał się do porażki faszystów, w ukryciu wspierając ruch oporu.

O tym jaką rolę odegrały fabryki samochodów, a także inne gałęzie przemysłu i nowe wynalazki w przebiegu II wojny światowej dowiecie się więcej z II serii cyklu „Wojenne fabryki w lutym na kanale Polsat Viasat History.

Autorka tekstu: Maria Więckowska

Hunowie i ich budzący grozę wódz Attyla zaznaczyli swą obecność w historii Europy tak mocno, że jeszcze wiele wieków później „najazd Hunów” jednoznacznie kojarzył się z inwazją barbarzyńców, niszczących cywilizację. W burzliwym okresie wędrówek ludów to właśnie Hunowie wywołali efekt domina, który doprowadził do upadku Cesarstwa rzymskiego. Sami jednak również zostali pokonani.

Obyczaje Hunów

Hunowie byli ludem koczowniczym. „Nikt z nich nie może odpowiedzieć na pytanie, skąd pochodzi, ponieważ gdzie indziej się począł,w odległym od tego miejscu – urodził, a jeszcze dalej – wychował” – pisał rzymski historyk z IV wieku. Słynęli jako znakomici jeźdźcy – rzymscy historycy pisali, że huńscy mężczyźni nigdy nie zsiadają z koni, jedząc, pijąc i śpiąc w siodle. Porównywano ich do mitycznych centaurów – pół ludzi, pół koni. „Dziecko, oddzielone od matki, ledwie zacznie się trzymać na nogach, już siada na grzbiet konia” – opisywał rzymski poeta z Galii. Kobiety natomiast miały nigdy nie opuszczać wozów. Podobno nie znali ognia ani uprawy zbóż, jedni więc surowe mięso i dzikie rośliny. Trzeba jednak pamiętać, że większość informacji o Hunach pochodzi z nieprzychylnych przekazów ich wrogów.

Wędrujący wojownicy

Przybyli z Azji. Pojawili się u granic cesarstwa pod koniec IV wieku. Już wcześniej ich wyprawy były impulsem do przemieszczania się innych ludów. W V wieku Attyla zjednoczył rozproszone grupy Hunów i kontrolował duże terytorium w dorzeczu Dunaju. Trudno jednak powiedzieć, że było to państwo, a tym bardziej imperium Hunów.

Hunowie byli świetnymi wojownikami i toczyli nieustanną wojnę, nie polegała ona jednak na regularnych bitwach. Opierali się raczej na polityce najazdów i zastraszania. Słynęli z okrucieństwa. Zapuszczając się coraz dalej w głąb kontynentu europejskiego próbowali zdobyć Galię. W 451 roku doszło do wielkiej bitwy na polach Katalaunijskich (teren obecnej Szampanii we Francji). Hunowie zmierzyli się z Rzymianami, po obu stronach walczyły też wojska różnych ludów germańskich. Było to jedno z najważniejszych starć starożytnej Europy i ostatnie wielkie zwycięstwo cesarstwa. Ekspansja Hunów została powstrzymana. Attyla zmarł dwa lata później. Istnieje legenda, że zamordowała go świeżo poślubiona żona, germańska księżniczka. Prawdopodobnie był to jednak wypadek związany z krwotokiem z nosa i nadużyciem alkoholu. Jego następcy rozpoczęli walki o schedę – po kilkunastu latach nie było już śladu po „imperium Hunów”.

O burzliwych dziejach Europy, powstających i upadających imperiach, o mariażach i sojuszach więcej w serii „Cywilizacje: Europa” w lutym na kanale Polsat Viasat History.

Autorka tekstu: Maria Więckowska

Watykan, od starożytności ważny dla chrześcijan jako miejsce pochówku świętego Piotra, w XIV wieku stał się główną siedzibą papieży. Wielu z nich było koneserami i mecenasami sztuki. Dzięki ich staraniom stolica kościoła katolickiego stała się również ważnym ośrodkiem artystycznym, a z czasem siedzibą muzeów o bogatych kolekcjach. Szczególnie ważny dla historii Watykanu genialny i wszechstronny artysta, Michał Anioł, współpracował kolejno aż z siedmioma papieżami.

Papież – koneser sztuki antycznej

Pierwszym z nich był Juliusz II. Papież ten gromadził nie tylko rzeźby i obrazy religijne. Cenił również sztukę klasyczną. Nawet imieniem nawiązywał do czasów starożytnych rzymskich władców. Gdy w 1506 roku w Rzymie, niedaleko Złotego Domu Nerona i Term Tytusa odkryto fragmenty marmurowej starożytnej rzeźby, papież wysłał tam Michała Anioła i florenckiego architekta Giuliano da Sangallo. Rozpoznali w znalezisku antyczną grupę Laokoona, opisywaną jako arcydzieło przez Pliniusza w I wieku n.e. Według mitu, Laokoon był mieszkańcem Troi, który namawiał innych Trojan, aby nie przyjmowali daru pozostawionego przez Greków – słynnego konia trojańskiego. Nieprzychylni mu bogowie zesłali dwa potężne węże, które zabiły Laokoona i jego dwóch synów. Trojanie uznali to za dodatkowy znak, że należy wprowadzić do miasta drewnianego konia, co jak wiadomo ich zgubiło. Juliusz II natychmiast kupił rzeźbę i umieścił w Watykanie.

Michał Anioł w służbie papieży

Michał Anioł pracował wówczas nad zamówionym przez papieża dla samego siebie grobowcem. Był to pracochłonny projekt,obejmujący 40 posągów. Sam wybór marmurowych bloków w toskańskich kamieniołomach zajął artyście kilka miesięcy. Prace zostały przerwane przez ostry konflikt między papieżem a rzeźbiarzem, który urażony opuścił Rzym. Po kilku latach został ponownie zaproszony, tym razem,żeby ozdobić freskami Kaplicę Sykstyńską. Początkowo niechętny, uważał się bowiem głównie za rzeźbiarza, ostatecznie stworzył jedno z największych arcydzieł Watykanu. W tym okresie powstały malowidła na suficie, natomiast słynny „Sąd ostateczny” Michał Anioł zaczął malować ponad 20 lat później na zlecenie innego papieży, Klemensa VII, a ukończył już podczas pontyfikatu kolejnego – Pawła III. W ciągu siedmiu lat stworzył niezwykłą kompozycję ponad 400 postaci. Uwagę przykuwał niezwykły obraz Jezusa Chrystusa, namalowanego wbrew konwencjom – bez brody, muskularny, przypomina raczej jednego z bogów greckich.

Więcej faktów z historii Watykanu, począwszy od starożytności, zobaczycie, wraz z interesującymi rekonstrukcjami nieistniejących już budowli, w filmie „Watykan – stolica papieży”, premiera w niedzielę 7 lutego o 21:00 tylko na kanale Polsat Viasat History.

Autorka tekstu: Maria Więckowska

Przełomowym momentem w historii imperium osmańskiego było zdobycie Konstantynopola. To zwycięstwo, które przypieczętowało ostateczny upadek imperium rzymskiego na Wschodzie, rozpoczęło nową erę w dziejach sułtanów tureckich i całej Europy.

Konstantynopol – drugi Rzym

Konstantynopol był stolicą cesarstwa, które nazywamy często cesarstwem bizantyńskim. Jednak w czasach, gdy istniało, nigdy nie używano tej nazwy. Jego mieszkańcy nazywali siebie Rzymianami, a swoje państwo – cesarstwem Rzymian. W IV wieku naszej ery cesarz Konstantyn przeniósł bowiem do miasta Bizancjum nad Bosforem stolicę imperium rzymskiego. Przebudował miasto i uczynił swoją siedzibą, nowym Rzymem. Konstantynopol – tak miał się odtąd nazywać – położony był korzystnie, na przecięciu szlaków handlowych. Wkrótce rozkwitł jako ośrodek handlowy, naukowy i kulturalny. Kilkadziesiąt lat później, w 395 roku, imperium rzymskie zostało podzielone na dwie części. Zachodnią, łacińską, ze stolicą w „starym” Rzymie i wschodnią, w której dominował język grecki, ze stolicą w Konstantynopolu. Upadek imperium rzymskiego na Zachodzie nastąpił już niespełna 200 lat później, natomiast cesarstwo na Wschodzie przetrwało jeszcze tysiąc lat. Wprawdzie w średniowieczu stopniowo podupadało, jednak dopiero w 1453 roku ostatecznie zniknęło, pokonane przez rozkwitające imperium osmańskie.

Mehmed Zdobywca

Państwo tureckie pod wodzą dynastii Osmanów powstało pod koniec XIII wieku. Stopniowo wzmacniało swoją pozycję w regionie, budząc niepokój w Europie. Turcy kilkakrotnie przymierzali się do zdobycia Konstantynopola. Jednak z powodu sporów wewnętrznych i zaangażowania w inne konflikty nie mogli osiągnąć celu. Ale gdy młody sułtan Mehmed II, znany później jako Mehmed Zdobywca, przystąpił w końcu do oblężenia, okazało się, że ma potężną przewagę. Zgromadził liczącą ponad 80 tysięcy armię, podczas gdy obrońców było dziesięciokrotnie mniej. Atakował na morzu i na lądzie, wykorzystując do niszczenia murów potężną artylerię, o nieznanej wcześniej sile uderzenia. Mimo obaw przed turecką ekspansją, władcy europejskich państw nie pospieszyli z pomocą. Po 53 dniach Konstantynopol został zdobyty i splądrowany. Miasto, przemianowane na Stambuł, stało się stolicą imperium osmańskiego. Dla chrześcijańskiej Europy był to wstrząs.

O tym, jak powstawało imperium osmańskie więcej już w lutym w serii „Rozkwit imperiów: Osmanowie” na kanale Polsat Viasat History.

Autorka tekstu: Maria Więckowska

W niezwykłej scenerii ogrodów w Wersalu w okresie panowania Ludwika XIV odbywało się wiele spektakli teatralnych i tanecznych, również z udziałem samego Króla Słońce. Ludwik XIV był utalentowanym tancerzem i wykorzystywał balet do tworzenia własnego wizerunku, jednocześnie podnosząc rangę tej sztuki.

Król Tancerz

Już jako czternastolatek, podczas karnawału w 1653 roku, Ludwik wystąpił w przedstawieniu „Ballet de nuit” (Balet nocy) aż w sześciu rolach. Jedną z nich była rola Króla Słońce, od której pochodził jego przydomek. Przedstawienie w kilku częściach trwało łącznie 13 godzin. Spektakl olśniewał scenografią, kostiumami i efektami specjalnymi, takimi jak powóz Księżyca, zaprzężony w sowę, który sprawiał wrażenie unoszącego się na niebie. Przybycie Króla Słońce w złotym, błyszczącym kostiumie i koronie ze strusich piór było kulminacyjnym momentem.

Mistrzowie w otoczeniu króla

Choreografem był Pierre Beauchamps, który później przez ponad 20 lat udzielał królowi lekcji tańca. Zasłynął nie tylko jako autor układów tanecznych do wielu baletów, lecz także twórca pięciu podstawowych pozycji baletowych. Do dziś uczy się ich każde dziecko na pierwszych lekcjach baletu i stanowią podstawę klasycznej techniki baletowej. Z kolei kompozytorem muzyki do spektaklu był Jean-Baptiste Lully, który później stał się nadwornym kompozytorem Króla-Słońce. Przez 30 lat komponował muzykę do przedstawień baletowych teatralnych i operowych, współpracował przy tworzeniu spektakli między innymi z Molierem. Napisał też ponad 90 menuetów. Taniec ten narodził się właśnie na dworze Króla Słońce i przez kolejne półtora wieku był najważniejszym z tańców i popularną formą muzyczną. Rolę króla tańców odebrał mu dopiero walc w XIX wieku.

Wraz ze zmianami w wyglądzie fizycznym króla oraz umacnianiem jego pozycji politycznej zmieniały się role, w których występował. Chętnie wcielał się w greckiego boga Apollona. Ten związany ze sztuką, muzyką i pięknem bóg pojawia się również na wielu malowidłach i rzeźbach w pałacu i ogrodach wersalskich. Później, jako władca absolutny, Ludwik XIV odgrywał również rolę najpotężniejszego z bogów, Jowisza.

O tym, jak Król-Słońce kreował swój wizerunek, zatrudniając sztab specjalistów z różnych dziedzin – zarówno inżynierów i naukowców jak i ogrodników czy artystów – więcej w serii „Wersal. Pałac Króla Słońce” w grudniu na kanale Polsat Viasat History od poniedziałku 28 grudnia o 20:40.

Autorka tekstu: Maria Więckowska

Na frontach II wojny światowej na ogromną skalę stosowano narkotyki, które miały być cudowną bronią – odpędzać strach i senność, dodawać bojowego ducha a nawet powstrzymywać objawy PTSD.

Metamfetamina bez recepty

Niemieckim żołnierzom już podczas kampanii wrześniowej podawano Pervitin.. Lek ten, zarejestrowany w 1938 roku, to chlorowodorek metaamfetaminy, potocznie znany jako kryształ lub speed. Pomagał zwalczyć zmęczenie, znosić długotrwały wysiłek fizyczny, w większych dawkach pobudzał agresję, dlatego postanowiono wykorzystać go na froncie. Ponieważ sprawdził się podczas wojny z Polską, w kolejnych miesiącach zastosowano go na masową skalę. W szczytowej fazie Blitzkriegu, wiosną i latem 1940 roku żołnierze Wehrmachtu otrzymali 35 milionów tabletek Pervitinu. O tym, jak szybko uzależniał, świadczą zachowane listy późniejszego noblisty, Heinricha Bölla, który służył w armii niemieckiej w okupowanej Polsce. W kolejnych listach do rodziny wciąż prosił o przesłanie Pervitinu, również w okresie, gdy nie toczyła się walka zbrojna.

Paradoksalnie, oficjalna ideologia nazistów głosiła kult zdrowia i tężyzny fizycznej, ważną rolę w propagandzie odgrywał sport. Narkotyki były potępiane. Jednocześnie Pervitin był legalnie i bez recepty dostępny w aptekach i powszechnie stosowany przez żołnierzy. Istniały nawet czekoladki z metaamfetaminą. Narkotyzowali się także nazistowscy zbrodniarze i przywódcy. Hermann Goering był już w latach dwudziestych uzależniony od morfiny, od pewnego momentu narkotyki przyjmował również Adolf Hitler.

Nie tylko naziści

Również alianci – Brytyjczycy i Amerykanie – zdecydowali się na podawanie żołnierzom narkotyków. Podczas bitwy o Anglię nieoficjalnie wydzielano pilotom angielskim benzedrynę, czyli amfetaminę. Następnie, po przeprowadzeni testów, dystrybuowano ją już oficjalnie. Żołnierze wojsk brytyjskich otrzymali łącznie 72 miliony pigułek, amerykańskich – być może nawet 500 milionów.

Podczas poprzedniej wojny światowej poznano już dobrze nerwicę frontową, dziś uważaną za jedną z postaci PTSD – zespołu stresu pourazowego. Żołnierze pod wpływem niespotykanej dotąd brutalności doświadczali traumy wojennej. Objawy PTSD, takie jak paraliżujący strach, a nawet przejściowa niezdolność mówienia czy poruszania się czyniły ich niezdolnymi do walki, co stanowiło problem dla dowódców. Liczono na to, że benzedryna będzie podnosiła morale żołnierzy i pomoże im uniknąć stresu pourazowego. Nie doszacowano fatalnych skutków pozbawienia żołnierzy strachu oraz groźnych efektów ubocznych amfetaminy.

Więcej o roli narkotyków podczas II wojny światowej dowiecie się od 4 stycznia z serii „Tajemnice wojny” na kanale Polsat Viasat History.

Autorka tekstu: Maria Więckowska

Choć w starożytnych bitwach wielokrotnie wykorzystywano do walki słonie bojowe, szczególną sławę zyskały słonie Hannibala. Prawdopodobnie dlatego, że ten walczący z Rzymianami kartagiński wódz dokonał niezwykłego czynu – przeszedł ze swoją armią i 37 słoniami przez Alpy.

Z Indii do Persji

W Indiach używano słoni na wojnie już osiem wieków przed Hannibalem. Później indyjskie słonie zaczęła wykorzystywać do walki armia perska . Europejczycy prawdopodobnie po raz pierwszy zobaczyli słonie uszykowane do walki w czasach Aleksandra Wielkiego podczas bitwy pod Gaugamelą w IV wieku p.n.e.

Wykorzystywano ich ogromną siłę do przełamywania linii przeciwnika. Szarżowały z prędkością 30 km/h. Ich udział miał też w dużym stopniu znaczenie psychologiczne. Udawało się to szczególnie, jeśli wroga armia nie zetknęła się wcześniej ze słoniami. Budziły postrach rozmiarami. Konie były przerażone ich zapachem. Czasem dla większego efektu okrywano je tkaniną w jaskrawych kolorach lub malowano skórę.

Słoń w walce

Na grzbiecie słonia, często ubranego w zbroję znajdowała się drewniana wieżyczka, a w niej dwóch lub trzech żołnierzy uzbrojonych w proce, łuki lub oszczepy. Dookoła zwierzęcia gromadziła się załoga złożona czasem nawet z 50 osób, niedopuszczających do słonia wrogów. W czasach przed stworzeniem broni palnej bardzo trudno było zabić lub zranić słonia. Dlatego próbowano raczej je przestraszyć lub zdenerwować. To zwierzęta o wrażliwej psychice, łatwo wpadające w panikę. Słoń w popłochu stawał się groźny dla własnej armii, ponieważ zaczynał tratować wszystko dookoła. Dlatego niestety żołnierz jadący na słoniu musiał być gotowy na zabicie go w każdej chwili.

Słonie leśne

Słonie Hannibala nie były ani słoniami indyjskimi, ani dobrze nam dziś znanymi dużymi słoniami afrykańskimi. Najprawdopodobniej były to nieco mniejsze słonie leśne (obecnie gatunek zagrożony). Łatwiej było je schwytać i oswoić. Były jednak mniej silne i zamiast wieży dźwigały zwykle tylko jednego wojownika.

O tym, którędy dokładnie wędrowały słonie Hannibala i czy w Alpach pozostały jakieś ślady tej wędrówki opowiedzą historycy i archeolodzy w cyklu „Tajemnice starożytności” dostępnym od 11 stycznia o 22:00 na kanale Polsat Viasat History.

Autorka tekstu: Maria Więckowska

Choć Węgry podczas II wojny światowej były państwem satelickim nazistowskiej III Rzeszy , holokaust w tym kraju zaczął się dopiero w 1944 roku. Gdy wojsko niemieckie wkroczyło na terytorium dotychczasowego sojusznika, Żydów zamknięto w gettach i bardzo szybko rozpoczęły się masowe transporty do obozów koncentracyjnych, głównie do Auschwitz. Kolaborujące z nazistami ugrupowanie strzałokrzyżowców po przejęciu władzy również prowadziło politykę terroru wobec Żydów. Z 800 tysięcy węgierskich Żydów wojnę przeżyło około 200 tysięcy.

Bohaterski pastor

Około 2000 osób ocalił przed Holokaustem luterański pastor, Gábor Sztehlo. Początkowo pomagał ochrzczonym żydowskim dzieciom, potem już ratował je nie zważając na wyznanie. Po wojnie stworzył dom dla dzieci, które nie miały dokąd wrócić. W opuszczonej willi w Budapeszcie zorganizował Gaudiopolis – nazwa ta oznacza miasto radości. Była to mała republika, z konstytucja, prawami i rządem tworzonymi przez dzieci.

Gaudiopolis

Idea dziecięcej demokracji wydaje się bardzo nowoczesna, jednak odważni pedagodzy wprowadzali ją już wcześniej. W Polsce przed II wojną światową na podobnych zasadach funkcjonował Dom Sierot Janusza Korczaka.

Dzieci w Gaudiopolis wybierały „premiera” i „ministrów” i same decydowały o sobie, jednocześnie oddając się codziennym obowiązkom – pracy i nauce. Uczyły się krawiectwa, stolarki i najróżniejszych zawodów. Republika miała własną walutę – za godzinę pracy otrzymywało się jednego „Gapo-dolara” o wartości biletu tramwajowego. Dzieci redagowały dwa czasopisma – poważne i satyryczne. Ich próby literackie były chwalone przez słynnych węgierskich pisarzy, wspomina o nich w dzienniku Sándor Márai.

Budowanie wspólnoty

Wśród obywateli tej dziecięcej republiki były nie tylko dzieci żydowskie ocalone z Holokaustu. Schronienie w Gaudiopolis otrzymały również inne wojenne sieroty. Swój dom znalazł tam siedemnastoletni László Keveházi, którego ojciec, faszysta, trafił po wojnie do więzienia. On sam podczas wojny był przygotowywany w szkole kadetów do walki po stronie sojuszników Hitlera. Przyjęty do wspólnoty Gaudiopolis, znalazł w niej przyjaźń i pojednanie. Po wojnie został pastorem.

Gaudiopolis istniała do stycznia 1951 roku. Jej demokratyczny duch nie pasował do realiów umacniającej się władzy stalinowskiej.

Wzruszające opowieści ocalonych z Holokaustu mieszkańców Gaudiopolis będzie można usłyszeć w dostępnym od 10 stycznia cyklu „Pamięć o Holokauście” na kanale Polsat Viasat History.

Autorka tekstu: Maria Więckowska

Ta seria programów dokumentalnych w bardzo szczegółowy sposób analizuje największe, ale wciąż nierozwiązane tajemnice z historii Stanów Zjednoczonych. W oparciu o najnowsze dowody i z pomocą nowatorskich technologii poszukamy prawdy w legendarnych już dziś opowieściach o Strefie 51 czy procesach czarownic z Salem. Śledztwa prowadzi była żołnierka US Navy, a obecnie prywatny detektyw Jennifer Marshall. Razem z towarzyszącymi jej ekspertami podejmuje próbę ostatecznego rozwiązania tych historycznych zagadek.

Wyjątkowe pasmo programowe w grudniu na kanale Polsat Viasat History

W grudniu, codziennie od godz. 17:30, Polsat Viasat History zaprezentuje nowe, fascynujące pasmo „Po prostu historia”. Cykl rozpocznie się w poniedziałek 7 grudnia. Co tydzień pojawi się inny wiodący temat, w ramach którego nadawca zaprezentuje premierowe serie i filmy dokumentalne. Głównymi blokami tematycznymi będą: wojna, tajemnice, świat starożytny oraz królowie i władcy. 

Cykl „Po prostu historia” otworzy „Tydzień wojny” z nowym, sześcioodcinkowym serialem dokumentalnym „II wojna światowa: wyścig do zwycięstwa”, którego premiera będzie miała miejsce w poniedziałek 7 grudnia o godz. 20:50. Ta fascynująca seria ukazuje jak i dlaczego powstał centralny sojusz między Wielką Brytanią, Stanami Zjednoczonymi i Związkiem Radzieckim, który doprowadził do II wojny światowej. Każdy odcinek przedstawi dogłębną analizę wyścigu do ostatecznego zwycięstwa i powojennej dominacji, aż do dnia zakończenia wojny w Europie 8 maja 1945 r. Poznamy również dzieje rywalizacji i sporów pomiędzy przywódcami: Winstonem Churchillem, Franklinem D. Rooseveltem oraz Józefem Stalinem. Mając na uwadze, że każdy członek Wielkiej Trójki starał się narzucić pozostałym swoją wolę, rozstrzygnąć konflikt na własną korzyść i realizować swoją ideologię w powojennej Europie.

14 grudnia rozpocznie się „Tydzień Tajemnic”. O godz. 20:20 zostanie zaprezentowany wyjątkowy dokument „Tajemnica Włóczni Przeznaczenia”. Podobnie jak Arka Przymierza i Święty Graal – Święta Włócznia jest jedną ze świętych relikwii chrześcijaństwa. Wspominana w Ewangelii wg św. Jana znana jest jako broń użyta przez rzymskiego legionistę Longina do przebicia boku Chrystusa po jego ukrzyżowaniu. Z rany sączyły się „krew i woda”, dlatego to zjawisko uważane jest za cud. Sama włócznia stała się jedną z najbardziej pożądanych relikwii Męki Pańskiej. Według legendy kto ją posiada, staje się niepokonany i zdolny do rządzenia światem. Włócznia była poszukiwana przez wielu przywódców: Konstantyna Wielkiego, Napoleona, Barbarossę czy Hitlera… Autorzy filmu zabiorą nas w podróż od Jerozolimy po Paryż i Wiedeń, pokazując najnowsze badania naukowe i historyczne, dzięki którym poznamy niesamowitą historię tego artefaktu.

Kolejny tydzień cyklu „Po prostu historia” będzie poświęcony starożytnemu światu i rozpocznie się 21 grudnia. Premierowy dokument „Zaginione piramidy Azteków” zostanie wyemitowany o godz. 19:40. Wiele tajemnic Azteków spoczywa pod ziemią w stolicy Meksyku. Dziś archeolodzy są w stanie dotrzeć głębiej niż kiedykolwiek wcześniej, aby dowiedzieć się więcej na temat tego ludu indiańskiego i jak powstało ich niezwykłe imperium. Naukowcy wykorzystają oszałamiające obrazy CGI, unikalny dostęp do trwających nowych wykopalisk i dokonają pionierskiego eksperymentu, aby zbudować replikę piramidy Azteków na meksykańskiej wsi. Ciekawą propozycją jest również film dokumentalny „Tajemnice Sakkary”. Nekropolia skrywa w sobie jedną z najbardziej fascynujących tajemnic starożytnego Egiptu, którą postanowiła odkryć misja archeologiczna przy wykorzystaniu najnowszych technologii. W Sakkarze (ok. 30 km na południe od Kairu) mieści się niezwykły grobowiec – piramida faraona Pepiego II, ze ścianami pokrytymi hieroglifami. Niewielu o niej słyszało, ponieważ jest zamknięta dla zwiedzających, a jednak to właśnie jej – spośród wszystkich obecnie znanych piramid – poświęcono najwięcej tekstów naukowych. Po raz pierwszy od 90 lat uczestnicy międzynarodowej misji archeologicznej w Sakkarze otworzą i przeanalizują ten niezwykły grobowiec. Premiera w poniedziałek 21 grudnia o godz. 20:45.

Tego samego dnia o godz. 21:50 premierę będzie miał czteroodcinkowy dokument „Skanowanie Nilu”. Znakomity międzynarodowy zespół naukowców przeprowadzi podwójne skanowanie Nilu – z powietrza oraz przez głębinę rzeki. Seria odsłoni podróż w czasie trwającą 5000 lat z wykorzystaniem najnowszych technik archeologicznych. 

W tygodniu poświęconemu „Starożytnemu światu” zobaczymy również niezwykłą serię dokumentalną „Wielkie miasta starożytności”, w środę 23 grudnia o godz. 20:40. Cztery odcinki ukażą legendarne miasta: Ateny, Aleksandrię, Tikal i Rzym, a także niektóre z najsłynniejszych stanowisk archeologicznych na świecie. Te niezwykłe miasta, zbudowane jako świątynie wiedzy, szybko stały się tętniącymi życiem centrami starożytnego świata. Znakomite cyfrowe rekonstrukcje w połączeniu ze współczesnymi materiałami filmowymi i wyjaśnieniami najlepszych ekspertów rzucą nowe światło na te skarby architektury i dawne cywilizacje (od V w. p.n.e. do Cesarstwa Rzymskiego), które położyły fundamenty pod współczesny świat.

Zakończeniem cyklu „Po prostu historia” jest cykl „Królowie i władcy” z premierowym dokumentem „Wersal: pałac Króla Słońce”. Przyjrzymy się postaci Ludwika XIV i jego determinacji w budowie największego pałacu jego czasów. Matematycy, geodeci, astronomowie, inżynierowie, agronomowie i hydraulicy musieliby się bardzo wykazać, chcąc spełnić najśmielsze wymagania Króla Słońca. Co by wymyślili i czy budowa zakończyłaby sie powodzeniem? Dowiemy się tego w poniedziałek 28 grudnia o godz. 20:40.

Polsat Viasat History zaprasza na pasmo programowe „Po prostu historia”. Emisja rozpocznie się 7 grudnia, codziennie od godz.17:30 nowe programy tematyczne, w tym ekskluzywne premiery miesiąca.

Archeolodzy nurkujący pod wodą nie tylko odnajdują ruiny latarni morskiej z Faros i zatopionych dzielnic Aleksandrii, rozwiązują również niektóre zagadki piramid w Egipcie.

Piramida Amenemhata

Najsłynniejsze grobowce egipskich faraonów znajdują się w Gizie, jednak wiele tajemnic skrywają także piramidy w miejscowości Hawara w oazie Fajum. Kazał je zbudować Amenemhat III. Faraon ten panował przez ponad 40 lat w XIX wieku p.n.e. Był władcą miłującym pokój i skupionym na rozwoju kraju, szczególnie oazy Fajum. Obszar zawdzięcza mu odnowienie i rozbudowę sieci kanałów nawadniających, dzięki którym rozkwitło tam rolnictwo. Fajum dorównało obfitością plonów polom położonym w delcie Nilu. Wzniesione przez Amenemhata budowle w V wieku p.n.e. zachwyciły greckiego historyka Herodota, nazywanego „ojcem historii”. To on porównał tajemniczy, pełen korytarzy „pałac” w Hawarze do greckiego Labiryntu. Ta budowla była w istocie świątynią grobową. Niedaleko niej znajdowała się jedna z dwóch piramid króla, ta, w której sam został pochowany (w drugiej, mniej udanej, spoczęły królewskie małżonki). Była pierwszą z piramid w Egipcie wyposażoną w mechanizm blokujący, który miał uniemożliwić dostanie się do komory grobowej.

Zatopione korytarze

Mimo skomplikowanego systemu pułapek i zabezpieczeń złodziejom jeszcze w czasach starożytnych udało się dostać do wnętrza piramidy. Pusty skarbiec i szcżątki spalonej mumii faraona odkrył w XIX wieku badający piramidy w Egipcie archeolog William Flinders Petrie, jeden z ojców egiptologii. W tym okresie korytarze piramidy były zalane wodą tylko częściowo. Obecnie, ponieważ poziom wód gruntowych w Egipcie stale się podnosi, piramida jest w znacznej części podtopiona. Jej podziemne pomieszczenia zalewa woda. Od stu lat nie było możliwości dostania się do wypełnionych wodą korytarzy, sfotografowania czy sfilmowania ich. W sukurs archeologom przychodzi nowoczesna technika – podwodny robot z kamerą.

Jego pracę zobaczyć można w drugim odcinku z serii „Skanowanie Nilu”, od 21 grudniao 21:50  na Polsat Viasat History. Dowiecie się z niej również więcej o archeologach poszukujących zaginionych skarbów i badających piramidy w Egipcie, wykorzystując najnowsze zdobycze techniki, takie jak podwodne drony czy LIDAR.

Autorka tekstu: Maria Więckowska

Na świecie istnieje kilka różnych przedmiotów uważanych za Włócznię Przeznaczenia, relikwię Męki Pańskiej. Według Ewangelii został nią przebity bok Jezusa na krzyżu. Jedna ze świętych włóczni znajduje się w Polsce, w Krakowie.

Dar cesarza

Jest to tak zwana Włócznia Świętego Maurycego, którą w 1000 roku ofiarował Bolesławowi Chrobremu cesarz Otton III. Według relacji kronikarza Galla Anonima cesarz włożył młodemu księciu na głowę diadem i podarował cenne relikwie – obok świętej włóczni gwóźdź z Krzyża Pańskiego.

Dar cesarza był kopią Włóczni Przeznaczenia, znanej także jako Święta Lanca Cesarska – atrybutu władzy cesarzy niemieckich. W starożytności i średniowieczu tego rodzaju kopie uważano za niemal równie cenne i święte jak oryginał. Relikwiami stawały się nawet przedmioty, które tylko dotknęły właściwych relikwii. Świętości nabierały na przykład skrawki materiału pozostawione na pewien czas w grobie męczennika lub potarte o jego ciało czy choćby szatę. Włócznia podarowana Bolesławowi nie tylko była odwzorowaniem włóczni cesarzy, lecz także zawierała prawdopodobnie jej fragmenty.

Talizman Zwycięstwa

W ten sposób Otton symbolicznie przyjął polskiego księcia do grona chrześcijańskich, sprzymierzonych władców i uznał jego suwerenną władzę. 25 lat później Bolesław został pierwszym królem Polski. Odtąd włócznia należała do insygniów władzy z dynastii Piastów. W okresie rozbicia dzielnicowego znajdowała się już w Krakowie i stała się jednym symboli zjednoczenia państwa.

Można ją zobaczyć na obrazie Jana Matejki „Bitwa pod Grunwaldem”, wymierzoną w krzyżackiego wielkiego mistrza. Oczywiście to tylko malarska wizja, w rzeczywistości święta włócznia nie służyła do walki. Spoczywała bezpiecznie na Wawelu i wyjmowano ją tylko przy okazji wielkich uroczystości państwowych i religijnych.

Podczas II wojny światowej naziści wywieźli ją do Norymbergi, między innymi w związku ze swoim zainteresowaniem nadprzyrodzonymi mocami. Porównywali ją z lancą zabraną z Wiednia i próbowali zbadać, która z nich jest starożytną Włócznią Przeznaczenia. Jednak w przeciwieństwie do większości zagrabionych dóbr kultury włócznia została zwrócona jeszcze podczas okupacji. Był to niezwykły wyjątek.

Tysiącletni skarb nadal znajduje się w skarbcu na Wawelu.

Włócznię Przeznaczenia i inne tropy z nią związane można prześledzić w filmie „Tajemnica włóczni przeznaczenia” na kanale Polsat Viasat History od 14 grudnia o 20:20.

Autorka tekstu: Maria Więckowska

Na froncie wschodnim II wojny światowej ponad milion ofiar pochłonęło oblężenie Leningradu. Trwająca 900 dni blokada rozpoczęła się dwa miesiące po tym, jak w czerwcu 1941 Hitler niespodziewanie zaatakował Związek Radziecki. Zdobycie dawnej stolicy Rosji, ważnego ośrodka przemysłu i kultury oraz portu Floty Bałtyckiej, było jednym z głównych celów strategicznych nazistowskich Niemiec na terenie ZSRR. Leningradu, wbrew oczekiwaniom Hitlera, nie udało się zdobyć szturmem. Niemiecka armia rozpoczęła oblężenie, prowadząc ostrzał artyleryjski i bombardowania.

Groza i Głód

Miasto zostało odcięte od dostaw żywności i bardzo szybko zapanował głód. Przestały kursować trolejbusy i tramwaje. Ograniczono dostawy prądu. Wprowadzono racjonowanie żywności – w najtrudniejszym momencie pracownikom fizycznym przysługiwało zaledwie ćwierć kilo chleba dziennie, pozostałym o połowę mniej. Co więcej, był to chleb bardzo niskiej jakości, do mąki dodawano celulozę i wytłoki z bawełny. Kartki żywnościowe krążyły w nielegalnym obiegu, kradziono je, zdarzały się przypadki morderstw dla kartek. Leningradczycy masowo umierali z głodu. Odnotowano przypadki kanibalizmu. Jednocześnie wciąż trwał stalinowski terror.

Zachowały się wstrząsające wspomnienia leningradczyków z tego okresu. Wśród nich dziennik dwunastoletniej Tani Sawiczewej (jego kopię można zobaczyć w gdańskim Muzeum II Wojny Światowej). Dziewczynka odnotowała kolejno śmierć wszystkich członków rodziny – babci, siostry, brata, wujków i mamy. Ostatnie zapiski to „Umarli wszyscy” i „została tylko Tania”. Ona sama również niestety nie przeżyła wojny – już po ewakuacji z miasta zmarła z powodu gruźlicy i wycieńczenia.

Jedyną drogą, jaką transporty żywności mogły dostać się do miasta był szlak prowadzący przez Jezioro Ładoga. Nazywano go „drogą życia”. Straszliwe mrozy, choć przyczyniły się do śmierci kolejnych ofiar, jednocześnie ułatwiły transporty przez jezioro, które zamarzło. Drogą tą przewożono m.in. żywność i broń dostarczaną Związkowi Radzieckiemu przez Wielką Brytanię i Stany Zjednoczone.

Oblężenie trwało aż do stycznia 1944 roku. Leningrad stał się symbolem bohaterskiej, niezdobytej twierdzy. Szacowana liczba ofiar tego dramatycznego epizodu II wojny światowej waha się od 600 000 do nawet 1,5 miliona cywilów. .

O przebiegu działań na froncie wschodnim II wojny światowej, które pochłonęły miliony ofiar więcej w serii „II wojna światowa: wyścig do zwycięstwa” na kanale Polsat Viasat History już od poniedziałku 7 grudnia o 20:50.

Autorka tekstu: Maria Więckowska

Największą z tajemnic templariuszy są losy ich legendarnego skarbu. Wśród niezliczonych legend o zaginionym złocie templariuszy jest również polski trop. Jak to możliwe?

Kiedy przybyli?

Templariusze mieli swoje siedziby w całej średniowiecznej Europie, dotarli więc również na ziemie polskie. Henryk Sandomierski, jeden z pierwszych książąt dzielnicowych, uczestniczył w wyprawie rycerskiej do Jerozolimy. Według kronikarza Jana Długosza miał przywieźć ze sobą templariuszy i nadać im Opatów. Dowodem miały być istniejące w czasach Długosza kamienne figury rycerzy na portalu opatowskiej kolegiaty, przedstawione jakoby w stroju templariuszy.

Lepiej udokumentowane są nadania Henryka Brodaego na Śląsku kilkadziesiąt lat później. W 1226 templariusze założyli pierwszą komandorię na ziemiach polskich, w Oleśnicy Małej koło Oławy. 15 lat później brali udział w bitwie pod Legnicą. W Wielkopolsce osiedlał ich Władysław Odonic.

Czarcia Łapa

W niektórych miejscowościach istnieją legendy związane z tajemnicami templariuszy, choć historycy powątpiewają w obecność zakonu w tych miejscach. Na przykład w Kałkowie na Śląsku sam szatan, wezwany przez francuskiego króla Filipa Pięknego miał próbować porwać wzniesiony przez templariuszy kościół. Król, jak wiadomo, chciał odebrać templariuszom ich skarby, najwyraźniej również te zgromadzone w odległym Kałkowie. Po całonocnej walce z ówczesnym patronem świątyni, świętym Jerzym, czart oddalił się, pozostawiając na fasadzie ślad szponów.

Tunele w Chwarszczanach

Ogółem na ziemiach polskich znajdowało się od kilkunastu do kilkudziesięciu komandorii. Największa mieściła się w Chwarszczanach koło Kostrzyna (obecnie woj. zachodniopomorskie). Na stałe mieszkało tam 25 rycerzy, oraz oczywiście o wiele liczniejsi bracia służebni a także służba i rzemieślnicy. Do dziś można podziwiać kaplicę z dwiema wieżami, nawiązującymi do średniowiecznych wyobrażeń Jerozolimy. Jej przeznaczenie to jedna z niewyjaśnionych tajemnic templariuszy. Według jednej z teorii miała być tam przechowywana część relikwii, sprowadzonych z Ziemi Świętej po utracie Jerozolimy.

Na podmokłych terenach wokół Chwarszczan zakon prowadził prace melioracyjne. Stało się to źródłem domysłów, że pod ziemią znajduje się sieć tuneli, podobnych do tych, jakie łączyły siedziby rycerzy-mnichów w Europie zachodniej. To tu, według jednej z wersji, miały trafić skarby templariuszy wywiezione z Paryża, gdy rozpoczęły się prześladowania króla Filipa. Na tych terenach templariusze po kasacie zakonu byli traktowani łagodniej niż we Francji. Część wstąpiła do joannitów, którzy przejęli ich dobra. To, czy w korytarzach pod kaplicą jest złoto, pozostaje wciąż tajemnicą templariuszy.

Historię templariuszy w Europie przybliża seria „Tajemnice templariuszy” od 23 listopada na kanale Viasat History o 22:10.

Autorka tekstu: Maria Więckowska

Starożytny Egipt ze wszystkimi swoimi tajemnicami nadal nas fascynuje. Nekropolia w Sakkarze, około 30 kilometrów od Kairu, mieści jeden z najbardziej fascynujących zabytków Egiptu: piramidę faraona Pepiego II. Niewielu o niej słyszało, bo jest zamknięta dla zwiedzających — a jednak to jej właśnie poświęcono najwięcej tekstów naukowych spośród wszystkich obecnie znanych piramid. Po raz pierwszy od 90 lat uczestnicy międzynarodowej misji archeologicznej w Sakkarze otwierają i analizują ten niezwykły grobowiec. W jaki sposób Egipcjanie zbudowali piramidy? Ich ściany pokryte są hieroglifami, ale jaka jest ich historia? Jak można odkryć tajemnice tekstów, które mają ponad cztery tysiące lat?

Francuski monarcha Ludwik XIV, zwany Królem Słońce, projektując pałac i ogrody wersalskie otoczył się największymi specjalistami w Europie. Do ich zadań należało okiełznanie przyrody i stworzenie olśniewającego ogrodu w miejscu, którego naturalne warunki temu nie sprzyjały.

Bez widoków, bez wody?

Rezydencja w Wersalu powstała na terenie monotonnym, suchym i płaskim. Pamiętnikarz Saint-Simon dziwił się, że król porzucił piękny Paryż na rzecz „okolicy smutnej i niewdzięcznej, bez widoków, lasów, wody, ziemi (…) bez powietrza”. Główny architekt krajobrazu projektując ogród wykorzystał znajomość zasad optyki, aby mimo wszystko stworzyć interesującą perspektywę. Dzięki trikom optycznym, zastosowanym poprzez odpowiednie rozmieszczenie rzeźb, fontann i roślin, widok w głąb trzykilometrowego, płaskiego terenu nie wydawał się nużący i zachwycał harmonią.

Rzeka znajduje się prawie 10 km od pałacu. Jednak dzięki wysiłkom królewskich inżynierów doprowadzono z niej wodę do ogrodów wersalskich za pomocą systemu kanałów i skomplikowanej maszynerii. Wodę do licznych fontann pompowały młyny i końskie kieraty. Była to z jednej strony ogromna rozrzutność, z drugiej – impuls dla postępu myśli technicznej. Jej wielkim osiągnięciem była monumentalna Machine de Marly, pompująca codziennie trzy miliony litów wody z Sekwany za pomocą mechanizmu zasilanego przez potężne koła, każde o średnicy 10 metrów. Liczba kół nie była przypadkowa – było ich 14, co miało symbolizować władzę Ludwika XIV.

Królewski warzywnik

Utalentowani specjaliści zaangażowani byli nie tylko po to, by stworzyć oszałamiające efekty wizualne i olśniewać potęgą królewską, lecz także w bardziej przyziemnych kwestiach. Przy pałacu istniał ogród warzywny, zaopatrujący królewski stół. Ogrodnicy królewscy potrafili, co było w XVII wieku dość niezwykłe, wydłużyć okres wegetacji roślin. Sprawiali, że szparagi dojrzewały w styczniu, a truskawki w marcu. Król był szczególnie wielkim amatorem fig. Dlatego w specjalnej oranżerii stworzono warunki, dzięki którym świeże figi mogły pojawiać się w pałacowej kuchni przez siedem miesięcy – od maja do listopada.

Więcej o sekretach wersalskich ogrodów opowiedzą w grudniu znawcy królewskiej rezydencji w serii „Wersal. Pałac Króla Słońce” na kanale Polsat Viasat History od poniedziałku 28 grudnia o 20:40.

Autorka tekstu: Maria Więckowska

Do największych miast w delcie Nilu należy Aleksandria. Była jednym z wielu ośrodków o tej nazwie założonych przez Aleksandra Wielkiego. Wkrótce potem jeden z wodzów Aleksandra, Ptolemeusz, objął rządy w Egipcie i zapoczątkował nową dynastię. Miasto nazywano „Aleksandrią przy Egipcie”, ponieważ formalnie nie było częścią Egiptu. Jednocześnie, paradoksalnie, za rządów dynastii Ptolemeuszów pełniło rolę stolicy.

Rzeka Nil zmienia bieg

Powstanie i rozbudowa Aleksandrii zmieniło wygląd delty Nilu. Miasto, w przeciwieństwie do poprzednich egipskich stolic powstało aż 30 km od rzeki. Wody Nilu sztucznymi kanałami został skierowane ku jezioru, nad którym leżała Aleksandria. Wskutek tych zabiegów zaczęła stopniowo znikać jedna z głównych odnóg Nilu, tzw. odnoga kanopska. W V wieku n.e. całkowicie wyschła.

Aleksandria w starożytności była potężnym ośrodkiem kultury i nauki, słynęła z największej biblioteki ówczesnego świata. Było również ważnym portem na Morzu Śródziemnym. To właśnie tam, na wysepce Faros znajdowała się latarnia morska, uważana za jeden z siedmiu cudów świata starożytnego.

Latarnia na Faros

Zbudowano ją w III wieku p.n.e. Przez długi czas była najwyższą budowlą świata. Blask ognia płonącego na jej szczycie dzięki specjalnym lustrom żeglarze widzieli z odległości około 50 km. Częściowo zniszczona przez trzęsienia ziemi, ostatecznie przestała istnieć w XIV wieku. Znana była tylko z opisów i nielicznych wizerunków. Dopiero w latach dziewięćdziesiątych XX wieku archeolodzy odnaleźli ruiny latarni na dnie morza. Ich odkrycia zmieniły część dotychczasowych wyobrażeń o wyglądzie latarni. Starożytne źródła opisują ją jako białą. Jednak wydobyte z głębi morza bloki granitu okazały się różowe. Taki surowiec sprowadzano z oddalonego ponad 1000 km Aswanu na południu. Transport za pomocą łodzi i tragarzy trwał około 25 dni. Być może przez pewien czas latarnia obłożona była wapiennymi lub marmurowymi płytami albo otynkowana na biało.

Zdjęcia z poszukiwania ruin latarni i inne podwodne poszukiwania archeologiczne na obszarze delty Nilu zobaczycie w serii „Skanowanie Nilu”, od 21 grudnia o 21:50 na kanale Polsat Viasat History.

Autorka tekstu: Maria Więckowska

Trudno wyobrazić sobie zwycięską koalicję II wojny światowej, która doprowadziła do upadku Adolfa Hitlera, bez udziału Stanów Zjednoczonych. Jednak to światowe mocarstwo nie przystąpiło do wojny od razu. W latach trzydziestych, kiedy Hitler umacniał swoją pozycję w Europie, amerykański kongres uchwalał kolejne ustawy o neutralności. Co więcej, Franklin Delano Roosevelt obiecał Amerykanom, którzy podczas wojny wybrali go po raz trzeci na prezydenta, że Stany pozostaną neutralne. Jeszcze w październiku 1940 roku Roosevelt przyrzekał wyborcom, że „amerykańscy chłopcy” nie będą walczyć w żadnych „zagranicznych wojnach”. Odpowiedni dobór słów tej obietnicy nie wykluczał jednak obrony, gdy Amerykanie zostaną zaatakowani na własnym terytorium.

Arsenał demokracji

Dwa miesiące później Roosevelt, już jako prezydent, powiedział w przemówieniu radiowym, że Ameryka stanie się „arsenałem demokracji”. Już od jesieni 1939 roku  trwała polityka „cash and carry”, umożliwiająca Wielkiej Brytanii zakup od Stanów Zjednoczonych broni i jej transport na własnych statkach.

Ameryka wychodziła właśnie z wielkiego kryzysu. Produkcja rozkręcona na użytek II wojny światowej przyczyniła się do rozkwitu amerykańskiej gospodarki. Polityka „arsenału demokracji” nie tylko prowadziła do upadku Adolfa Hitlera, ale służyła amerykańskim interesom. Dlatego kiedy Wielkiej Brytanii zaczęło brakować środków na zakup i transport amerykańskiej broni i wyposażenia, Rossevelt zdecydował się na kolejny krok. W marcu 1941 roku uchwalono Lend-Lease Act, czyli, dosłownie, „ustawę o pożyczce-dzierżawie”. Zgodnie z nią rozpoczęto program udzielania państwom walczącym z Hitlerem pożyczek wojennych w postaci sprzętu wojskowego. Były to czołgi, samoloty, samochody, lokomotywy, lecz także żywność, buty i tkaniny. Sprzęt formalnie pozostawał własnością rządu amerykańskiego. Sam Roosevelt porównywał to do pożyczenia węża ogrodowego sąsiadowi, którego dom płonie. 

Po japońskim ataku na Pearl Harbor Stany Zjednoczone aktywnie przystąpiły do wojny. Jednak program Lend-Lease nadal trwał, zwłaszcza, że zanim wyekwipowano siły amerykańskie, wojnę z Hitlerem prowadziły pozostałe państwa koalicji. Z programu skorzystała głównie Wielka Brytania, lecz także ZSRR, Chiny, Francja i około 40 innych państw, pośrednio również Polska.

O tym, jak kształtował się kruchy, międzynarodowy sojusz, który doprowadził do upadku Adolfa Hitlera więcej w sześcioodcinkowej serii „II wojna światowa. Wyścig do zwycięstwa” już od poniedziałku 7 grudnia o 20:50 na kanale Polsat Viasat History.

Autorka tekstu: Maria Więckowska

Czy to możliwe, że do dziś istnieje święta włócznia, którą według Ewangelii został przebity bok Jezusa na krzyżu? W jej historii fakty przeplatają się z legendami. W muzeach – w Watykanie, Wiedniu, Krakowie, Eczmiadzynie, Izmirze – znajduje się kilka włóczni, którym tradycja przypisuje rolę tej relikwii.

Święty Longin

Przebicie boku ukrzyżowanego skazańca nie było dodatkową torturą. Miało na celu potwierdzenie zgonu. Krótka wzmianka w Ewangelii św. Jana o rzymskim żołnierzu, który tego dokonał, rozrosła się do legendy o jego dalszych losach. Miał on pełnić straż przy Grobie Pańskim w momencie zmartwychwstania, następnie przyjąć chrzest i zostać męczennikiem za wiarę. Tradycja przypisała mu imię Longin. Jego włócznia, ze względu na swoją rolę w męce Chrystusa, została uznana za jedną z najświętszych relikwii.

Cesarzowa Helena, matka Konstantyna Wielkiego, miała odnaleźć w Jerozolimie relikwie Krzyża i poleciła umieścić jeden z gwoździ w świętej włóczni. Część tego obiektu trafiła potem do Watykanu, a część do Paryża, gdzie przepadła podczas rewolucji.

Talizman Zwycięstwa

W średniowieczu opowieść o włóczni, którą został przebity bok Jezusa splotła się z legendą o świętym Maurycym, męczenniku za wiarę z III wieku. Dlatego Święta Lanca Cesarska, symbol władzy niemieckich cesarzy rzymskich, przechowywana obecnie w Wiedniu, jest nazywana również Włócznią Świętego Maurycego.

Według współczesnych badań prawdopodobnie pochodzi z VIII wieku. Według tradycji żyjący wówczas król Franków Karol Młot dzięki niej pokonał Saracenów pod Poitiers. Jego wnuk, słynny Karol Wielki miał odnieść 47 zwycięstw dzięki Świętej Włóczni. W X wieku od królów Burgundii uzyskał ją niemiecki król Henryk Ptasznik, co zapoczątkowało jej wielowiekowy związek z niemieckimi cesarzami.

W XX wieku świętą włócznią zainteresowali się naziści. Próbując zbudować symboliczną więź pomiędzy dawnym Świętym Cesarstwem Rzymskim a III Rzeszą wywieźli dawny atrybut cesarzy z Wiednia. Wraz z innymi insygniami cesarskimi umieścili ją w Norymberdze. Niektórzy poza znaczeniem symbolicznym przypisywali jej nadprzyrodzone moce i wierzyli, że pomoże zwyciężyć, a wręcz odzyskać potęgę po militarnej klęsce. Celujący w tego rodzaju teoriach Heinrich Himmler uważał samego siebie za reinkarnację Henryka Ptasznika.

Po wojnie święta włócznia wróciła do muzeum w Wiedniu.
Szczegółowe historyczne śledztwo zmierzające do ustalenia, która z zachowanych świętych włóczni jest prawdziwa zobaczycie w filmie „Tajemnica włóczni przeznaczenia” na kanale Polsat Viasat History od 14 grudnia o 20:20.

Autorka tekstu: Maria Więckowska

W dziejach imperium Habsburgów jest wiele barwnych postaci, a w historii Wiednia oprócz władców szczególnie zapisał się genialny dowódca, książę Eugeniusz Sabaudzki.

Urodził się we Francji, wzrastał na dworze Ludwika XIV. Z powodu wątłej postury przeznaczony był do stanu duchownego. Jednak marzył o karierze żołnierza. Początkowo chciał służyć naturalnie w armii Króla Słońce. Odrzucono jednak jego kandydaturę, ze względu na matkę, która popadła w niełaskę i musiała opuścić Francję po tzw. aferze trucicielskiej. Podejrzewano ją o otrucie własnego męża i innych osób.

W służbie trzech cesarzy

Młody książę wyruszył więc do obleganego właśnie przez Turków Wiednia. Brał udział w walkach obronnych, zakończonych zwycięsko dzięki słynnej odsieczy husarii polskiego króla Jana Sobieskiego. W czasie walk zauważono talent wojskowy niespełna dwudziestodwuletniego Eugeniusza i rozpoczęła się jego błyskawiczna kariera w służbie Habsburgów. Walczył prawie 50 lat w służbie trzech kolejnych cesarzy: Leopolda I, Józefa I i Karola VI. Sławę przyniosło mu zwycięstwo nad Turkami w bitwie pod Zentą. Był to kamień milowy w konflikcie z imperium osmańskim, porównywalny z wiktorią wiedeńską. W kolejnym akcie tego konfliktu 20 lat później udało mu się odebrać Turcji Belgrad. Dzięki jego sukcesom militarnym imperium Habsburgów zdobyło wtedy Bośnię i część Serbii.

Brał również udział w wojnie o sukcesję hiszpańską. Odnosząc kilka zwycięstw nad Francuzami, wetował sobie dawne upokorzenie.

Mecenas kultury

Rudolf nie przepadał za Wiedniem i przeniósł dwór do Pragi. Naturalnie zabrał również Arcimbolda, który przyczynił się do rozkwitu tego miasta jako ośrodka sztuki. Pod koniec życia malarz wrócił do Mediolanu, ale nadal pobierał pensję od Rudolfa i malował dla niego. Najsłynniejszy obraz Arcimbolda przedstawia Rudolfa jako Wertumnusa, rzymskiego boga przemian i dojrzewania plonów. Bardzo odważne i niekonwencjonalne było przedstawienie cesarza w ten sposób. To barwna i zabawna kompozycja, w której nos jest gruszką, usta czereśniami, broda kolczastym kasztanem, a całość tworzą dziesiątki darów natury. Cesarz był wielce rad z tego portretu. Obraz oddaje przepych i niezwykła atmosferę jego dworu.

Miejsca i obiekty w Wiedniu związane z wieloletnim obrońcą imperium Habsburgów zobaczycie w drugim odcinku serii „Wiedeń: imperium, dynastia, marzenie” 22 listopada o 21:00 na kanale Polsat Viasat History.

Autorka tekstu: Maria Więckowska

Chyba każdy w Polsce słyszał o nazistowskiej formacji SS, zrzeszającej najbardziej fanatycznych ludzi Adolfa Hitlera. Nawet osoby, które nie interesują się II wojną światową, z pewnością widziały w jakimś filmie czarne mundury tej okrytej zasłużoną złą sławą organizacji. Nie każdy jednak wie, że ziarno prawdy jest w dziełach popkultury, takich jak filmy o przygodach Indiany Jonesa. Naziści naprawdę poszukiwali Świętego Graala i innych niezwykłych przedmiotów z przeszłości. Archeolodzy Adolfa Hitlera szukali obiektów, którym przypisywano cudowne właściwości lub mogły posłużyć udowodnieniu tezy o wyższości rasy. Była to jedna z obsesji szefa SS Heinricha Himmlera, jednego z najbardziej bezwzględnych ludzi Hitlera, zafascynowanego okultyzmem wyznawcy wielu osobliwych teorii. Himmler odrzucił chrześcijaństwo i dążył do stworzenia religii opartej na elementach dawnych kultów germańskich i mrzonkach o rzekomych aryjskich przodkach Niemców. SS było swego rodzaju zakonem tego nowego kultu.

Czarny Zakon i jego rytuały

Członkowie SS wstępując w kolejne kręgi wtajemniczenia byli poddawani wyczerpującym fizycznie i psychicznie próbom. Mieli stworzyć organizację elitarną, grupującą wyselekcjonowane jednostki, a jednocześnie spojoną więzami lojalności i pełną fanatycznego posłuszeństwa. Wprowadzenie rytuałów opartych na germańsko-pogańskiej obrzędowości umacniało jedność grupy. Tradycyjne święta chrześcijańskie zostały zastąpione przez obchody letnich i zimowych przesileń. Również dla tradycyjnych ceremonii ślubu i chrztu stworzono odpowiedniki w pseudogermańskim rycie, przesyconym ideologią i symboliką nazistowską.

Ślub w mundurze SS

Narzeczone esesmanów wstępowały do „rodziny SS”, dlatego musiały zostać zaakceptowane przez przełożonych. Zachowały się szczegółowe instrukcje z 1937 roku dotyczące obrzędu zaślubin. Uwzględniały m.in. odczytywanie fragmentu z dzieł Nietzschego i przekazanie nowożeńcom egzemplarzy „Mein Kampf” Adolfa Hitlera. Zaślubiny Karla Kocha, komendanta obozu Buchenwald odbyły się o północy, na polanie w dębowym lasku, pośród kamieni runicznych. Młodą parę otaczał krąg esesmanów z dowództwa obozu koncentracyjnego.

Wiele scenariuszy tego typu obrzędów opracował Karl Maria Wiligut, przez kilka lat główny okultysta SS, nazywany „Rasputinem Himmlera”. To on zaprojektował słynne pierścienie esesmanów z trupią czaszką. Był jednym z inicjatorów poszukiwania aryjskich przodków Niemców w Himalajach. Wierzył, że on sam pochodzi od nordyckich bogów, Azów.

Więcej o Wiligucie, Himmlerze i okultystycznych fascynacjach ludzi Adolfa Hitlera dowiecie się z serii „Nadprzyrodzone plany nazistów” na kanale Polsat Viasat History, premiera 9 listopada o 21:00.

Autorka tekstu: Maria Więckowska

Berlin w 1936 był już zupełnie innym miastem, niż przed dojściem Hitlera do władzy. Ideologia nazistowska błyskawicznie opanowała wszystkie sfery życia. Nasilały się represje, zniszczono opozycję, powstawały obozy koncentracyjne. Umacniała się polityka antysemicka, drastycznie ograniczono wolność słowa, zlikwidowano niezależną prasę. Atmosfera się zagęszczała. Jednak sportowcom, dziennikarzom i kibicom przybywającym na igrzyska olimpijskie naziści chcieli się pokazać z jak najlepszej strony. Z przestrzeni publicznej usuwano wszystko, co mogło źle wyglądać w oczach przybyszów.

Igrzyska w cieniu propagandy

W 1936 roku w Niemczech odbyły się zarówno letnie jak i zimowe igrzyska. Zimowe w Garmisch-Partenkirchen i słynne letnie w Berlinie. Ich organizację przydzielono Niemcom jeszcze przed dojściem Hitlera do władzy, jednak dla nazistów stały się wymarzoną okazją do propagandowego wykorzystania. Zwłaszcza, że były to pierwsze igrzyska częściowo transmitowane przez telewizję. Również po raz pierwszy odbyła się sztafeta z pochodnią ognia olimpijskiego z Grecji.

W ten rozmach wpisywał się potężny stadion olimpijski wybudowany w Berlinie specjalnie na igrzyska, według projektu Wernera Marcha. Swój udział miał w nim również ulubiony architekt Adolfa Hitlera, Albert Speer. Podobno Führer powiedział mu kiedyś, że w przyszłości wszystkie igrzyska będą odbywały się w Rzeszy i ukazywały wyższość rasy aryjskiej. Przy stadionie znalazło się Pole Majowe, zaprojektowane z myślą o masowych wiecach. Miało pomieścić ok. 250 000 osób, chociaż historycy szacują, że przemowy Hitlera na wiecu z okazji przyjazdu Mussoliniego rok później mogło słuchać nawet 700 000 uczestników.

W 1936 roku III Rzesza nie tylko odniosła oczekiwany sukces propagandowy, ale zwyciężyła w klasyfikacji medalowej, zdobywając 89 medali, w tym 33 złote. Jednak paradoksalnie, jedną z największych gwiazd igrzysk był, wbrew ideologii głoszącej wyższość „aryjskiej rasy”, czarnoskóry lekkoatleta  Jesse Owens.

Kadry przedstawiające Owensa i inne fragmenty oryginalnych nagrań igrzysk z 1936 roku oraz wiele materiałów dokumentujących życie w Niemczech przed II wojną światową i podczas niej zobaczycie w serii „Życie w kraju Hitlera” od poniedziałku 2 listopada o 21:00 na kanale Polsat Viasat History.

Autorka tekstu: Maria Więckowska

Motoryzacyjna pasja Adolfa Hitlera przejawiała się nie tylko w upodobaniu do luksusowych i szybkich samochodów. Jak pamiętamy, kiedy Hitler doszedł do władzy zainicjował program budowy autostrad. W nazistowskiej propagandzie ważną rolę odgrywała także obietnica taniego, ale dobrego samochodu dla każdej rodziny.

Siła przez radość

Wkrótce po dojściu Hitlera do władzy w 1933 roku Ferdinand Porsche otrzymał od dyktatora zadanie zaprojektowania niedrogiego, rodzinnego auta. Miało ono spalać 7 litrów na 100 km, jeździć z prędkością 100 km/h i kosztować zaledwie 990 reichsmarek. (Dla porównania – mercedes Adolfa Hitlera, którego kupił sobie w 1924 roku po wyjściu z więzienia w Landsbergu kosztował 26000 reichsmarek). Auto miało się nazywać Kraft durch Freude-Wagen, czyli „Samochód Siła przez Radość” – w skrócie KdF-Wagen. Jego masowa produkcja miała też ułatwić walkę z bezrobociem.

Samochód dla ludu?

Pierwsze prototypy o charakterystycznej, garbatej sylwetce pojawiły się w 1935 roku i poddawane były bardzo wymagającym testom. 300 000 osób założyło książeczki oszczędnościowe, gromadząc środki na obiecane auta. Jednak pierwsze gotowe egzemplarze trafiły jedynie do nazistowskich elit. Jeden z pierwszych KdF-Wagenów był prezentem na pięćdziesiąte urodziny Hitlera.

W czasie wojny fabryka przestawiła się na produkcję pojazdów dla wojska. Niemcy, którzy zgromadzili na książeczkach łącznie 27800 milionów reichsmarek nigdy nie otrzymali samochodów.

Masowa produkcja Volkswagenów rozpoczęła się dopiero po wojnie. Początkowo fabryka, przekazana przez Amerykanów Brytyjczykom, miała być przeniesiona na teren Wielkiej Brytanii. Jednak brytyjskie firmy motoryzacyjne uznały Volkswagena za model nieciekawy i nieopłacalny, nie były więc zainteresowane przejęciem produkcji. Ostatecznie zdecydowano o ponownym uruchomieniu fabryki na miejscu. Zrezygnowano z nazwy KdF-Wagen i wkrótce zapomniano o nazistowskim prototypie popularnego garbusa.

O innym obliczu motoryzacji w nazistowskiej propagandzie dowiecie się więcej z filmu „Supersamochody Hitlera”, na antenie w czwartek 22 października o 21:00 na kanale Polsat Viasat History.

Autorka tekstu: Maria Więckowska

Militarną i polityczną potęgę III Rzeszy miał wspierać jej rozwój cywilizacyjny i techniczny, dlatego wśród zaufanych ludzi Hitlera znalazło się grono wybitnych inżynierów. Poprzednim razem zajmowaliśmy się Wernerem von Braunem, który po wojnie współtworzył program kosmiczny Stanów Zjednoczonych. Tym razem przybliżymy krótko innych dwóch inżynierów Adolfa Hitlera.

Budowniczy autostrad

Kiedy Hitler doszedł do władzy, rozpoczął program budowy autostrad. Miały one nie tylko usprawnić komunikację, lecz także pomóc w likwidacji bezrobocia, dając pracę tysiącom robotników. Mieszkańcom Rzeszy obiecywano, że będą po nich jeździć własnymi samochodami. Miały też ułatwiać szybkie przerzucanie wojsk. Były symbolem postępu technicznego i nowoczesności. Prace postępowały szybko. Od momentu dojścia Hitlera do władzy do wybuchu wojny oddano do użytku ok. 3800 km autostrad. Propagandowa prasa porównywała je do Wielkiego Muru Chińskiego, piramid i katedr. Prace nad programem nadzorował Fritz Todt. Kierował on również Organizacją Todt, zajmującą się budową obiektów wojskowych. Budowała ona m.in. kwatery Hitlera, tajne ośrodki rakietowe, systemy umocnień – tzw. Linię Zygfryda na zachodzie i Wał Atlantycki wzdłuż wybrzeży. W czasie wojny wykorzystywano do tych przedsięwzięć przymusową pracę tysięcy więźniów i jeńców.
Todt zginął w katastrofie lotniczej w lutym 1942 roku, a jego śmierć stała się przedmiotem teorii spiskowych.

Architekt Adolfa Hitlera

Na stanowisku Ministra ds. Uzbrojenia i Amunicji oraz na czele Organizacji Todt zastąpił go Albert Speer. Ten architekt od 1931 roku związany był z partią nazistowską, a rok po dojściu Hitlera do władzy został jego głównym architektem. Wspólnie z Hitlerem pracowali nad planami przebudowy Berlina w monumentalną Germanię, Stolicę Świata. Dziś nie ma już w zasadzie wątpliwości, że jako jeden z zaufanych ludzi Hitlera wiedział o Holokauście i innych niemieckich zbrodniach. Mimo to w powojennym procesie otrzymał łagodny wyrok zaledwie 20 lat więzienia. Po wyjściu na wolność wydał bestsellerowe pamiętniki, w których kreował swój wizerunek jako nieświadomego specjalisty.

Jednym z podwładnych Speera był nadzorujący produkcję nowych broni Hans Kammler. Po uzyskaniu awansu i nowych uprawnień stał się jego rywalem. Speer opisywał go w pamiętnikach jako człowieka wyjątkowo „brutalnego i bezlitosnego”. W maju 1945 r. Kammler tajemniczo zniknął – o jego domniemanych losach opowiada film „Szef tajnej broni Hitlera”, premiera w środę 21 października o 21:00 na kanale Polsat Viasat History. 

Autorka tekstu: Maria Więckowska

Trudno dziś zrozumieć, jak Hitler doszedł do władzy i zyskał tak ogromną popularność w społeczeństwie. Jak to się stało, że słynne przemowy Hitlera zahipnotyzowały tak wiele osób? Na pewno przyczyniła się do tego fatalna sytuacja gospodarcza Niemiec w dwudziestoleciu międzywojennym. Partia nazistowska w 1932 roku szła do wyborów z hasłem „Praca, wolność i chleb”. Powszechne bezrobocie i nędza wywoływały frustrację i lęki, które naziści umiejętnie przekierowali przeciwko Żydom i komunistom. Kiedy Hitler doszedł do władzy, w utrwalanie ideologii zaangażowano potężny aparat propagandy. Społeczeństwo uwierzyło w barwne wizje świetlanej przyszłości.

Radio w każdym domu

Po dojściu Hitlera do władzy wszystkim Niemcom obiecano m.in. tanie, rodzinne samochody, którymi będą jeździć po sieci nowo wybudowanych autostrad. Podziw budziły potężne inwestycje budowlane, a wśród nich obiekty sportowe na Igrzyska Olimpijskie organizowane przez Rzeszę w 1936 roku. Aby propagandowy przekaz docierał do wszystkich, władze zadbały o to, aby w każdym domu pojawiło się radio. Tzw. „ludowy odbiornik” dostępny od lata 1933 roku można było kupić już za równowartość dwutygodniowych zarobków. Jego wąski zakres umożliwiał w zasadzie słuchanie tylko wiadomości krajowych. Nazwa modelu – VE301 – nawiązywała do 30 stycznia, dnia, kiedy Hitler doszedł do władzy. To radio i jego kolejne wersje rozeszły się w milionach egzemplarzy. Przekaz propagandowy rzeczywiście docierał do każdego domu. Po rozpoczęciu II wojny światowej Niemcy mieli już oficjalny zakaz słuchania wiadomości zagranicznych.

Język propagandy

Filolog Victor Klemperer, któremu mimo żydowskiego pochodzenia udało się przetrwać wojnę w nazistowskich Niemczech, analizował język propagandy.  Porównywał jego działanie do trucizny: Słowa mogą być jak maleńkie dawki arszeniku; połykane niezauważalnie, zdają się nie powodować żadnych skutków ale po pewnym czasie działanie trucizny się ujawnia.

Fragmenty dziennika Klemperera możecie usłyszeć w miniserii „Zapomniane taśmy wideo z nazistowskich Niemiec” od poniedziałku 19 października o 21:00 na kanale Polsat Viasat Hitory. Skrawki zachowanych taśm ukazują przesiąknięte ideologią społeczeństwo, z nadzieją patrzące w przyszłość, a następnie boleśnie konfrontujące się z rzeczywistością.

Autorka tekstu: Maria Więckowska

Dzieje dynastii Habsburgów są nieodłącznie związane z historią Wiednia. W epoce świetności monarchii habsburgskiej była to jedna z najważniejszych europejskich stolic. W czasach swojej największej potęgi Habsburgowie władali przecież nie tylko Austrią, lecz także Węgrami, Chorwacją, Niemcami i Czechami. Byli też poprzez mariaże skoligaceni z rodami panującymi we Francji i Rzeczypospolitej. W XVI i XVII wieku rządzili także w Hiszpanii. Urodzony w Wiedniu nietuzinkowy cesarz Rudolf II był synem Maksymiliana, poprzedniego cesarza z dynastii Habsburgów i jednocześnie – po kądzieli – wnukiem króla Hiszpanii z tego samego rodu.

Lichy władca i genialny mecenas sztuki

Rudolf nie był dobrym władcą, polityka go nużyła. Miał wiele dziwactw, interesował się magią i alchemią. Otaczał się astrologami i kabalistami. Jednocześnie jednak kochał sztukę, był mecenasem i kolekcjonerem. Miał w swoich zbiorach między innymi prace Dürera, Tycjana, Tintoretta, Michała Anioła, Leonarda da Vinci. Niechętnie podróżował, zamawiał za to pejzaże przedstawiające podległe mu ziemie, aby je poznać. Jego nadwornym malarzem był Giuseppe Arcimboldo. Ten włoski artysta przebywał na dworze Habsburgów już za panowania cesarza Ferdynanda, dziadka Rudolfa. Tworzył słynne portrety, na których postaci ułożone były z owoców, warzyw, kwiatów i zbóż. Na dworze cesarskim zajmował się również projektowaniem strojów i scenografii podczas uroczystości. Pomagał też wybierać i zamawiać nowe dzieła do kolekcji.

Cesarz z owoców i warzyw

Rudolf nie przepadał za Wiedniem i przeniósł dwór do Pragi. Naturalnie zabrał również Arcimbolda, który przyczynił się do rozkwitu tego miasta jako ośrodka sztuki. Pod koniec życia malarz wrócił do Mediolanu, ale nadal pobierał pensję od Rudolfa i malował dla niego. Najsłynniejszy obraz Arcimbolda przedstawia Rudolfa jako Wertumnusa, rzymskiego boga przemian i dojrzewania plonów. Bardzo odważne i niekonwencjonalne było przedstawienie cesarza w ten sposób. To barwna i zabawna kompozycja, w której nos jest gruszką, usta czereśniami, broda kolczastym kasztanem, a całość tworzą dziesiątki darów natury. Cesarz był wielce rad z tego portretu. Obraz oddaje przepych i niezwykła atmosferę jego dworu.

Więcej o panowaniu największego dziwaka z dynastii Habsburgów już od 15 listopada o 21:00 w serii „Wiedeń: imperium, dynastia, marzenie” na kanale Polsat Viasat History.

Autorka tekstu: Maria Więckowska

Kiedy Hitler doszedł do władzy, w nazistowskich Niemczech wszechobecne stały się runy. Alfabet runiczny to starożytne pismo ludów germańskich. Jego najstarsze zabytki pochodzą z II wieku naszej ery. Według mitologii nordyckiej zostały podarowane ludziom przez Odyna. W średniowieczu zostały wyparte przez alfabet łaciński i do XIX wieku interesowali się nimi tylko uczeni. Jednak  na początku  XX wieku pojawiła się teoria o ich rzekomej świętej mocy.

Runy i Szef SS

Jej gorliwym wyznawcą był jeden z najważniejszych dygnitarzy nazistowskich i najbardziej zaufanych ludzi Adolfa Hitlera, Heinrich Himmler. Twórca SS, późniejszy szef Gestapo i minister spraw wewnętrznych Rzeszy, słynący z okrucieństwa i cynizmu zbrodniarz wojenny był zafascynowany okultyzmem. Wierzył m.in. w reinkarnację. Na bazie germańsko-pogańskiej obrzędowości i ideologii „czystej rasy” próbował stworzyć coś w rodzaju nowej, nazistowskiej religii. Runy i przypisywane im moce należały do jej elementów. Członkowie SS mieli obowiązkowe szkolenia z symboliki run.

Najsłynniejsze Runy Nazistów

Do najbardziej znanych należała runa sig, oznaczająca zwycięstwo. Dwa znaki sig (ᛋ ᛋ ) stały się w latach 30. symbolem SS. Członkowie tej formacji nosili go na kołnierzach mundurów i sztandarach. Emblemat SS był tak popularny, że kiedy Hitler doszedł do władzy, w Niemczech produkowano maszyny do pisania z dodatkowym klawiszem, służącym do zapisania go jednym ruchem. Z kolei pojedyncza runa sig była symbolem młodzieżowej organizacji Hitlerjugend.

W wielu miejscach zobaczyć można było również runę życia – algiz (ᛉ ) i jej odwróconą do góry nogami wersję, oznaczającą śmierć (ᛦ). Runy algiz używała jako swojego znaku między innymi osławiona instytucja Lebensborn, dążąca do wyhodowania „rasowo czystych” nadludzi. Algiz pojawiała się również na mundurach członków bojówki SA. Runy życia i śmierci umieszczano przy datach narodzin i zgonu w nekrologach i na nagrobkach.

Więcej o okultystycznych zainteresowaniach ludzi Adolfa Hitlera i pseudogermańskich obrzędach nazizmu dowiecie się z cyklu „Nadprzyrodzone plany nazistów”, premiera 9 listopada o 21:00 na kanale Polsat Viasat History.

Autorka tekstu: Maria Więckowska

Zagadka legendarnego skarbu templariuszy, najsłynniejszego średniowiecznego zakonu rycerskiego, od 700 lat pozostaje nierozwiązana. Frapujące jest już to, jak skromna wspólnota dziewięciu rycerzy przeobraziła się w międzynarodową organizację o znacznych wpływach i majątku. Przede wszystkim jednak tropiciele tajemnic od wieków próbują ustalić, co się stało po upadku templariuszy ze skarbami zgromadzonymi przez zakon.

Był to czas naznaczony krucjatami i pielgrzymkami do Ziemi Świętej. Od 1099 roku Jerozolima znajdowała się w rękach chrześcijan. Templariusze pierwotnie mieli chronić podążających tam pielgrzymów. Jednak z czasem równie istotna jak ich działalność militarna stała się ta na polu finansowym.

Międzynarodowy bank templariuszy

Nie był to jedyny zakon, któremu powierzano bogactwa. Klasztory, otoczone murami i położone zwykle w pewnym oddaleniu od miast uchodziły za miejsca, gdzie depozyty będą dobrze chronione. Śluby ubóstwa, składane przez mnichów, były gwarancją bezpieczeństwa pozostawionych pieniędzy. Warto jednak wiedzieć, że tylko templariusze stworzyli nowoczesny system depozytowy, podobny do działania dzisiejszych banków. Dzięki niemu pielgrzymi mogli podróżować, nie obawiając się, że zostaną obrabowani z dużych sum pieniędzy. Można było pozostawić gotówkę w Paryżu czy Londynie, a następnie odebrać ją, w odpowiedniej walucie, w Jerozolimie lub na Cyprze. Wszędzie, gdzie znajdowały się komandorie templariuszy, a było ich setki. Tworzyły gęstą sieć w całej Europie i na bliskim Wschodzie. Podstawą wypłaty był specjalny dokument, zapisany szyfrem znanym tylko templariuszom.

Jednak nie tylko zwykli pielgrzymi korzystali z banku templariuszy. Wielu możnych składało w ich ręce swoje majątki. Niejeden europejski król pożyczał od nich ogromne sumy pod zastaw nieruchomości.

Upadek templariuszy i początek legendy

Legendarne bogactwa przyczyniły się do upadku templariuszy. Francuski król, Filip Piękny, jeden z ich dłużników, pragnąc pozbyć się długu i przejąć skarb templariuszy doprowadził do likwidacji zakonu. W piątek, 13 października 1307 roku kazał uwięzić wszystkich francuskich templariuszy – podobno stąd wziął się przesąd, że piątek trzynastego to feralny dzień. Postawiono im wiele fałszywych zarzutów, między innymi herezji i świętokradztwa. Pod wpływem króla Francji papież podjął decyzję o kasacie zakonu. Wielu templariuszy, w tym wielki mistrz, zostało skazanych na stos. Majątki skonfiskowano, ale w paryskim skarbcu król Filip nie znalazł spodziewanego złota i kosztowności. Czyżby braciom udało się go wywieźć i ukryć? Skarbu templariuszy szukano odtąd bezskutecznie, również w Polsce.

Historia templariuszy obrosła w wiele mitów, przypisywano im działalność w ukryciu, odwoływali się do nich wolnomularze czy wyznający okultyzm naziści. O tym, co jest prawdą, a co mitem, o historii i skarbach templariuszy więcej w nowej serii „Tajemnice templariuszy” na kanale Viasat History od 23 listopada o 22:10.

Autorka tekstu: Maria Więckowska

Jednym z powodów dojścia Adolfa Hitlera do władzy w 1933 roku była trudna sytuacja Niemiec po pierwszej wojnie światowej. Kraj dotknięty był kryzysem ekonomicznym, w latach dwudziestych szalała inflacja i bezrobocie. Brakowało poczucia stabilizacji, wciąż zmieniały się rządy. Słynne przemowy Hitlera krytykujące Republikę Weimarską padały więc na podatny grunt. Jednocześnie pod pewnymi względami republika rozwijała się bardzo dynamicznie, a szczególnie rozkwitała jej stolica – Berlin.

Nobliści

Republika mogła się poszczycić wspaniałymi uniwersytetami. Wśród niemieckich uczonych w latach 1918-1933 było15 laureatów Nagrody Nobla w dziedzinach fizyki i chemii. Dla porównania, w tym samym okresie było tylko 5 laureatów w tych dziedzinach ze Stanów Zjednoczonych. Po dojściu Hitlera do władzy wielu wybitnych uczonych opuściło kraj, był wśród nich Albert Einstein.

Bauhaus i nie tylko

Był to również czas doskonałej architektury. Powstała słynna szkoła Bauhaus, której założeniem było zatarcie granic między sztuką a rzemiosłem. Architekci z kręgu Bauhausu chcieli tworzyć budynki i wnętrza zarazem estetyczne i funkcjonale, piękne i proste. Choć niektóre pomysły artystów uchodziły za zbyt awangardowe, a szkoła borykała się z konserwatywną krytyką, główne założenia modernistycznej architektury wpisywały się w politykę mieszkaniową Republiki Weimarskiej. W samym Berlinie w ciągu 7 lat powstało 140 tysięcy mieszkań, wśród nich część na modernistycznych osiedlach mieszkaniowych, wpisanych obecnie na listę UNESCO. Są to przemyślane zespoły uwzględniające zieleń, infrastrukturę, mieszkania są jasne i dobrze zaprojektowane.

Choć nie wszystkie były tak nowoczesne, warto zauważyć, że w Republice Weimarskiej powstało ogółem 2,5 miliona nowych mieszkań.

Berlińska fabryka snów

Bardzo popularną, stosunkowo tanią i ogólnie dostępną rozrywką stało się kino. Pod Berlinem znajdowała się największa w Europie wytwórnia filmowa, UFA, konkurująca z Hollywood. Powstało tam około 600 filmów rocznie, między innymi pierwszy film dźwiękowy z Marleną Dietrich, „Błękitny anioł”. Pod koniec lat 20. w Niemczech funkcjonowało ponad pięć i pół tysiąca kin. Niestety, kiedy Hitler doszedł do władzy branża filmowa została zaprzęgnięta w służbę propagandy.

Więcej o tym, jak wyglądało życie Niemców w dwudziestoleciu międzywojennym i co zmieniło się po dojściu Hitlera do władzy zobaczycie już od 2 listopada w serii „Życie w kraju Hitlera” na kanale Polsat Viasat History.

Autorka tekstu: Maria Więckowska

Jak pamiętamy, konflikt pomiędzy chrześcijaństwem a religią wikingów był jedną z przyczyn toczonych między wikingami a Frankami wojen. Wikingowie, zwani w królestwie Franków Normanami, czyli ludźmi z północy, nie tylko królowali na morzach i atakowali miejscowości położone na wybrzeżu. Płynąc wzdłuż Sekwany zapuszczali się coraz dalej w głąb lądu. Wykorzystując osłabienie szarpanego wojną domową królestwa dotarli aż do Paryża. Oblegali to miasto kilkakrotnie. Najdłuższe oblężenie trwało blisko rok, od listopada 885 do października 886 r. Naturalnie Paryż był wtedy znacznie mniejszą miejscowością niż później, znajdował się w całości na wyspie Cité na Sekwanie, był jednak ważnym punktem strategicznym i blokował dalszą drogę do bogatej Burgundii.

W momencie ataku w mieście było tylko 200 rycerzy. Tymczasem na 700 łodziach przybyło 40000 tysięcy wikingów, z czego około 30000 (bez kobiet i niewolników) stanowili wojownicy. Zdumionym Paryżanom wydawało się, że rzeka zniknęła pod łodziami napastników. Były wśród nich drakkary z charakterystycznymi smoczymi głowami na dziobach i setki mniejszych łodzi.

Gdy odmówiono dobrowolnego zapłacenia trybutu, rozpoczęła się walka. W czasie  zaciętych starć wikingowie korzystali z machin – miotali kamienie z katapult i strzały z balist oraz używali taranów. Obrońcy oprócz ostrzeliwania z murów lali z góry wrzący wosk, olej i smołę.

Jednocześnie wikingowie, rabując i mordując, robili wypady w poszukiwaniu żywności i bogactw.

Obrońcy Paryża liczyli na pomoc cesarza – Karola Grubego (był to prawnuk Karola Wielkiego). Ku oburzeniu Paryżan, gdy przybył on wreszcie ze swoją armią, zaproponował wikingom rozejm, 350 kg srebra i zgodę na popłynięcie dalej na południe, do Burgundii – to, czemu Paryż stawiał opór przez wiele miesięcy. Być może chciał ich niejako wykorzystać  do stłumienia buntu w tej prowincji.

Było to przełomowe wydarzenie nie tylko w historii wikingów, lecz także w dziejach Francji. Król Karol okrył się hańbą, natomiast bohaterski przywódca obrony, hrabia Odo został wkrótce kolejnym królem Franków. Jego rodzina jeszcze przez sto lat rywalizowała o władzę z Karolingami, jednak ostatecznie to potomkowie jego rodu – Kapetyngowie – władali Francją aż do XIX wieku.

O innych znaczących momentach, w których historia wikingów splatała się z historią Franków dowiecie się  oglądając „Ostatnią podróż Wikingów” od poniedziałku 5 października o 21:00 na Polsat Viasat History.

Autorka tekstu: Maria Więckowska

Wśród tysięcy Amerykanów którzy w lipcu 1897 r. wyruszyli na Alaskę w poszukiwaniu złota znalazł się młodziutki Jack London. Choć już wtedy marzył o karierze pisarza, nie traktował wyprawy nad Klondike jako okazji do zebrania materiału literackiego – chciał po prostu, tak jak inni poszukiwacze, szybko się wzbogacić. Od dziecka pracował na swoje utrzymanie, w wieku 21 lat miał już za sobą doświadczenie robotnika w fabryce i marynarza, polował legalnie na foki i nielegalnie na ostrygi, zdążył być nawet aresztowany za włóczęgostwo. Jednocześnie kochał książki, był zdolnym samoukiem, dlatego być może był lepiej przygotowany do wyprawy w poszukiwaniu złota niż wielu innych śmiałków, przeczytał bowiem kilka książek o dalekiej Północy. W swym bagażu, oprócz obowiązkowego rocznego zapasu jedzenia miał sporo lektur, w tym nawet Boską komedię Dantego i Raj utracony Miltona. Ten zapalony czytelnik świetnie sobie jednak radził w surowych warunkach, jako doświadczony żeglarz biegle prowadził łódź po niebezpiecznych rzekach i jeziorach Alaski, nawet w nocy, dzięki czemu jego ekipa szybko się przemieszczała, aby zdążyć przed arktyczną zimą. Przyzwyczajony do ciężkiej pracy, dzielnie dźwigał ciężki ekwipunek i znosił długie wędrówki. Chłonął piękne, lecz także wstrząsające obrazy – bardzo poruszył go los koni, które niedoświadczeni poszukiwacze zabierali ze sobą na Alaskę, nie zdając sobie sprawy z panujących tam warunków. Tysiące przeciążonych, wygłodniałych zwierząt nie przeżyło przeprawy przez góry, a ich kości do dziś można znaleźć w ponurym Wąwozie Martwych Koni.

Po kilku miesiącach szukanie złota okazało się zajęciem wyniszczającym pod względem fizycznym i psychicznym. Z powodu ubogiej diety – żywiono się głównie chlebem, bekonem i fasolą – wielu poszukiwaczy chorowało na szkorbut. Zmęczony i zniechęcony London z powodu tej choroby stracił kilka zębów i był tak osłabiony, że musiał wracać.

Choć wyprawa w poszukiwaniu złota okazała się fiaskiem – London przywiózł z powrotem złoto o wartości zaledwie czterech i pół dolara – jednak wspomnienia z wyprawy, zapisane w powieściach i opowiadaniach, okazały się bezcenne.

Jeśli chcecie poznać piękne krajobrazy i groźne żywioły, które poruszały wyobraźnię Londona i od ponad 100 lat fascynują czytelników jego książek – oglądajcie „Gorączkę złota” na kanale Polsat Viasat History od niedzieli 11 października o 21:00.

Autorka tekstu: Maria Więckowska

Latem 1897 r. do portów w Seattle i San Francisco przybiły statki wyładowane złotem. Nagłówki gazet krzyczały o odkryciu złóż tego kruszcu nad rzeką Klondike w Kanadzie. Rozpoczęła się „gorączka złota” – tysiące osób wyruszyły na poszukiwanie złota. Większość z nich nie zdawała sobie sprawy, na co się porywa. Poszukiwacze wiedzieli, że Klondike jest dopływem rzeki Jukon, nie uwzględniali jednak, że wpływa do niej w głębi niemal dziewiczego lądu, z dala od miejsc, gdzie można było dopłynąć statkiem lub dojechać pociągiem. Śmiałków, którzy przepełnionymi statkami dotarli do małych portów na Alasce czekała wielotygodniowa podróż – ponad 500 mil wędrówki przez lasy i góry, bagna, rzeki i jeziora. Naprędce klecone łodzie i tratwy pionierów często tonęły w zdradliwych nurtach, w górach schodziły lawiny. Ci, którzy wyprawili się na poszukiwanie złota latem, docierali do celu gdy zaczynała się właśnie sroga, arktyczna zima.

Kanadyjskie władze wymagały, aby każda osoba wybierająca się na poszukiwanie złota zabrała ze sobą roczny zapas jedzenia i odpowiedni ekwipunek – łącznie ponad 1000 kg ładunku. Zamożniejsi pionierzy wynajmowali tragarzy, pozostałym pozostawało przemierzać ten sam odcinek trasy wielokrotnie, przenosząc bagaże partiami po kilkadziesiąt kilogramów. Szczególnie trudne było przeprawienie się przez góry – słynne stało się zdjęcie poszukiwaczy ustawionych w niekończącej się kolejce wśród śniegów na przełęczy Chilkoot.

Większość osadników przebyła tę morderczą drogę na próżno, dowiadując się u celu, że wszystkie działki zostały już rozdysponowane. Zamiast szukaniem i wydobywaniem złota zajmowali się więc różnymi pracami w szybko rozwijającym się miasteczku Dawson, które z maleńkiej osady przekształciło się w czterdziestotysięczne miasto pełne sklepów i hoteli, działał nawet teatr i ukazywały się gazety. Gdy odkryto możliwości wydobywania złota na innych, lepiej dostępnych terenach i gorączka złota nad Klondike ustała równie nagle, jak się zaczęła, większość mieszkańców opuściła Dawson, które dziś znów jest niewielką mieściną. W całej prowincji Jukon, której obszar jest nieco większy od terytorium Szwecji mieszka zaledwie 35000 osób.

W miniserialu „Gorączka złota” od niedzieli 11 października o 21:00 kanale Polsat Viasat History możecie zobaczyć próbę odtworzenia wędrówki do złotodajnych terenów – grupa badaczy-zapaleńców na własnej skórze doświadcza trudów wędrówki, mierząc się z lodowatą woda, górską wspinaczką czy zagrożeniem lawinowym.

Autorka tekstu: Maria Więckowska

Poprzednio podróżowaliśmy z poszukiwaczami złota na Alaskę, tym razem sięgniemy ponad tysiąc lat wstecz, aby poznać historię i mitologię wikingów. Pod koniec VIII stulecia pochodzący ze Skandynawii wikingowie zaczęli dopuszczać się brutalnych ataków rabunkowych w Europie zachodniej. Nic dziwnego, że w oczach jej mieszkańców wikingowie byli przerażającymi, dzikimi najeźdźcami i piratami. Niewiele wiedziano o ich cywilizacji, kulturze, o mitologii i religii wikingów.

Tymczasem mitologia nordycka to bardzo ciekawy i złożony zespół wyobrażeń. Zgodnie z mitologią wikingów istniało dziewięć światów. Ludzie zamieszkiwali środkowy Midgard. Obok niego znajduje się Asgard, swego rodzaju niebo, w którym przebywają bogowie. Wikingowie wyobrażali ich sobie jako podobnych do ludzi i kierujących się gwałtownymi emocjami. Wierzono w dwie grupy bogów – Asów i Wanów, toczących ze sobą wojny. Do Asów należeli Odyn, Thor i większość bóstw tworzących drzewo genealogiczne mitologii nordyckiej, spośród Wanów najbardziej znana jest bogini płodności Freja. Pozostałe światy były siedzibą elfów, krasnoludów, olbrzymów i innych niezwykłych istot.

Dziewięć krain łączył święty jesion Yggdrasil, oś wszechświata. Jego korzenie stale podgryzał usiłujący je zniszczyć smok, a liście objadały cztery jelenie, jednak jednocześnie było codziennie podlewane przez trzy Norny, istoty związane z przeznaczeniem, przędące i przecinające nić życia. Na szczycie siedział orzeł, a wzdłuż pnia biegała wiewiórka, przenosząca wiadomości i podsycająca konflikty między orłem i smokiem.

Podobne elementy istniały w wierzeniach innych ludów germańskich. Lud Sasów czcił święty dąb Irminsul, który był do pewnego stopnia odpowiednikiem mitycznego drzewa z mitologii nordyckiej.  Irminsul został zniszczony w 772 roku na rozkaz Karola Wielkiego. Ten słynny król Franków prowadził politykę ekspansji i chrystianizacji. Pragnąc nawrócić Sasów na chrześcijaństwo toczył z nimi wojnę, której elementem było niszczenie pogańskich miejsc kultu. Okrucieństwa, których dopuszczali się później wikingowie napadając na chrześcijańskie klasztory były do pewnego stopnia odpowiedzią na akty przemocy ze strony chrześcijan wobec religii pogan.

O stosunkach pomiędzy wikingami i Frankami dowiecie się więcej oglądając „Ostatnią podróż wikingów” od poniedziałku 5 października o 21:00 na Polsat Viasat History.

Autorka tekstu: Maria Więckowska

Po dojściu Hitlera do władzy propaganda nazistowska w Niemczech stała się wszechobecna. Ideologia docierała do każdego skrawka rzeczywistości. Naziści sprawnie wykorzystywali w tym celu nowoczesne środki przekazu – film, fotografię, czy radio. Ludzie zmęczeni kryzysem gospodarczym, bezrobociem i ciągłym niepokojem łatwo ulegali zauroczeniu wizją świetlanej przyszłości kraju, roztaczaną przez nazistów. Na amatorskich taśmach zachowały się sceny z życia codziennego, przedstawiające uśmiechniętych ludzi z nadzieją patrzących w przyszłość. Wydawało im się, że kraj rozkwita i zdawali się nie słyszeć zapowiedzi okrutnej przemocy i ludobójstwa w przemowach Hitlera. A przecież po samym dojściu Hitlera do władzy nienawiść do Żydów, a także innych rzekomych wrogów była wyrażana wprost.

Brutalne harcerstwo

Szczególne wrażenie robią zdjęcia i filmy przedstawiające dzieci i młodzież w służbie nazistowskiej ideologii. Od lat dwudziestych działała młodzieżowa organizacja przy NSDAP, rodzaj brunatnego harcerstwa dla chłopców od 10 lat. Obok z pozoru niewinnych działań, takich jak biwaki na łonie natury, organizowano paramilitarne szkolenia i poddawano dzieci stałej indoktrynacji. Inaczej, niż w tradycyjnym harcerstwie, programowo kształtującym współdziałanie i wzajemną pomoc, kładziono nacisk na rywalizację. Istniała również sekcja dla dziewcząt, przygotowywanych do roli idealnych nazistowskich żon i matek. Kiedy Hitler doszedł do władzy, wówczas Hitlerjugend – Młodzież Hitlera – zaczęła działać pod egidą państwa. Wkrótce przymusowo wcielono do niej inne organizacje młodzieżowe, takie jak kółka sportowe czy drużyny skautowe. Liczba członków przekroczyła wówczas 2 miliony. Od 1936 członkostwo stało się obowiązkowe dla wszystkich od lat 10 do 18. Toteż trzy lata później członków było już ponad 7 milionów.

Ponure żniwo

Po wybuchu wojny ideowi członkowie Hitlerjugend należeli do najbardziej fanatycznych i okrutnych żołnierzy. W 1943 r., kiedy Niemcy zaczęły przegrywać, stopniowo malała liczba mężczyzn, których jeszcze można było powołać na front. Powstała wówczas złożona z aktywistów organizacji 12 Dywizja Pancerna SS „Hitlerjugend”. Zrzeszeni w niej zdemoralizowani nastolatkowie popełnili wiele zbrodni wojennych na jeńcach i ludności cywilnej.

Narodziny zła przenikającego całe społeczeństwo, utrwalone w amatorskich filmach nakręconych w przededniu i podczas II wojny światowej w kolorze, kamerą ośmiomilimetrową, będzie można zobaczyć  w serii „Zapomniane taśmy wideo z nazistowskich Niemiec” od poniedziałku 19 października o 21:00 na kanale Polsat Viasat Hitory.

Autorka tekstu: Maria Więckowska

Adolf Hitler pasjonował się motoryzacją. Kupował luksusowe auta na własny użytek, wykorzystywał w propagandzie wyścigi samochodowe, wdrożył projekt budowy autostrad w III Rzeszy.

Mercedesy Hitlera

Hitler szczególnie upodobał sobie auta marki Mercedes-Benz. Istnieją liczne zdjęcia Hitlera pozdrawiającego tłumy z kabrioletu tej marki. Szczególnie znane są te w modelu 770 – wyprodukowane łącznie nieco ponad 200 egzemplarzy tego luksusowego modelu, w dwóch seriach. Wiele z nich służyło nazistowskim dygnitarzom, jeździli nimi również Göring, Himmler i Heydrich. Słynne wspólne zdjęcie Hitlera i Mussoliniego przedstawia ich właśnie w tym samochodzie.
Prócz korzystania z luksusów na własny użytek, Adolf Hitler jako dyktator wspierał dążenia do skonstruowania aut wyścigowych zwyciężających na chwałę Rzeszy.

Srebrne strzały

Od kiedy Hitler doszedł do władzy, chciał doprowadzić do stworzenia superpojazdu wyścigowego. Przeznaczył na ten cel duże nakłady finansowe z budżetu Rzeszy. Dwa zespoły rywalizowały, próbując stworzyć bolid, który zwycięży w międzynarodowym Grand Prix, pokonując auta włoskie i francuskie. Hitler dofinansował zarówno prace firmy Mercedes-Benz, jak i spółki Auto Union, do której należała między innymi firma Audi. Z Auto Union współpracował wówczas słynny konstruktor Ferdinand Porsche. W efekcie powstały auta, które o kilka klas wyprzedzały zagranicznych konkurentów. Od 1935 roku aż do wybuchu wojny drużyny obu marek całkowicie zdominowały wyścigi Grand Prix, wygrywając niemal wszystkie. Największe sukcesy osiągnęły maszyny Mercedes-Benz W25. „Srebrne strzały” rzekomo zostały obdarte nocą z farby, żeby zmieścić się w regulaminowej wadze. W rzeczywistości jednak od początku nie były malowane.

Czarny ptak

Kolejnym celem Adolfa Hitlera po serii zwycięstw sportowych było pobicie przez niemiecki samochód rekordu prędkości na lądzie. Skonstruowany w 1939 roku Mercedes T80, nazwany przez Führera „Czarnym Ptakiem” miał osiągnąć niewyobrażalne 750 km/h. Zamontowano w nim silnik stworzony na bazie silnika myśliwca, o pojemności 44, 5 litra. Jednak planowana na 1940 rok próba nie odbyła się z powodu rozpoczęcia wojny. Superauto spoczywa dziś w muzeum.

O superszybkich autach w służbie nazistowskiej propagandy dowiecie się więcej z filmu „Supersamochody Hitlera”, na antenie w czwartek 22 października o 21:00 na kanale Polsat Viasat History.

Autorka tekstu: Maria Więckowska

Nie jest tajemnicą, że po upadku III Rzeszy wielu zaufanych ludzi Hitlera nie poniosło odpowiedzialności za swoje czyny.  Niektórzy zbiegli i ukryli się, inni zostali potraktowani zaskakująco ulgowo, losy części są owiane tajemnicą. Szczególną szansę mieli naziści-inżynierowie, których wiedza i umiejętności mogły być cenne dla zwycięskich aliantów.

Nazista, dzięki któremu Amerykanie zdobyli Księżyc

Na przykład inżynier Wernher von Braun w maju 1945 roku oddał się w ręce Amerykanów. Liczył na ocalenie oraz możliwość kontynuowania swoich badań w USA. Jego oferta została przyjęta i z czasem zasłynął jako współtwórca amerykańskiego programu podboju kosmosu. Dopiero w latach siedemdziesiątych szerzej stała się znana jego mroczna przeszłość. W hitlerowskich Niemczech był dyrektorem technicznym ośrodka badań nad nowymi broniami III Rzeszy. Niemal od momentu dojścia Hitlera do władzy współtworzył jego militarną potęgę. Należał do NSDAP i SS, skonstruowane przez niego rakiety spadły m.in. na Londyn i Antwerpię. Przy produkcji projektowanej przez niego broni w podziemnych fabrykach wykorzystywano pracę przymusową więźniów obozów koncentracyjnych. Tysiące z nich zmarło. Były nazista do końca życia (zmarł w 1977 r.) wypierał się swojego współudziału w zbrodniach.

Zniknięcie szefa tajnej broni Adolfa Hitlera