Historia zna wiele przypadków niewyjaśnionych morderstw. Im dawniej do nich doszło, tym trudniej wyjaśnić ich tajemnice. Dowody sądowe nie są uporządkowane jak dzisiaj, trzeba raczej krok po kroku do nich dotrzeć, dzięki ciężkiej pracy historyków, archeologów i badaczy.

Tajemnicze zgony trudne do wyjaśnienia

Znane są oczywiście morderstwa i zgony z całego globu, kiedy nie wiemy, czy udział z zdarzeniu brały osoby trzecie. Wielu ekspertów głowiło się nad mordercą, który zabił Otziego człowieka lodu. Jeszcze inny badali sprawę człowieka z Tollund. Największe tajemnice kryminalne świata dotyczą oczywiście także Polski i to właśnie na nich dziś się skupimy.

Ostatni Piastowie mazowieccy

Ostatni Piastowie mazowieccy, gdy umierali, byli młodzi nawet jak na tamte lata (obaj w wielu zaledwie 24 lat). Stanisław i Janusz III mogli kontynuować istnienie słynnego rodu, jednak z niepewnych, do dziś sekretnych przyczyn, tak się nie stało. Książęta wcale nie chcieli sprawować władzy po śmierci swej „królowej matki”. Bliżej było im to uciech życia, takich jak alkohol i kobiety.

Uczty stanowiły clou rządów młodych książąt, a jednocześnie obciążenie państwowego skarbca. Bez wątpienia cierpiały na tym także wątroby i zdrowie młodych mężczyzn. Pierwszy zmarł Stanisław (1524). Podejrzewano, że po prostu się zapił – nie przeprowadzono żadnego śledztwa, doszło po prostu do pochówku. Dochodzenie uznano po prostu za zbędne.

Janusz III nie nauczył się niczego ze smutnej historii swego brata i pił dalej. Gdy zmarł (1526), zaczęto podejrzewać kochankę obu braci, a także jednego z aptekarzy. Ostatecznie podejrzanych było kilkanaście osób. Ciężko jednak powiedzieć, by wydano sprawiedliwy wyrok. Stracono większość podejrzanych, ale ówczesne badania kryminalistyczne nie pozwoliły poznać prawdy.

Jeremi Wiśniowiecki – ofiara trucizny?

Wiśniowiecki, zapamiętany jako pogromca Kozaków, w chwili swojej śmierci był mężczyzną w średnim wieku – miał 39 lat. Przed zgonem cierpiał przez długi tydzień. Gdy jeden z najpotężniejszych polskich wodzów poczuł się gorzej, uznano, że albo męczy go kac, przejedzenie, albo doskwierają mu upały. Tym razem niezwłocznie przeprowadzono sekcję zwłok. Okazało się, że miał zniszczone serce i płuca. Pojawiły się wnioski, że wódka połączona z ogórkami, przyniosła morderczy skutek. Inni podejrzewali, że kniaź został otruty. Po latach sprawę badano nawet w książce „Detektywi na tropach zagadek historii.” Być może dzisiejsi eksperci byliby w stanie rozstrzygnąć te wątpliwości.

Tym, których ciekawi historia Człowieka lodu Otzi lub Człowieka z Tollunda polecamy nasz program „Tajemnice morderstw sprzed wieków” (na Polsat Viasat History, a każdy czwartek o 21:00). Więcej o programie przeczytacie tutaj.


Autor tekstu: Zuzanna Pęksa

Zapraszamy na arcyciekawą podróż w czasie: specjalny blok programów poświęconych cudom starożytnego Egiptu wyłącznie na kanale Polsat Viasat History. Będziemy świadkami historycznych wydarzeń dzięki takim programom, jak „Tajemnice Sakkary”, „Tajemnica grobowca Kleopatry” czy „Zaginione piramidy Egiptu”. Nie możemy także przeoczyć premier— programów takich jak „Piramidy w Gizie: sięgnąć do gwiazd”, z którego dowiemy się, jak słynne piramidy kryją w sobie tajemnice kosmosu, czy „Abu Simbel: świątynie nad Nilem”, który opowie o historii powstania dwóch słynnych egipskich świątyń. Przygotujmy się na dużą dawkę egiptologii!

Emancypacja kobiet dokonała się na szeroką skalę głównie w XIX i XX wieku. Nie oznacza to bynajmniej, że wcześniej kobiety nie pełniły najbardziej kluczowych, w tym nawet królewskich ról. Dziś przyglądamy się właśnie jednym z najznamienitszych kobiet w historii – tym, które zasiadały na tronach.

Zapomniana władczyni Egiptu

Czytając o historii Egiptu bardzo często natrafiamy na nazwiska męskich władców, w tym faraonów Ramzesa II, Tutenchamona czy Cheopsa. Uważni historycy pamiętają jednak o tym, by pisać i mówić także o kobietach, które odegrały kluczową rolę w czasach starożytnego Egiptu.  

Należała do nich m. in. władczyni Hatszepsut. Jej imię oznaczało dokładnie „pierwszą z dostojnych kobiet” i wydaje się, że w swoim życiu postępowała właśnie według nadanego jej przydomka. Lata jej panowania nie są pewne, ale wiadomo, że jako faraon była ona doskonałym strategiem. Ponadto za jej czasów w Egipcie wzniesiono wiele ważnych budowli.

Mimo tego, przez wiele lat była ona zapomniana, a jej imię wymazano z kart historii. Zdecydowanie częściej wspominano o Kleopatrze czy Nefretete. Szczęśliwie, dzięki pracom archeologów i badaczy, udało się przypomnieć o jej ważnej dziejowej roli.

Pierwsza polska królowa

Rycheza, żona Mieszka II Lamberta, uważana jest za pierwszą polską królową. Król i królowa zostali koronowani w 1025 roku. Co ciekawe, przez lata władczyni była uważana za zdrajczynię. Czemu tak się stało? Zarzucano jej obłudę i przekazanie korony cesarzowi Konradowi II tylko w imię własnych interesów. W rzeczywistości synowa Bolesława Chrobrego chciała chronić koronę i dzięki niej Polska miała szansę przetrwać.

Królowa symbolem epoki

Królowa Wiktoria panowała nad Wielką Brytanią przez 64 lata. Był to rekordowy wynik, a Wiktoria została pod tym względem „zdetronizowana” dopiero przez Elżbietę II. Jednak nie tylko długość panowania wyróżnia okresy rządów XIX-wiecznej władczyni. 

Lata panowania królowej Wiktorii były przede wszystkim czasem świetności Imperium Brytyjskiego – nastąpił wówczas rozwój przemysłu, gospodarki i znaczący wpływ zysków z brytyjskich kolonii. I choć zdaniem części historyków był to też czas wyraźnych nierówności społecznych, bez wątpienia epoka kojarzona jest przede wszystkim z progresem i udanymi rządami.

Na serial dokumentalny „Królowe, które zmieniły świat” na Polsat Viasat History zapraszamy od 12 grudnia we wtorki o 21:00. Więcej o królowych starożytnego Egiptu przeczytacie w naszym artykule tutaj.


Autor: Zuzanna Pęksa

Choć mogłoby się wydawać, że dzieciństwo Adolfa Hitlera i jego młodość raczej nie sprzyjały późniejszemu dojściu do władzy, stało się jednak całkiem inaczej. Roztoczył on całkowitą dyktaturę nad III Rzeszą i większością Europy. Kres jego zbrodniom położyła dopiero przegrana Niemców w II wojnie światowej. Były jednak momenty w życiu dyktatora, w czasie których był on o włos od porażki już znacznie wcześniej. 

Trudne dzieciństwo

Wczesne lata Adolfa Hitlera bez wątpienia nie były łatwe. Historia mówi, że jego matka była nadopiekuńcza, ojciec zaś wręcz przeciwnie – zachowywał się, jakby sam miał zadatki na dyktatora. Budził w późniejszym przywódcy III Rzeszy głównie strach i posłuszeństwo. 

Alois Hitler nie unikał także kar cielesnych. Podobno pewnego razu pobił młodego Adolfa tak, że obawiał się, iż go zabił. Gdyby tak się stało, historia XX wieku wyglądałaby całkiem inaczej. Późniejszy przywódca faszystów miał jednak sporo szczęścia w nieszczęściu – przetrwał wszystkie kary Aloisa, chociaż może właśnie z ich powodu wyrósł na socjopatę.

Uboga młodość

Nastoletnie lata Adolfa Hitlera i jego wczesna młodość raczej nie zapowiadały, że oto w dorosłość wkracza przywódca faszystowskich Niemiec. Jako nastolatek średnio radził sobie w szkole i szybko zakończył edukację, bywało, że żył na skraju ubóstwa. Gdyby miał większy talent, być może zamiast dyktatorem, zostałby znanym malarzem. Jednak namalowane przez niego obrazy z kulejącą perspektywą z pewnością zostałyby szybko zapomniane, gdyby ich autorem nie był Hitler. Ominęła go zatem kariera artysty. 

Main Kampf

Jeśli ktoś myśli, że Hitler zdecydował się dokonać inwazji na Polskę, zagłady Żydów i wielomilionowego ludobójstwa, tylko dla pieniędzy, może być pewien, że ta motywacja wcale nie była najważniejsza. Adolf wcale nie musiał zostawać okrutnym führerem, ponieważ książka, którą napisał („Main Kampf”) zapewniła mu pozycję milionera. C

o prawda dopiero jako przywódca III Rzeszy mógł skorzystać z uprzywilejowania, jakim było zwolnienie z płacenia podatku od sprzedaży książki czy nakazanie obywatelom jej zakupu, ale i tak nakład tego wątpliwego „dzieła” był solidny. 

Na 1. sezon serialu dokumentalnego „Hitler i jego władza” na Polsat Viasat History zapraszamy w soboty od 4 listopada o 21:00. Zainteresowanym tematyką II wojny światowej polecamy nasz artykuł „Hitler: odliczanie do wielkiego konfliktu”.


Autor: Zuzanna Pęksa

Może się wydawać, że niektóre cywilizacje mają na tyle ugruntowane pozycje, że nic im nie zagraża. Historia jednak pokazuje, że w życiu nie ma nic pewnego. Drugi sezon serialu dokumentalnego „Starożytna apokalipsa” na Polsat Viasat History omawia upadki znanych cywilizacji oraz analizuje, jak do nich doszło.

Kultura minojska

Kultura minojska to jedna z najstarszych cywilizacji z czasów epoki brązu. Jej rozwój rozpoczął się około 3 000 roku p. n. e. w rejonie Morza Śródziemnego. Opierała się w znacznej mierze na handlu z innymi rejonami (w tym między innymi państwami znad Morza Egejskiego i z Bliskiego Wschodu). Do dziś zachowało się wiele starożytnych artefaktów z tamtych czasów. Należą do nich między innymi: ceramiczne amfory, dysk z Fajstos, czy naścienne freski. 

Co takiego zaszło, że kultura minojska przeszła do historii? Początkiem upadku cywilizacji znad Morza Śródziemnego były katastrofy naturalne, a dokładnie wybuch wulkanu na dzisiejszej Wyspie Santorini i trzęsienie ziemi. Osłabiony region był łatwym celem dla najazdu Mykeńczyków, co tylko dopełniło tej starożytnej apokalipsy. 

Wyspa Rapa Nui

Wyspa Rapa Nui na Oceanie Spokojnym, niektórym lepiej znana pod nazwą Wyspy Wielkanocnej, to miejsce kojarzone przede wszystkim ze względu na pełne tajemnic kamienne rzeźby. Rdzenną ludnością zamieszkującą wyspę jest lud Rapa Nui, którego przodkowie przybyli na te tereny około V wieku n. e. To właśnie oni wznieśli kamienne posągi (Moai), posługiwali się własnym językiem oraz mieli własną kulturę, której elementem był m. in. tradycyjny taniec.

Co wywołało starożytną apokalipsę na Wyspie Rapa Nui? Wpływ na to miały między innymi wewnętrzne spory. Upadku cywilizacji dopełniło zniewolenie rdzennej ludności i wysłanie jej do Peru.

Imperium Azteków

Imperium Azteków zostało stworzone przez lud Mexiców na terenie dzisiejszego Meksyku. Ta grupa etniczna również posiadała swoją kulturę, w tym język. Najwięcej o historii  Azteków dowiadujemy się z dawnych tekstów, spisanych zarówno przez rdzenną ludność jak i jej późniejszych najeźdźców – Hiszpanów.

O starożytnej apokalipsie, jaka dotknęła Imperium Azteków, mówi się, że nastąpiła niemal z dnia na dzień. Dokonali jej właśnie Hiszpanie (pod wodzą Hernána Cortésa). 

Na 2. sezon serialu dokumentalnego „Starożytna apokalipsa” na Polsat Viasat History zapraszamy od 16 listopada w czwartki o 21:00. Więcej o upadkach starożytnych cywilizacji przeczytacie w naszym artykule na ten temat.


Autorka tekstu: Zuzanna Pęksa

Egipt nie bez powodu kusi jako jedna z popularniejszych turystycznych destynacji. To wymarzone miejsce nie tylko dla wielbicieli słonecznych kąpieli, ale też przede wszystkim dla pasjonatów historii. Niejeden szanujący się archeolog był tam wiele razy, mimo tego wciąż pozostało wiele tajemnic do odkrycia. Październik na Polsat Viasat History upłynie właśnie pod znakiem historii Egiptu. To dlatego przygotowaliśmy dla Was trochę ciekawostek historycznych związanych z tym krajem. 

Gdzie pochowana jest Kleopatra?

Choć może trudno w to uwierzyć, do dziś nie jest znane miejsce spoczynku jednej z najbardziej legendarnych kobiet w dziejach. Choć o samej Kleopatrze wiemy bardzo dużo (co prawda pewne wątki jej życia, jak na przykład przyczyna śmierci, nie są pewne), to, co dziś najważniejsze z perspektywy archeologów i historyków, pozostaje nieodgadnione. Istnieje kilka teorii co do miejsca pochówku słynnej władczyni, jedno jest jednak pewne – być może to, że nadal nie zostało ono odnalezione sprawiło, że nie grób nie został splądrowany, jak to często miało miejsce w przypadku grobowców faraonów. 

Jak złamano kod hieroglifów?

W jednym z naszych artykułów już o tym pisaliśmy, warto jednak przypomnieć temat. Dla przeciętnego zjadacza chleba, hieroglify wciąż wyglądają jak zbiór pełnych tajemnic znaczków. Dla badaczy i ekspertów są już jednak jasne, dzięki czemu możemy odczytać zabytkowe kamienne tablice. Zawdzięczamy to młodemu francuskiemu badaczowi o nazwisku Jean-François Champollion. Bez wątpienia rozszyfrowanie tajemnicy hieroglifów ułatwiło naukowcowi to, że był od wyjątkowym poliglotą – znał aż 16 języków. Takie zdolności językowe, musiały być przydatne! 

Skarby Tutanchamona

Grobowiec Tutanchamona jest bez wątpienia jednym najbardziej znanych i to nie bez powodu. Przede wszystkim pochowano tam jednego z najsłynniejszych faraonów, a ponadto miejsce jego pochówku skrywało w sobie szereg skarbów. Ponieważ główna komora grobowa była dobrze ukryta, nie padła ofiarą szabrowników. Poza standardowymi artefaktami, schowano tam między innymi wykonane ze złota sandały, czy starożytną grę planszową. 

Jak widać starożytny Egipt wciąż kryje w sobie wiele sekretów. Dzięki cyklowi dotyczącemu historii tego kraju, poznacie ich jeszcze więcej. Na cykl Polsat Viasat History zapraszamy w każdy październikowy wtorek o 21:00.


Autor: Zuzanna Pęksa

Chiny to kraj z historią sięgającą ponad 2 000 lat. To wtedy rozpoczęły się procesy upaństwowienia, które doprowadziły do powstania jednej z potęg w dziedzinie rozwoju gospodarczego. Dziś przyglądamy się ostatnim dwóm wiekom w tym kraju, a dokładnie ważnym postaciom, które działały wówczas na politycznej arenie Chin. 

Cesarzowa Cixi (1835-1908)

Cixi nazywana jest przez historyków również Cesarzową Wdową. Początkowo była jedną z kilku nałożnic władcy, później jednak awansowała na główną żonę cesarza chińskiego Xianfenga. Jej rola wzrosła między innymi dlatego, że pierwsza żona władcy nie była w stanie dać mu dziedzica. Cixi urodziła późniejszego cesarza Tongzhi, dzięki czemu stała się małżonką numer jeden. 

Po śmierci męża, od 1861 przez lata sprawowała faktyczną władzę nad Chinami. Najpierw robiła to w imieniu małoletniego syna, potem (najprawdopodobniej) pozbawiła go życia, by nadal kierować cesarstwem chińskim. Podkreśla się jej rolę w zakresie chińskiej edukacji – pod koniec życia pozwoliła na otwarcie szkół oraz zrobiła wiele w dziedzinie propagowania chińskiej kultury.

Puyi (1906-1967)

Aisin Gioro Puyi był ostatnim cesarzem chińskim. Na tron został wyniesiony w wieku zaledwie dwóch lat, po śmierci cesarzowej Cixi. Nadano mu wówczas imię Xuantong, jednak władanie mężczyzny nie trwało długo. Miał zaledwie sześć lat, gdy Chinami zaczął rządzić pierwszy prezydent,  Sun Jat-sen. Przekazanie władzy odbyło się w sposób bezkrwawy, a małemu Puyi przyobiecano dobre traktowanie. W dorosłym życiu przez lata znajdował się w radzieckiej niewoli, później żył jak zwykły obywatel (był między innymi ogrodnikiem i archiwistą).

Mao Tse Tung (1893-1976)

Gdyby stworzyć listę najkrwawszych dyktatorów na świecie, Mao Tse Tung z pewnością miałby na niej swoje mało zaszczytne miejsce. Rządził on Chinami przez kilkadziesiąt lat, a jego dyktatura zyskała nawet własną nazwę – maoizm. 

Mao w swoich pierwszych działaniach odnosił się do rewolucjonizmu, idei liberalizmu, a nawet feminizmu. Pochodził z chłopskiej rodziny, ale nauka odegrała w jego życiu ważną rolę. Do lat 50. XX wieku jednym z jego największych sojuszników był Józef Stalin, zaś sam Mao Tse Tung w historii zapisał się krwawymi zgłoskami. Według ekspertów odpowiadał on za śmierć nawet 70 milionów osób, co czyni go jednym z największych zbrodniarzy w dziejach.

Na dwuodcinkowy serial dokumentalny „Chiny: historia i współczesność” (s. 1) na Polsat Viasat History zapraszamy w środę 18 października o 21:00. Więcej na temat programu przeczytacie tutaj.


Autor tekstu: Zuzanna Pęksa

Kleopatra jest bodaj jedną z najsłynniejszych postaci starożytnego Egiptu – jej siła, styl rządzenia i nienaganny styl, do dziś fascynują ekspertów. Co zaskakujące, wciąż nie wiadomo, gdzie znajduje się jej grobowiec. Dla archeologów to wielka zagwozdka i wyzwanie. Dla fanów historii Egiptu – bez wątpienia spore rozczarowanie.

Nowe technologie

Oczywiście prace egiptologów postępują krok po kroku i nadzieje na odnalezienia grobowca Kleopatry wrastają z każdym miesiącem. Pomocne są między innymi najnowsze wykorzystywane przez badaczy urządzenia, takie jak na przykład specjalne radary. Wciąż jednak bardziej przybliżają nas do miejsca pochówku Kleopatry i Marka Antoniusza, niż dają nam gwarancję na zalezienie ich miejsca pochówku.

Skąd ta tajemnica?

Skądinąd jest to wielka zagadka, że znamy miejsca pochówku takich osób jak Tutenchamon, kolejni Ramzesi, czy Neferetiti (nie umniejszając oczywiście ich roli w historii), a nie wiemy, gdzie pochowano Kleopatrę i Marka Aureliusza. Być może grobowiec został ukryty, by nie został splądrowany i okradziony? Być może sytuacja jest tak tajemnicza, jak śmierć samej Kleopatry, która doprowadziła do swego samobójstwa, poprzez zaatakowanie jej przez węża? Zagadek i tajemnic jest tu bez wątpienia bez liku.

Kilka teorii

W 2022 roku ogłoszono istnienie tunelu (pod grobowcem Ozyrysa), na którego końcu miałyby znajdować się właśnie doczesne szczątki ostatniej w faraonek Egiptu. Badacz ocenił szanse niezbyt optymistyczne (na 1%), nie przywiązywałabym się zatem za bardzo do jego teorii. Próby odnalezienia miejsca spoczynku faraonki i Marka Antoniusza poruszył nawet samego Szekspira, który też zastanawiał się, gdzież to może być! 

Kwestia samego Antoniusza może być nieco prostsza – być może jego ciało zostało skremowane, dzięki czemu zajęło mniej miejsca i trudniej je znaleźć. Wg bodaj największej liczby teorii, rzymski wódz Oktawian August pozwolił na wspólnych pochówek pary w Aleksandrii. Gdzie on jednak nastąpił? Tego nie wiemy dziś. 

Szukasz ciekawego serialu dokumentalnego na temat Kleopatry? Na coraz dłuższe wieczory polecamy program „Tajemnica grobowca Kleopatry” (od 3 października o 21:00 w każdy wtorek na Polsat Viasat History). Jeśli uwielbiasz historię starożytnego Egiptu, zachęcamy do przeczytania artykułu „Królowe starożytnego Egiptu: dowiedz się więcej o słynnych władczyniach.”.


Autor: Zuzanna Pęksa

Określenie „Dziki Zachód” zostało spopularyzowane głównie dzięki westernom, które rozgrywały się w XIX i na początku XX wieku na zachodzie Stanów Zjednoczonych. Ile w nich fikcji historycznej, a ile faktów i wydarzeń historycznych? Jak w rzeczywistości wyglądały realia tamtych lat?

Początkowo na zachodzie USA mieszkała ludność rdzenna Ameryki Północnej – pierwsze narody, które przybyły na kontynent, zasiedliły najpierw jego wschodnie wybrzeże. Stopniowo osiedleńcy zagarniali dla siebie coraz większe terytoria, co powodowało konflikty z ludnością rdzenną i to właśnie jej dotyczy najwięcej mitów.

Fałszywy obraz

Popularne westerny (zarówno te w formie książek, jak i filmów) często przedstawiały ludność rdzenną ameryki, jako okrutną, bezwzględną i nie mającą litości w krwawej walce. Przez lata pomijane było to, że Indianie tak naprawdę musieli bronić się przed najeźdźcami. 

Naturalny krajobraz sprawiał, że rdzenni Amerykanie utrzymywali się głównie z łowiectwa i zbieractwa. Mieli swoją kulturę, wierzenia i języki, zaś przedstawiciele pierwszych narodów, którzy pojawili się w późniejszych Stanach, bynajmniej nie byli pierwszymi na tamtych terenach. 

Dopiero po latach, dzięki staraniom badaczy i historyków, prześladowania ludności rdzennej nazwano po imieniu. Oficjalnie uznano, że Indianie byli usuwani z terenów, na których żyli od tysiącleci, mordowani z rasistowskich pobudek i przymuszani do zmiany wiary, kultury i języka. 

Prawdziwi kowboje

W filmach zazwyczaj kowboje mają białą skórę, są przystojni, zadbani i wystylizowani. Rzeczywistość wyglądała jednak całkiem inaczej. Przede wszystkim mniej więcej co czwarty kowboj miał ciemną skórę. Dodatkowo region Dzikiego Zachodu był prawdziwym tyglem kulturowym. Wśród jego mieszkańców znajdowali się między innymi Niemcy, Skandynawowie, Turcy, Francuzi, a nawet Polacy. Z pewnością nie byli oni aż tak wysocy, przystojni i dobrze ubrani, jak Clint Eastwood na planie „Dobry, zły, brzydki”, czy John Wayne w „Rio Bravo”. 

Najwięcej mitów dotyczy bodaj broni, której mieli rzekomo używać najczęściej mieszkańcy Dzikiego Zachodu. Kto z nas nie kojarzy wizerunku kowboja z nisko zawieszoną kaburą i utkwionym w niej rewolwerem. Według badaczy historii, ten rodzaj broni nie był wcale najpopularniejszy. Korzystano także z małych (łatwiejszych do ukrycia) pistoletów, „modne” były także strzelby. Dodatkowo, zdaniem ekspertów, pojedynki jeden na jeden spopularyzowane przez Hollywood nie były aż tak częste, jak mogłoby się wydawać. 

Jak widać, między historią a pop-kulturą przez lata istniał spory rozdźwięk. W przypadku rdzennej ludności i powtarzanych na jej temat mitów oraz bagatelizowanych krzywd, dojście do prawdy pozwoliło w jakimś stopniu oddać jej sprawiedliwość.  

Premiera 1. sezonu serialu dokumentalnego „Dziki Zachód” już w piątek 22 września o 21:00 na Polsat Viasat History. 


Autor: Zuzanna Pęksa

Iznik to miejscowość w Turcji położona nad jeziorem o tej samej nazwie. Miasto w czasach starożytności i średniowiecza nazywało się Niceą. Jak się okazało, to jedno z największych jezior w kraju, skrywało w sobie architektoniczny sekret, który stał się badawczą perełką dla archeologów, historyków i innych badaczy dziejów.

Podwodne odkrycie archeologiczne

Dziś Iznik to przede wszystkim atrakcyjna miejscowość turystyczna. Także mieszkańcy Polski chętnie wybierają Turcję jako miejsce swoich wojaży, a w Iznik mogą nie tylko zażyć kąpieli i kupić piękną ceramikę. To właśnie tam można także zbliżyć się w wyjątkowy sposób do historii Cesarstwa Rzymskiego. 

Mówi się, że wielu wynalazków dokonano przez przypadek. Nie inaczej jest z wielkimi odkryciami archeologicznymi. W 2014 nad wspomnianym regionem Turcji latał samolot, wykonujący zdjęcia lotnicze. Wszystko po to, by ułatwić inwentaryzację tamtejszych zabytków historycznych. 

Jakież musiało być zdziwienie ekspertów, gdy na fotografiach zobaczyli, że znajdujące się zaledwie 20 metrów od brzegu kamienie, to tak naprawdę… ruiny starożytnej bazyliki. Trzynawowy budynek został najpewniej wybudowany w IV wieku naszej ery. Chrześcijański obiekt przestaje dziwić, gdy przypomnimy sobie, że wtedy to region przynależał do Rzymu, a dodatkowo istniał powód wybudowania świątyni. 

Upamiętnienie świętego

To właśnie w niegdysiejszej Nicei odbyły się dwa sobory – w 325 i 787. Pierwszy z nich zgromadził około 300 biskupów i miał duże znaczenie dla dzisiejszego kościoła. To właśnie wtedy zdefiniowano rolę Jezusa Chrystusa w odpowiedzi na postulaty arian, którzy uważali, że należy odrzucić doktrynę o trójcy świętej. Historycy wierzą, że świątynia, której ruiny odnaleziono w Iznik została wybudowana właśnie po pierwszym soborze nicejskim, jako wyraz czci dla zmarłego śmiercią męczeńską św. Neophytosa. Wieść niesie, że zginał on właśnie u brzegu jeziora. 

Jak doszło do zniszczenia bazyliki? Archeologowie uważają, że mogło do tego dojść w XVIII wieku, kiedy to w tamtym regionie miało miejsce trzęsienie ziemi – jedno z wielu, które często nawiedzają ten region. Później nie zdecydowano się jej odbudować. 

Na program „Tajemnice Jeziora Iznik” na Polsat Viasat History zapraszamy w niedzielę 3 września o 21:00. Wielbicielom odkryć archeologicznych polecamy także nasz artykuł „Grobowiec Tutanchamona i jego największe skarby”.


Autor tekstu: Zuzanna Pęksa

II wojna światowa to nie tylko dziesiątki milionów ofiar śmiertelnych, ale także kilkanaście milionów robotników przymusowych, którzy od 1939 roku świadczyli pracę na terenie Niemiec. Obowiązek, który początkowo dotyczył tylko dorosłych, został później poszerzony przez nazistów także o osoby od 14. roku życia. Proceder był jawnym łamaniem praw człowieka.

Zastępstwo za żołnierzy na froncie

W czasie, gdy Niemcy zostali oddelegowani na front, III Rzesza borykała się z poważnym niedoborem siły roboczej. To dlatego już na początku września 1939 powołano pierwszy urząd pracy – Arbeitsamt na okupowanym terenie (w Rybniku). Z czasem sieć urzędów stopniowo się rozrastała, werbując coraz więcej osób przebywających pod okupacją Niemiec.

Wykorzystanie propagandy

Przekonanie ludności, by pracowała w III Rzeszy, nie było prostym zadaniem. Początkowo Hitler próbował wykorzystać do tego narzędzia propagandy, w tym między innymi plakaty propagandowe. Gdy to nie przyniosło oczekiwanych skutków, sięgnięto do bezpośredniego przymusu i zaczęto organizować łapanki.

Obowiązki zamiast praw

Jednym z najważniejszych dowodów na to, jak w czasie robót przymusowych łamano prawa człowieka, są bez wątpienia relacje osób, które zostały na nie wysłane. Historycy przeprowadzili wiele rozmów, ze świadkami tamtych wydarzeń.  Według ekspertów, mieszkańcy państwa Polskiego, którzy stanowili jedną z najliczniejszych grup robotników przymusowych, byli jednocześnie traktowani najgorzej. Nie obowiązywało ich niemieckie prawo pracy, a jedynie nałożone przez nazistów liczne restrykcje.

Polacy pracowali za niższą stawkę niż Niemcy, mieli dłuższy dzień pracy i nie otrzymywali wyższego wynagrodzenia za pracę w niedziele i święta. Nie respektowano praw ciężarnych, prawa do urlopu, a nawet zakazywano ludziom wykonywania telefonów, czy wychodzenia z domu poza wyznaczonym do tego czasem. 

Oprócz ludności cywilnej, do robót werbowano także jeńców wojennych. Choć nie pozwalało na to prawo międzynarodowe, decydenci III Rzeszy ignorowali wszelkie zasady. Plakaty propagandowe pokazywały zatem dostatek, radość i wolny wybór, rzeczywistość była jednak całkiem inna. 

Na serial dokumentalny „Pracując dla wroga” Polsat Viasat History zaprasza w poniedziałki o 21:00 (od 14 sierpnia).  Zainteresowanym konfliktami zbrojnymi, polecamy nasz artykuł „Największe oszustwa II wojny światowej: jak wprowadzano w błąd III Rzeszę?”.


Autor: Zuzanna Pęksa

Dawne szlaki handlowe to prawdziwa gratka dla wielbicieli skarbów, wyjątkowych artefaktów i kosztowności. Ich historia jest osnuta wieloma tajemnicami i niemal błyszczy od bogactw. Jakie to szlaki i jakie kryły sekrety? Przekonajmy się!

Jedwabny szlak – Chiny

Słynny jedwabny szlak łączył Chiny z Bliskim Wschodem i Europą. Nim odkryto drogę morską do Chin, to właśnie ta imponująca, licząca 12 tysięcy kilometrów trasa lądowa, była głównym szlakiem handlowym pozwalającym na wymianę dóbr między tymi odległymi rejonami. 

Jak wskazuje sama nazwa, przewożono tamtędy jedwab, ale oczywiście nie tylko. Wśród drogocennych dóbr transportowanych tą trasą znajdowały się prawdziwe skarby takie jak: złoto, biżuteria jadeitowa i kamienie szlachetne. Kontakt między kontynentami sprawił, że dotarły do nas urządzenia skonstruowane przez dalekowschodnich wynalazców, takie jak kompas czy mechaniczny zegar. 

Szlak bursztynowy

Ten szlak handlowy przebiegał między krajami basenu Morza Śródziemnego, a państwami położonymi nad Morzem Bałtyckim. Bursztyn od dawien dawna stanowił przedmiot wymiany, działo się to głównie za sprawą Celtów. Wyprawy po ten surowiec rozpoczęły się w I w n. e., jednak początkowo przybysze z południa nie mieli jak dotrzeć nad Bałtyk i korzystali właśnie z pośrednictwa Celtów. Później, gdy szlak biegł przez państwa nadbałtyckie, dostęp do cennej, zastygniętej żywicy, stał się łatwiejszy.  

Polski wątek

Jeden z ważnych historycznych szlaków handlowych łączył ze sobą należące do I Rzeczpospolitej kluczowe miasta – Wilno i Kraków. Zwany był Wielkim Gościńcem Litewskim. Na szlak składały się między innymi stacje pocztowe i gościńce, w których mogli przenocować podróżujący tą trasą magnaci, posłowie, a nawet królowie! 

2. sezon serialu dokumentalnego „Wyprawa po skarby z Bettany Hughes” oglądać będzie można na Polsat Viasat History od 18 sierpnia w piątki o 21:00. Więcej o historycznych sekretach badanych przez znaną ekspertkę przeczytacie w naszym artykule „Głosy umarłych: Bettany Hughes odkrywa niepokojące tajemnice przeszłości”


Autor: Zuzanna Pęksa

Dziwaczne artefakty, niewyjaśnione zjawiska, mroczne sekrety historii – to coś, co wiele osób lubi najbardziej! Dziś przyglądamy się kilku tajemniczym przedmiotom (choć może mumię trudno nazwać przedmiotem) i badamy ich pochodzenie.

Tajemnica krzyczącej mumii

Starożytne cywilizacje i powiązane z nimi artefakty bez wątpienia kryją wiele tajemnic, także ze względu na lata, które dzielą nas od ich powstania. Nie bez powodu egipskie grobowce i ukryte w nich mumie stają się tematem filmów, mrożących w krew żyłach historii i inspiracją do snucia opowieści o klątwach i naruszaniu spokoju faraonów. 

Mumia krzyczącej kobiety w niektórych budzi lęk, a to wszystko ze względu na jej wykrzywioną w grymasie przerażenia twarz, otwarte oczy i usta. Archeologom którzy odnaleźli ją ponad 130 lat temu ukazała się właśnie w tej odmalowującej przedśmiertne cierpienie postaci. Współcześni eksperci znaleźli przyczynę zagadkowego zgonu sprzed około 3 000 lat. Okazało się, że „krzycząca kobieta” zmarła na zawał serca. Jej ciało zostało zmumifikowane nim ustąpiło stężenie pośmiertne – stąd zachowany na wieki bolesny wyraz twarzy. 

Pijawki przewidujące pogodę

O tym, że pijawki są stosowane w medycynie alternatywnej, słyszy się dość często. Substancja wydzielana przez ich gruczoły ślinowe ma przyspieszać leczenie zmienionych chorobowo miejsc. Ta metoda stosowana jest do dziś, z tą różnicą, że pijawki muszą pochodzić ze ściśle określonych, bezpiecznych hodowli, a nie po prostu z pobliskiego stawu czy jeziora.

Jak się okazuje, te małe, czasami budzące obrzydzenie stworzonka przydawały się przed laty także do przewidywania… prognozy pogody. Pijawki umieszczano w wodzie (np. w słoiku). Jeśli pływały blisko powierzchni, zapowiadały opady. Gdy spędzały czas blisko dna – można się było spodziewać słońca. 

Nie było to bynajmniej rozwiązanie stosowane wyłącznie chałupniczo, pod wiejskimi strzechami. XIX-wieczny naukowiec George Merryweather zbudował bowiem „pijawkową stację meteorologiczną”. Pasożyty (w tym wypadku bardzo przydatne) miały przed pogorszeniem się pogody wychodzić w górę urządzenia i dzwonić dzwoneczkiem – im głośniejsze było dzwonienie, tym większa szansa na deszcz. Na nieszczęście dla fanów ciekawostek historycznych, pomysł Merryweathera przegrał z bardziej standardowym wynalazkiem, chemicznym barometrem opracowanym przez Roberta FitzRoysa. 

Sekrety pewnej skrzynki

Epoka wiktoriańska była czasem rozkwitu Wielkiej Brytanii głównie pod względem dokonującej się wtedy rewolucji technologicznej. Zmiany zaszły oczywiście także w dziedzinie medycyny. Wśród dziwacznych artefaktów z tamtych czasów znajduję się drewniana maszyna na korbkę. Ta ciekawostka historyczna działała między innymi dzięki magnesowi, zwojom drutu i mosiężnym rurkom, przez które przepływał prąd, a służyła do elektrowstrząsów.

Moda XIX wieku na wykorzystywanie elektryczności do poprawy urody została tym sposobem poszerzona o kolejną kategorię – leczenie chorób nerwowych. W epoce wiktoriańskiej uważano, że przepływ elektryczności może łagodzić bóle głowy, zmęczenie, a nawet napady lęku. Do dziś wielu ekspertów podkreśla rolę elektrowstrząsów, walcząc z mitami, jakie narosły wokół tej metody. 

Wielbicielom niezwykłych artefaktów polecamy 2. sezon serialu dokumentalnego „Najdziwniejsze przedmioty” (na Polsat Viasat History, premiera w czwartek 6 lipca o 22:00) oraz nasz artykuł o tajemnicach skarabeusza. 


Autorka tekstu: Zuzanna Pęksa

Ten, kto uważa, że przez minione tysiąclecia rządzili głównie mężczyźni, powinien cofnąć się do czasów starożytnego Egiptu. Królowa Hatszepsut przez lata była zapomniana, jednak odkrycia archeologiczne XIX wieku przywróciły ją na królewski panteon. Kleopatra została zapamiętana nie tylko przez badaczy historii i ekspertów archeologii, a wszystko ze względu na jej ekstrawagancki styl życia.

Faraon Hatszepsut

Hatszepsut była królową Egiptu w XV wieku p. n. e. Otrzymała władzę w pokojowy sposób – po śmierci swego ojca – i panowała przez 21 lat. Choć była lubiana przez swoich poddanych i bardzo niezależna, do dziś jej życiorys kryje wiele tajemnic, a pamiętają o niej głównie historycy.

Przedstawiciele świata starożytnego zniszczyli wszelkie ślady po królowej – zniknęły jej posągi, nigdzie nie można było dojrzeć jej imienia. Ludzie czasów nowożytności dowiedzieli się o królowej dopiero w XIX wieku, gdy odkryto jej grobowiec. Został on zbadany przez tego samego odkrywcę, który natrafił na miejsce pochówku Tutanchamona.

Kleopatra Wielka

Kleopatra była ostatnią niezależną królową Egiptu. Początkowo sprawowała władzę wraz z bratem, w wyniku spisku musiała jednak uciec ze swej ojczyzny do Palestyny. Los rzucił ją także do Rzymu. Wdała się w romans z Juliuszem Cezarem, któremu urodziła syna Cezariona. Po śmierci Cezara musiała wracać do swojego kraju, co niektórzy uznali za ucieczkę.

Świadoma tego, że niezbędne będzie jej wsparcie, nawiązała kolejny romans, tym razem z Markiem Antoniuszem. Relacja ta zaowocowała nie tylko sojuszem politycznym, ale też dwójką dzieci – para doczekała się bliźniąt.

To, co wyróżniało Kleopatrę wśród innych słynnych egipskich królowych, to z pewnością ekscentryczny tryb życia. Do dziś krążą opowieści o tym, że kąpała się w oślim mleku, urządzała pełne przepychu przyjęcia, że była tyranką, a według niektórych nawet psychopatką. Nie wszyscy są wobec władczyni tak krytyczni – część badaczy twierdzi, że była zdecydowana, ale też dobra dla swych poddanych.

Zastanawiacie się co obejrzeć w czerwcu? Wielbicielom egiptologii polecamy serial dokumentalny „Królowe starożytnego Egiptu”. Premiera w piątek 2 czerwca o 21:00 na Polsat Viasat History. Więcej na temat starożytności przeczytacie w naszym artykule tutaj.


Autor: Zuzanna Pęksa

Poszukiwanie skarbów wielu osobom kojarzy się z ciekawą przygodą rodem z filmów o Indiana Jonesie. W rzeczywistości to także ryzyko, niebezpieczeństwa, a nawet… trudne do złamania klątwy dosięgające tych, którzy mieli styczność z danym przedmiotem. Dziś przechodzimy przez historię niektórych ze znanych skarbów, w których posiadanie raczej nie chcielibyście wejść.

Grobowiec Tutanchamona

Jednym ze słynniejszych grobowców Egiptu jest bez wątpienia ten, w którym pochowano króla Tuta. Dobrze znana jest także teoria mówiąca o tym, że odkrywców grobu dosięgnęła klątwa. Mówiono o tym, że łącznie Tutanchamon „zabrał” ze sobą aż 20 osób. Czasami umierały one w wyniku choroby, innym razem wypadku, jeszcze kiedy indziej – samobójstwa. Co tak naprawdę stało za tą tajemnicą historyczną?

W rzeczywistości „klątwa”, to jeden z częściej powielanych mitów. 5000 artefaktów odnalezionych w miejscu spoczynku króla Tuta nikogo nie zabiło. Część osób zmarła dopiero całe lata po otwarciu grobowca, część nigdy nawet nie była w miejscu archeologicznych wykopalisk. Skąd zatem pomysł, by opisać całą tę przekłamaną historię? Dziennikarze pracujący w tanich brukowcach karmili nią wielbicieli teorii spiskowych, zwiększając tym samym sprzedaż gazet.

Diament Hope

Jednym z najbardziej pożądanych skarbów w dziejach jest bez wątpienia odnaleziony w XVII wieku niebieski diament Hope. Jednym z jego właścicieli był między innymi Ludwik XIV, który to kazał oszlifować diament, zamieniając go w znacznie mniejszy, ale też bardziej efektowny brylant. Już losy tego króla zapoczątkowały niesławną historię kamienia – władca nie cieszył się popularnością wśród poddanych, spotkały go także osobiste tragedie.

Z ozdobą pokazywały się między innymi Maria Antonina i Marie-Thérèse-Louise de Savoie-Carignan. W czasie rewolucji francuskiej obie kobiety trafiły na szafot, podobnie jak darczyńca kamienia, mąż Marii Antoniny, Ludwik XVI. Kolejni właściciele skarbu bankrutowali, popełniali samobójstwa, tracili władzę – winę przypisywano oczywiście niebieskiemu artefaktowi.

Wierzy się, że do złamania klątwy kamienia przyczynił się jego ostatni właściciel, jubiler Harry Winston. Najzwyczajniej w świecie nie wierzył on w to, że Hope jest przeklęty i może przyczyniać się do nieszczęść. Dziś cenny kamień znajduje się w Muzeum Historii Naturalnej i cieszy oczy zwiedzających.

Fanów tajemnic zapraszamy na serial dokumentalny „Przeklęte skarby” (od 15 czerwca w czwartki o 21:00 na Polsat Viasat History). Jeśli chcesz przeczytać więcej o miejscu spoczynku króla Tuta, polecamy nasz artykuł „Grobowiec Tutanchamona i jego największe skarby”.


Autor: Zuzanna Pęksa